ZCK to zaburzenia w generowaniu prawidłowego napięcia mięśniowego oraz w jego odpowiednim rozkładzie na ciele człowieka, których nasilenie będzie decydowało o jakości rozwoju motorycznego dziecka.
ZCK to tymczasowa ocena objawowa stosowana w odniesieniu do niemowląt do 12 miesiąca życia, która jest obrazem stopnia dojrzałości oun.
• diagnoza pomocnicza zaproponowana przez Vojtę dla określenia nieutrwalonych zaburzeń spontanicznych zachowań ruchowych u dziecka, które:
- demonstruje nieprawidłowości w badaniu neurologicznym
- znajduje się w okresie intensywnych działań usprawniających
• stan przejściowy w okresie potencjalnego zagrożenia MPD
Ø Przyczyny
§ dysharmonijne dojrzewanie mózgu
§ uszkodzenie jego struktury na skutek wystąpienia:
- procesów niedokrwienno - niedotlenieniowych
- urazów mechanicznych
- infekcji itp.
w okresach przed-, około- i poporodowym
§ ciężkie zaburzenia procesów metabolicznych
Ø Czynniki ryzyka nieprawidłowego rozwoju dziecka:
1. obciążenia rodzinne chorobami i wadami rozwojowymi oun
2. krwawienie w ciąży
3. zagrażające poronienie
4. choroby matki w ciąży
5. zaburzenia spowodowane ciążą
6. ciąża mnoga
7. skrócony czas trwania ciąży
8. nieprawidłowy poród
9. zabiegowy charakter ukończenia porodu
10. zagrażająca zamartwica płodu
11. obniżona żywotność noworodka po urodzeniu (po 10 min.i później wg punktacji Apgar)
12. patologia wczesna noworodka
13. niedojrzałość somatyczna (masa i długość ciała, obwód głowy i klatki piersiowej)
14. schorzenia noworodka
15. hiperbilirubinemia
16. wady wrodzone
17. urazy okołoporodowe
18. wady wrodzone i uszkodzenia mózgu
19. stan kliniczny w badaniu pediatryczno-neurologicznym
20. opóźnienie rozwoju psychomotorycznego
21. zaburzenia reaktywności posturalnej wg liczby nieprawidłowych reakcji ułożeniowych wg Vojty
Ø Występowanie
ZCK występują u 30 % populacji badanych niemowląt.
Ø Objawy
ü Asymetryczne stereotypowe ustawienie głowy, tułowia, kończyn w przywiedzeniu i rotacji wewnętrznej , zaciskanie dłoni z kciukiem w środku w piąstkę
ü Asymetryczny rozkład ruchu, słabsza aktywność po jednej stronie ciała, opadanie na bok z preferowanej jednej strony i asymetryczny podpór z utratą równowagi
ü Brak stabilizacji głowy lub słaba jej stabilizacja w próbie podciągania za rączki oraz w próbie siedzenia i/lub w próbie zawieszenia pachowego; po 6 tyg. życia
ü Niesymetryczny podpór na obu przedramionach (łokcie cofnięte do tyłu)
ü Brak umiejętności przeniesienia przedramion do przodu, dziecko układa jedną lub obie kończyny wzdłuż tułowia przy próbie uniesienia głowy po 6 tyg. życia
ü Mocne odginanie głowy do tyłu z prężeniem kończyn dolnych przy jednoczesnych trudnościach z podparciem na przedramionach
ü Bezwładne zwisanie ciała dziecka świadczące o obniżonym napięciu mięśniowym
ü Ubogość ruchów i niedostatek inicjatywy do nawiązania kontaktu do 1 miesiąca życia
ü Niewystarczający lub całkowity brak reakcji na światło po 3 mies. życia
ü Stały zez lub objaw „zachodzącego słońca”, tętniące ciemię, wymioty. Poszerzenie szwów czaszkowych. Powiększenie obwodu głowy, odgięciowe ułożenie głowy, które może być u wcześniaków tylko w pierwszych 3 m.ż.
ü Drżenie bródki i/lub kończyn (u dzieci aktywnych może występować do 4-5 tygodnia)
ü Słaby lub całkowity brak ruchu wodzenia gałek ocznych i głowy od 2 m.ż.
ü Spontaniczny lub występujący przy podrażnianiu opistotonus (1 z objawów oponowych, polegający na sztywnieniu kręgosłupa i wygięciu go łukowato ku tyłowi z głową odgiętą do tyłu ) po 3 m.ż.
ü Stereotypowe wyprosty kończyn dolnych z baletowym obciąganiem stóp w zawieszeniu pachowym po 4-5 m.ż. wskazujące na wzmożone napięcie mięśniowe
ü Przetrwały ATOS (asymetryczny toniczny odruch szyjny) występujący po 7 m.ż.
* ATOS – asymetryczny toniczny odruch szyjny; w pozycji supinacyjnej skręcamy główkę dziecka twarzą do boku, następuje toniczny wzrost napięcia mięśni prostowników po stronie, w którą skręcona jest twarz niemowlęcia, zgięcie kończyn strony przeciwnej, występuje między 2-6 miesiącem życia, toruje rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej, przetrwały zmniejsza możliwość pionizacji dziecka
ü Siedzenie na połączeniach lędźwiowo-krzyżowych zamiast na guzach kulszowych, podobnie jak brak fazy zgięcia w biodrach w wieku prawidłowego siedzenia
ü ZCK objawiają się powikłaniami w koordynacji ruchowej.
ü Niemowlęta z ZCK wykazują nieprawidłowe sterowanie postawą ciała, brak lub zaburzenia w obrębie mechanizmów podporowo-wyprostnych oraz utrudnienia ruchów fazowych.
ü ZCK mogą stanowić bezpośrednią przyczyn0119 schorzeń ortopedycznych, jak kręcz szyi, skoliozy, wady rozwojowe bioder i stóp.
ü W razie uszkodzenia o.u.n oprócz zmiany wzorca odpowiedzi odruchowej następuje podwyższone lub obniżone często rozłożone asymetrycznie napięcie mięśniowe.
ü Objawy mogą się wycofać lub pogłębić, sygnalizując rozwój MPD.
Ø Rokowanie
Liczba samoistnych normalizacji wynosi:
- 95% w postaci najlżejszej
- 75% w postaci lekkiej
O prawdziwym zagrożeniu rozwoju motorycznego można mówić w przypadku postaci:
- średnio-ciężkiej (55%)
- ciężkiej (85%)
Rokowanie dotyczące rozwoju dzieci jest tym bardziej niekorzystne, im więcej występowało szkodliwych czynników oddziałujących w okresie prenatalnym oraz objawów neurologicznych po urodzeniu.
Ø Diagnostyka
Pogłębionej diagnostyki rozwoju wzorców posturalnych i motorycznych, rozkładu napięcia mięśniowego, metodą Vojty i NDT-Bobath u niemowląt wymagają:
o zaburzenia funkcji statomotorycznych (dużej motoryki)
o zaburzenia funkcji chwytania (małej motoryki)
Pogłębionej diagnostyki specjalistycznej (okulistycznej, laryngologicznej, audiologicznej i psychopedagogicznej) wymagają:
o zaburzenia percepcji zmysłowej
o zaburzenia integracji sensorycznej
o zaburzenia myślenia oraz mowy
W zakresie diagnostyki Vaclav Vojta podkreśla znaczenie sprawności psychomotorycznej jako funkcji prawidłowej struktury i sprawności układu nerwowego.
Sprawność psychomotoryczna człowieka
zależy od wielu czynników związanych m. in.: ze stanem psychicznym, sprawnością narządów wewnętrznych przebytymi chorobami itd. Zasadniczy fundament jednak dla osiągania doskonałości psychoruchowej stanowi skomplikowany proces koordynacji nerwowo-mięśniowej, a głównie jakość napięcia mięśni i jego rozkład na ciele człowieka. […]
[…] Omawiana sprawność jest wynikiem dynamicznego dojrzewania układu nerwowego we wczesnym oraz rozwoju jego możliwości w późniejszym okresie życia. Te zmiany w układzie nerwowym warunkują osiąganie sprawności ruchowej, głównie w zakresie umiejętnego przeciwdziałania sile grawitacji oraz "ruchu do przodu" umożliwiającego realizowanie własnych celów i zdobywania wrażeń zmysłowych. Te dwie sfery, ruchu i poznania warunkują pełen rozwój człowieka.
(dr W. Kiebzak)
Najkorzystniej jest przeprowadzać diagnostykę wg Vojty u dziecka:
· w okresie noworodkowym – 2-4 tydzień życia
· na przełomie I i II kwartału życia
• w trakcie prowadzonego usprawniania co 4-6 tygodni
Cele wczesnej diagnostyki ZCK:
1. Zapobieganie fiksowaniu patologicznej motoryki
2. Zapobieganie tworzeniu nieprawidłowych związków czasowych
3. Szybkie uruchomienie mechanizmów kompensacji kierowanej
4. Wczesne usprawnianie MPD
5. Zmiana spektrum MPD
Ocena rozwoju dziecka odbywa się poprzez:
1. ocenę rozwoju kontaktów społecznych
2. ocenę motoryki spontanicznej w pozycji na brzuchu i na plecach
3. reakcje ułożeniowe ciała w przestrzeni
4. zachowanie się odruchów pierwotnych
Ocena ta pozwala rozpoznać stopień nasilenia ZCK w 1 r.ż. będący podstawą do wdrożenia wczesnej terapii przez
wyzwalanie odruchowej lokomocji ciała.
Do oceny automatycznej kontroli ciała przy zmianie pozycji niemowlęcia w przestrzeni Vojta wybrał sześć reakcji opisanych przez różnych autorów, a siódmą opracował sam. Są to reakcje:
1. Reakcja pociągania – trakcja według Prechtla w modyfikacji Vojty.
2. Reakcja Landau’a.
3. Reakcja zawieszenia pachowego.
4. Reakcja wychylenia bocznego według Vojty.
5. Reakcja zawieszenia poziomego według Collis w modyfikacji Vojty.
6. Reakcja zawieszenia pionowego według Peiper-Isbert.
7. Reakcja zawieszenia pionowego według Collis w modyfikacjo Vojty.
Nieprawidłowości wzorca odpowiedzi odruchowej u badanego niemowlęcia poszukujemy obserwując zachowania głowy, tułowia i kończyn:
a) w obrębie organu osiowego (głowa tułów) dotyczą one:
- wzmożonego lub obniżonego napięcia, kiedy to miednica lub głowa odginane są do tyłu albo wiszą wiotko,
- asymetrii, a więc skracania stale jednej strony tułowia albo przyginania głowy głowy do jednego barku;
b) w kończynach górnych spodziewać się możemy:
- zgięcia kończyn górnych we wszystkich stawach, z cofniętym łokciem (retrakcja ramienia) i przesuniętym do przodu barkiem (protrakcja barku) oraz z zamkniętą piąstką,
- przy znacznym nasileniu nieprawidłowości ustawienia kończyny w wyproście, przywiedzeniu i rotacji wewnętrznej ramienia z zaciśniętą piąstką na przywiedzionym kciuku,
- w najlżejszych przypadkach przy prawidłowym globalnym ruchu kończyny widzimy jedynie niepełne otwarcie ręki
c) w obrębie kończyn dolnych obserwujemy:
- wyprost kończyny, często ze zgięciem podeszwowym stopy, szpotawieniem stopy lub przywiedzeniem przodostopia,
-...
tanusia