WYKŁAD III - 26.10.2010
Skład mineralogiczny: taki jak skała magmowa z której powstały i w której mogą występować - wtedy są to pegmatyty proste; mogą też być bardziej zróżnicowane, często bogatsze mineralogicznie od skał, w których występują - wtedy nazywamy je pegmatytami złożonymi.
Pod względem nasycenia krzemionką pegmatyty mogą być tak samo nasycone jak skały otoczenia oraz mogą mieć mniejszą zawartość krzemionki od skał otoczenia, wtedy są pegmatytami desylifikowanymi.
Pegmatyty stanowią doskonałe medium do pozyskiwania kopalin, ale również służą zbieraczom kolekcjonerskim i mineralogom.
Jednym z miejsc wielkiego występowania pegmatytów jest Ural. Słynnym badaczem tych pegmatytów był Żyd rosyjskiego pochodzenia, Fersmann.
Zasięg pegmatytów w skałach krystalicznych jest do 2-3 km, natomiast w skałach otaczających (osadowych) jest to około kilkaset metrów.
Pegmatyty mogą być, z punktu widzenia ich składu mineralnego i chemicznego, mogą być dostarczycielami licznych pierwiastków, np. kasyteryt, molibdenit, wolframit, chalkopiryt, złoto rodzime, cyrkon, beryl, turmalin, apatyt, granat; jak również pozyskuje się z nich skalenie, kwarc i łyszczyki (duże blaszki muskowitu, biotytu).
Główne minerały: kalcyt, dolomit, syderyt. Ich wartość z punktu widzenia złożowego polega na tym, że w strukturach węglanów występują pierwiastki ziem rzadkich (niob, tantal, cyrkon, tor, bar, fluor). Karbonatyty nie są istotne z punktu widzenia pozyskiwania węglanu wapnia, lecz ich wartość zasadnicza polega na obecności właśnie ziem rzadkich.
Zarówno złoża karbonatytowe jak i pegmatytowe są znane z obszaru Polski, głównie części północno-wschodniej - z masywu Suwalskiego. Spotykane są tam karbonatyty. Jednym z głównych miejsc ich występowania są Tajny, które ma formę komina wulkanicznego o średnicy ok. 500 m, wypełniony brekcją z gniazdami ziem rzadkich.
Wśród złóż ekstruzywnych charakterystyczne są również złoża ekshalacyjno-osadowe. Rodzajem ekshalacji wulkanicznej są m.in. fumarole (mające do 800 oC, zasobne w SO2, FeCl3 czy HCl. Gazy te są bardzo niebezpieczne, ponieważ mogą wydobywać się wiele lat po zakończeniu działalności wulkanicznej); sulfaty (o temperaturze 100-200 oC, zasobne w CO2, siarkę rodzimą, amoniak, siarkowodór, wodę); mofety (o temperaturze < 100 oC, zasobne głównie w parę wodną). Z tymi złożami związane jest pozyskiwanie rtęci, antymonu, wolframu, azotanów (np. na pustyni Atakama w Chile).
M_rycha