Drugim szwedzkim okiem.pdf

jak pomyś lał , tak zrobił

Moim, ale chyba nie tylko moim zdaniem, jeden z najpiękniejszych transatlan-

tyków wszystkich czasów, francuski SS „Normandie”, otrzymał prototypowy ra-

dar już w 1935 roku. Telemobiloskop Hülsmeyera z początków XX wieku miał

zapewnić bezkolizyjna żeglugę w Kanale Kilońskim i na innych ciasnych, częs-

to uczęszczanych szlakach żeglugowych. Pierwotne założenia zostały nieco

zapomniane, gdy radar poszedł na wojnę, ale po wojnie szybko sobie o nich

przypomniano.

Sytuacja nie zmieniła się

zbyt radykalnie w XX wieku,

a nawet i w czasie II wojny, przy-

najmniej jeśli chodzi o działania

wojsk lądowych na większą skalę.

Noc była porą aktywności tylko dla

podobnych Odyseuszowi sabota-

żystów i zwiadowców, choć np.

na froncie wschodnim Rosjanie

przeprowadzili jeden duży atak

pancerny, oświetlając pole bitwy

reflektorami przeciwlotniczymi,

a Niemcy pracowali nad skutecz-

nymi noktowizorami na podczer-

wień. Udało im się opracować ce-

lowniki noktowizyjne do czołgów

i broni strzeleckiej (trzy razy cięż-

sze od karabinu szturmowego, ale

do MG 42 to jak znalazł) i przepro-

wadzili również bodaj jeden atak

nocny kompanii Panter.

Ciemną nocą

Alvar Hansen

zupełnie jeszcze niedawno lu-

dzie znali i przestrzegali jakie-

goś przyzwoitego podziału czasu.

Noc przeznaczona była na spoczy-

nek, a potem niespiesznie nadcho-

dził świt. Można było ziewnąć,

wstać, podrapać się tam, gdzie

swędziało, a następnie wziąć tar-

czę oraz miecz i pójść rozwiązy-

wać problemy międzynarodowe

na polu bitwy. Zdarzały się, i ow-

szem, nieliczne odstępstwa, gdy

np. taki wredny Odyseusz przemy-

cił się wraz z towarzyszami

w drewnianym koniu za mury

miasta i czekał do nocy, by otwo-

rzyć bramy swoim kumplom ludo-

bójcom, ale w ogromnej większoś-

ci wypadków konflikty rozwiązy-

wano wtedy, gdy można już było

zobaczyć, kogo się morduje.

Cztery takie zestawy wież (odbior-

cze nieco mniejsze) tworzyły jedną

stację radarową sieci Chain Home.

Nocne bitwy morskie nie by-

ły również zbyt częste, bo chociaż

okręty były już na tyle duże, by

przewozić własne baterie reflekto-

rów i po to, by na ich mostkach

można było ustawić ciężkie i wiel-

kie nocne lornety, to dochodziło

nadal do wielu bolesnych pomyłek

i zaskoczeń, a wspomniane reflek-

tory skuteczniej wskazywały cel

przeciwnikowi, niż go oświetlały.

Sytuacja zmieniła się nieco w dru-

giej połowie wojny, gdy do pow-

szechnego użycia weszły mniejsze

i sprawnie działające radary. Wy-

Oryginalny szkic Roberta Watson-

-Watta z eksperymentu w Weedon

koło Daventry. Wystarczyło rozciąg-

nąć kilka drutów i rejestrować zmiany

w sygnale pochodzące od odbicia fal

potężnego nadajnika radiowego

w pobliżu.

D awno, dawno temu, a nawet

jątkiem w tej sytuacji było lotnic-

two, bo nieśmiałe początki działa-

nia myśliwców nocnych miały

miejsce już w czasie poprzedniej,

czyli wielkiej wojny, a w czasie II

wojny walki powietrzne toczyły się

już nocą na całego, lotnictwo sko-

rzystało też najszybciej z rewolucji

elektronicznej.

Zdjęcie niemieckiej stacji radarowej

z dwiema „Freyami” na wybrzeżu

francuskim. Przed wojną Niemcy

byli znacznie bardziej zaawanso-

wani od Brytyjczyków, potem mieli

spóźniony start, ale przyspieszyli

i w drugiej połowie wojny dyspono-

wali najlepszą siecią ostrzegania

i naprowadzania radarowego na

świecie, o czym kiedyś w oddziel-

nym materiale.

LICZ NI OJCOWIE SUKCESU

Rewolucja ta niejedno miała

imię, ale najważniejsze były oczy-

wiście radary, początkowo bynaj-

mniej nie takie instalowane w sa-

molotach. Wielkie, ciężkie urządze-

nia, ustawione w budynkach, zasi-

lane zewnętrznie i z antenami

większymi od słupów wysokiego

napięcia, znane są dobrze z filmu

Bitwa o Anglię . Ale historia radaru

zaczyna się nieco wcześniej, bo na

początku XX wieku. Osiemnastego

maja 1904 roku niemiecki nauko-

wiec Christian Hülsmeyer zade-

monstrował praktyczne działanie

urządzenia, nad którym pracował

już od kilku lat i które nazwał „te-

lemobiloskopem”. Był to zestaw

składający się z urządzenia iskro-

wego z antenami nadawczymi

i oddzielnego odbiornika z włas-

nym zestawem anten. Telemobi-

loskop Hülsmeyera nie miał żadne-

go ekranu czy wskaźnika, tylko

dzwonek, ale wykrywał duże

obiekty metalowe (statki) na od-

ległość do 3 kilometrów. Wynalaz-

ca planował zbudowanie ulepszo-

nej wersji o zasięgu do 10 km, lecz

całkowity brak zainteresowania

ze strony potencjalnych klientów

i wyczerpujące się fundusze unie-

możliwiły dalszą pracę.

W ciągu kolejnych trzydzies-

tu lat wielu naukowców z wielu kra-

jów dokładało swoje cegiełki do

podstawowego pomysłu Hülsme-

yera, tj. do wykrywania obiektów

poprzez emitowanie fal elektro-

magnetycznych i rejestrowanie

ich, gdy wracały odbite od jakie-

goś obiektu. Zagadnieniem tym

zajmował się również Nikola Tesla,

który w 1917 roku opublikował

artykuł opisujący m.in. możliwości

zastosowania sygnałów radiowych

o określonych częstotliwościach

do wykrywania, określania pozycji,

kursu i prędkości obiektów, a tak-

Amerykanie mieli własne systemy

i to o stopniu zaawansowania i zmi-

niaturyzowania zbliżonym do nie-

mieckich, ale tak jak i Niemcy nie

bardzo wiedzieli do czego to ma słu-

żyć. Przywieźli – dobrze, tajne przez

poufne – niech będzie, to ustawcie

się, gdzie tam chcecie i dajcie nam

spokój. Przewoźny zestaw SCR-270,

wszystkiego cztery samochody,

radar to naczepa jednego z nich.

że odwzorowywania tych infor-

macji na ekranie fluorescencyjnym

(!). W połowie lat trzydziestych no-

wa ojczyzna Tesli, czyli Stany

Zjednoczone oraz Wielka Brytania,

Francja i Niemcy dopracowały się

pierwszych działających radarów,

ale początkowo były to wielkie,

stacjonarne i energochłonne urzą-

dzenia. Dwa ostatnie kraje były

nieco bardziej zaawansowane

w rozwoju nowej techniki i wkrót-

ce już stosowały radary impulso-

we oparte na magnetronie z falami

o długości rzędu 16–50 cm, a więc

urządzenia dalece sprawniejsze,

dokładniejsze i, co najbardziej is-

totne, takiej wielkości, by można

je było instalować na statkach

i okrętach. W 1935 roku Francuzi

wyposażyli w radar m.in. liniowiec

„Normandie”, a w 1938 roku Niem-

cy wyprodukowali pierwszy radar

wojskowy o nazwie „Freya” (wer-

sja lądowa) i „Seetakt” (wersja dla

okrętów). „Freya” była już urzą-

dzeniem podobnym do współczes-

nych radarów, tzn. jako tako mo-

bilnym, z obrotową anteną nadaw-

czo-odbiorczą, używała fal 1,2 do

2,3 metra i w swoim późniejszym

wariancie miała zasięg do 160 km.

Problemem było natomiast to, że

armia niemiecka nie wiedziała za

bardzo, do czego służy radar, więc

Wnętrze wraz z urządzeniami

odbiorczymi i stołem nakresowym.

Na Bitwie o Anglię wyglądało

to jakoś skromniej.

jak pomyś lał , tak zrobił

Angielski magnetron wnękowy plus

amerykańska placówka badawcza

na 4000 ludzi i już mamy typ rada-

ru, jaki będzie można znaleźć pod

dielektryczną osłoną dziobową od-

rzutowych samolotów myśliwskich

przez następne 30 lat.

rykańscy uczeni mieli spore osiąg-

nięcia w tej dziedzinie. Wszystko

zaczynało się podobnie jak u in-

nych, tj. od obserwacji zakłóceń fal

radiowych powodowanych przez

jakiś obiekt, statek lub samolot.

W 1936 roku Amerykańskie Biuro

Badawcze Marynarki opracowało

pierwszy działający radar pulsa-

cyjny, który wykrywał mały samo-

lot w odległości ok. 4 km, a jego

poprawiona wersja rejestrowała

obecność okrętu z odległości ok.

30 km. Prace nad radarem prowa-

dziła również Służba Łączności

Armii (Signal Corps), która na po-

czątku 1939 roku dysponowała już

prototypem radaru SCR-270 (Signal

Corps Radio – zgrabna nazwa ko-

dowa), działającego na falach

dł. 2,5–3 metrów (106 MHz). Był

to system mniej zaawansowany

od mikrofalowych radarów nie-

mieckich, a jednocześnie podobny,

wości pracy był dość przypadko-

wy, ale okazał się szczęśliwy, bo

długość fali odpowiadała w przyb-

liżeniu średnicy ówczesnych śmi-

gieł w samolotach, a to gwaranto-

wało silny sygnał zwrotny. SCR-

-270 miał impuls o nie tak wielkiej

wówczas mocy 100 kW i potrafił

wykryć grupę samolotów w odleg-

łości do 200 km. Pierwsze, bardzo

znane (także z filmu Tora! Tora!

Tora! ), choć w końcowym efekcie

niesławne użycie bojowe miało

miejsce rano 7 grudnia 1941 roku

na Hawajach, gdy ustawiony opty-

malnie (na wysokiej górze) radar

wykrył japoński nalot na Pearl Har-

bor w odległości ponad 200 km

i na 55 minut przed atakiem. Był

to czas więcej niż wystarczający

do zorganizowania obrony i poder-

wania myśliwców, jednak informa-

cja została mylnie zinterpretowa-

na, bo uznano, że echo pochodzi

do wybuchu wojny wprowadzono

do służby tylko kilka urządzeń.

Stany Zjednoczone przyglą-

dały się europejskiej gorączce

zbrojeniowej zza oceanu. Przemysł

produkował lodówki oraz samo-

chody, cienko przędącej armii nie

śniło się nawet angażować w

jakieś „niezwrotne inwestycje”

w rodzaju czołgów ani tym bar-

dziej radarów, a tymczasem ame-

Mosquito nie był projektowany z myślą o przewożeniu w przodzie kadłuba

sporej miednicy, na dodatek na sztorc. Nos maszyny nieco spuchł, ale SCR-

-720 dał się zapakować nawet do Beaufightera, oczywiście po zainstalowaniu

równie imponującej osłony.

Zapytajcie któregokolwiek krótkofa-

lowca o antenę Yagi, a potem mo-

żecie go poinformować o woli wy-

nalazcy, by nie skracać nazwy

i mówić Uda-Yagi. Nocny myśliwiec

Nakajima J1N1-S Gekko z widocz-

nymi antenami radarowymi. Nosy

Beaufighterów, Mosquito, Bf-110,

Do-215 i innych wyglądały bardzo

podobnie.

w tym przynajmniej sensie, że

można go było przewozić na czte-

rech ciężarówkach i rozstawiać

w dowolnym miejscu, miał też

obrotową antenę. Wybór częstotli-

od grupy własnych bombowców

lecących z kontynentu. Brzmi to nie-

wiarygodnie, ale Amerykanie igno-

rowali radar jako taki jeszcze przez

blisko rok, po czym nagle i z wiel-

kim hukiem stworzyli specjalne

centrum badawcze MIT Radiation

Lab (zatrudniało 4000 osób), w któ-

rym przy wydatnej pomocy Angli-

ków i angielskiego wynalazku ma-

gnetronu wnękowego opracowano

nowoczesne radary mikrofalowe.

Mosquito i Lancaster, nocny myśli-

wiec i cel nocnych myśliwców prze-

ciwnika. Dwa samoloty, podobne ma-

lowanie, bardzo różne role, choć mu-

szę przyznać się, że ten akurat Mos-

quito to wersja bombowa. Ogon noc-

nego myśliwca wyglądałby jednak

identycznie.

Amerykański Northrop P-61 Black

Widow (czarna wdowa, gatunek ja-

dowitego pająka) był jednym z bar-

dzo niewielu samolotów w czasie

II wojny światowej, który zaprojek-

towano od podstaw jako ciężki,

nocny myśliwiec. Antena SCR-720

znalazła właściwe miejsce w gru-

bym nosie maszyny.

Wspominając o radarze i Pe-

arl Harbor, trzeba też wspomnieć

o Japonii, choć w tym przypadku

chodziło raczej o osiągnięcia poje-

dynczych ludzi. Cesarskie siły

zbrojne cierpiały na podobną cho-

robę, co niemieckie, tzn. flota i ar-

mia były wobec siebie nastawione

konkurencyjnie, zantagonizowane

i trudno było sobie wyobrazić nie

tylko skuteczną współpracę, ale

choćby powiadamianie o wynikach

badań. W 1926 roku Shintaro Uda

i Hidetsugu Yagi z Uniwersytetu

Cesarskiego Tohoku wynaleźli typ

anteny, który stał się znakiem roz-

poznawczym wczesnych anten ra-

darowych na całym świecie i jest

do dziś jednym z podstawowych

rodzajów kierunkowych anten ra-

diowych, telewizyjnych, cyfrowych

i innych. Antena Yagi, a tak nap-

rawdę Uda-Yagi, jak tego zawsze

żądał Hidetsugu Yagi, znalazła

swoje zastosowanie w radarach

dzięki prostej budowie, ale przede

wszystkim silnie kierunkowej cha-

Szare części to stary, ale jary Mos-

quito Airfiksu, białe to nowa ramka

zosłoną mieszczącą antenę SCR-

720, czterołopatowe śmigła (to już

trzy komplety w jednym zestawie)

ikołpaki dla wersji szwedzkiej. Na

początek trzeba uciąć z grubsza

śliczny nosek, potem skleić wszys-

tkie połówki w całość – jak to

w JPTZ.

Po oczyszczeniu wszystkiego

i zeszlifowaniu połączenia obu

części wydaje się, jakby Mosquito

był od zawsze taki brzydki. Skrzyd-

ła pasują idealnie do kadłuba, gon-

dole silnikowe do skrzydeł, a godzi

się przypomnieć, że ta forma wtrys-

kowa ma trzydzieści lat z okładem.

F-82F Twin Mustang przenosił ra-

dar w zasobniku zawieszonym pod

środkowym płatem, ale postęp

miniaturyzacji sprawił, że zestawy

z mniejszymi antenami mieściły się

również w niewielkich osłonach na

skrzydłach myśliwców jednosilniko-

wych.

Klejenie na styk tych cienkich patycz-

ków wystających w poprzek z goleni

podwozia to naprawdę jedyna czyn-

ność wymagająca jako takiej uwagi

w modelu, a połączenia są i tak mas-

kowane doklejanymi błotnikami. Mos-

quito ma brytyjski system podwójnych

goleni, więc trzeba je zmontować wraz

zkołami przed malowaniem i wkleić

dopiero na koniec, podczas gdy więk-

szość modeli stoi sobie na kikutach,

akoła czekają obok.

jak pomyś lał , tak zrobił

Dawnych wspomnień czar, gdy pan autor nie był jeszcze sfrus-

trowany mistrzowskim aerografem kolegi Waldka Pupara. Miękki

pędzel, rzadka farba, ale tylko jedna warstwa szarego na sza-

rym. Dwie warstwy bieli na wymaskowanych taśmą skrzydłach

i kadłubie – retusze konieczne lecz nie tak groźne.

rakterystyce. Anteny angielskich, amerykań-

skich i niemieckich radarów samolotowych

w początkowym okresie II wojny to wynalazek

japoński, a sami Japończycy dowiedzieli się

o ich istnieniu od... angielskiego technika rada-

rowego wziętego do niewoli w Singapurze.

Japoński wywiad znalazł w jego notatkach

uwagę o „antenie Yagi”, a przesłuchiwany

technik zeznał, że ta nazwa „to od nazwiska

japońskiego profesora”. Singapur kapitulował

w lutym 1942 roku, japońskie radary weszły

do służby w 1943 roku, a w 1944 pojawiły się

już zminiaturyzowane systemy oparte na falach

centymetrowych – można więc spekulować, że

gdyby nie antagonizmy armii i floty, to Japonia

mogła być światowym liderem elektronicznym

o te 50 lat wcześniej.

BRYTYJSKIE ŁAŃCUCHY

Anglicy rozpoczęli prace nad własnym

radarem tak jak i inni, tj. od eksperymentów

prostszych od prac Hülsmeyera, bo wykorzys-

tujących jako źródło sygnału istniejące nadajni-

ki radiowe, i zabrali się do tego bardzo późno.

W 1934 roku Ministerstwo Lotnictwa zwróciło

się do Roberta Watson-Watta, wybitnego bry-

tyjskiego specjalisty radiowego, o zbadanie

możliwości zbudowania „promienia śmierci”.

Chodziło o wykorzystanie skoncentrowanej

wiązki fal radiowych do zestrzeliwania samolo-

tów, gdyż wywiad

doniósł, że Niemcy pracowali nad takim urzą-

dzeniem. Watt uspokoił urzędników minister-

stwa, wykazując utopijność pomysłu, a jedno-

cześnie postanowił wykorzystać zainteresowa-

nie władz. W lutym 1935 roku zaprosił przed-

stawiciela Air Ministry do obserwowania ek-

sperymentu polegającego na zarejestrowaniu

odbicia krótkofalowego sygnału nadajnika ra-

diowego BBC od przelatującego samolotu. Ek-

speryment zakończył się sukcesem, urządzenie

odbiorcze „wykryło” lecący bombowiec Han-

dley Page Heyford z odległości ok. 12 km, a bu-

dowa już nie tylko własnego radaru, ale całej

sieci stała się nagle jednym z najważniejszych

zadań Brytyjskich Sił Powietrznych.

Brytyjczycy chcieli mieć dużą sieć radaro-

wą pokrywającą całe wschodnie i południowe

wybrzeże Wysp „od zaraz”. Nie mieli czasu na

badania, zdecydowali się używać bardzo pros-

tych, więc działających na pewno radarów

emitujących fale długości od 10 do 15 metrów

i w ciągu kilku lat, jakie pozostały do wybuchu

wojny, zbudowali kilkadziesiąt stacji radaro-

wych. Anteną nadawczą każdej z nich były

dwie stalowe wieże o wysokości 110 metrów(!),

pomiędzy którymi rozpięto przewody, a anteną

odbiorczą kilka niewiele mniejszych, bo sie-

demdziesięciometrowych drewnianych wież

również z siecią przewodów. Każda stacja mia-

ła dwa zestawy anten odbiorczych, ustawio-

nych w stosunku do siebie pod kątem prostym.

Gigantyczna, nieruchoma antena nadawcza

wyrzucała z siebie sygnał rozchodzący się sze-

Paski taśmy maskują biel, z jednej strony przed czernią pasów

inwazyjnych, z drugiej przed zielenią kamuflażu. Zasada jest

prosta, lecz musi być i elastyczna – od najjaśniejszego koloru

do najciemniejszego.

Czarny na koniec i można zdjąć paski.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: