38.pdf

VA R I A

Piel. Zdr. Publ. 2011, 1 , 3, 289–295

ISSN 2082-9876

Teresa Boruń

Rola pielęgniarki w opiece paliatywnej i hospicyjnej

– opis przypadku Adama

Nurse’s Role in Palliative and Hospice Care – Adam’s Case Report

Ośrodek Medycyny Paliatywnej i Hospicyjnej w Będkowie

Streszczenie

Praca dotyczy problemu funkcjonowania pacjenta przebywającego w hospicjum w ostatniej fazie choroby nowo-

tworowej oraz możliwości pomocy i opieki ze strony personelu medycznego. W szczególności przedstawiono tema-

tykę przeżyć duchowych, problemów psychologicznych i możliwości niesienia ulgi przez osoby będące najbliżej,

które oprócz pomocy typowo medycznej, mogą pomóc pacjentowi znosić cierpienia duchowe, psychiczne. Pomoc

w przezwyciężeniu bólu fizycznego opisano już w wielu publikacjach. Ból psychiczny natomiast, który jest mniej

namacalny, niedostrzegalny, w pewnym sensie abstrakcyjny, jednak wciąż towarzyszący zarówno choremu, jak

i jego rodzinie, a często także personelowi, jest odbierany indywidualnie przez każdego chorego, zależnie od jego

charakteru, osobowości, doświadczeń i przeżyć. Temat niniejszej pracy będzie zatem obejmował zagadnienia zwią-

zane z cierpieniem psychicznym. Opisana zostanie rola pielęgniarki w opiece paliatywnej i hospicyjnej. Pracownicy

hospicjów codziennie stykający się z cierpieniem i śmiercią swoich pacjentów, spotykają się także z trudnymi emo-

cjami związanymi z konfrontacją ze śmiercią przez swoich pacjentów i ich rodziny. Opisanie słowami śmierci

człowieka i borykanie się przez niego nie tylko z bólem fizycznym, ale i psychicznym jest trudne, dlatego w pracy

zostanie również przedstawione „studium przypadku” jednego z pacjentów – Adama, poznanego podczas pracy

z osobami chorymi ( Piel. Zdr. Publ. 2011, 1, 3, 289–296 ).

Słowa kluczowe: opieka paliatywno-hospicyjna, pielęgniarka, komunikacja, cierpienie.

„Nieraz onieśmiela nas to, że nie możemy uzdrowić, że nie możemy nic pomóc. Przezwyciężajmy to

onieśmielenie. Ważne jest, żeby przyjść. Żeby być przy człowieku cierpiącym – może bardziej niż uzdrowie-

nia potrzebuje on człowieka, ludzkiego serca, ludzkiej solidarności”. [1]

Jan Paweł II

Inspiracją do napisania tego artykułu jest praca

w zawodzie pielęgniarki w Ośrodku Medycyny Pa-

liatywnej i Hospicyjnej w Będkowie oraz codzienne

spotkania się z pacjentami w stanie terminalnym.

Widząc cierpienie chorych osób, nie można nie za-

uważyć, że jest ono długotrwałym doświadczeniem

chorego i dotyka wszystkich wymiarów ludzkiej

egzystencji. Ważnym aspektem jest również to, iż

cierpienie dotyka nie tylko człowieka naznaczonego

stygmatem choroby nowotworowej i bólu, ale także

jego rodziny, najbliższych osób, z którymi żyje.

W pracy w hospicjum często uczestniczy

się w swoistym misterium, jakim jest cierpienie

i śmierć drugiego człowieka, które niekiedy onie-

śmiela pracowników i uczy pokory. Próbują oni

z pewną nieśmiałością i delikatnością dać chore-

mu to, czego może nigdy nie miał: prawdę człowie-

czeństwa, wspólnoty losu wobec ostateczności.

Cierpienie osób chorujących na nowotwo-

ry jest ogromne. Sam pacjent nie jest najczęściej

w stanie poradzić sobie z licznymi problemami,

wobec których stawia go choroba. Wsparcie ofe-

ruje opieka paliatywna i hospicyjna, stawiająca

sobie za cel poprawę życia pacjentów w możliwie

najszerszym zakresie.

Ogromną rolę w opiece paliatywnej pełni in-

terdyscyplinarny zespół. Wśród pracowników ho-

spicjum szczególne miejsce zajmują pielęgniarki,

które na co dzień stykają się z pacjentami. Wyko-

nując czynności pielęgnacyjne i opiekuńcze, mając

290

T. Boruń

kontakt z integralnością pacjenta, z jego ciałem,

nierzadko stają się powiernikami, kimś szczegól-

nym w ostatnich tygodniach czy dniach życia dru-

giego człowieka.

Specyfika zawodu pielęgniarskiego sprawia, że

pielęgniarka w spełnianiu obowiązków zawodo-

wych przejmuje odpowiedzialność nad chorym,

ale także odpowiedzialność osobistą przed wła-

snym sumieniem [2].

Niesienie ulgi w cierpieniu, powiązane z okazy-

waniem troskliwości, jest podstawowym zadaniem

pielęgniarki. Zobowiązanie do bycia godnym zaufa-

nia, wspierane etyczną zasadą wierności, stanowi

dodatkowy aspekt podstawowej odpowiedzialności

za łagodzenie cierpienia chorego. Odpowiedzial-

ność pielęgniarki za łagodzenie cierpienia oznacza

troskliwą pomoc w znoszeniu cierpienia fizyczne-

go i psychicznego każdego pacjenta niezależnie od

różnic kulturowych i poglądów religijnych [3].

Pielęgniarka zdobywając zaufanie chorego,

staje się częstym powiernikiem jego najskrytszych

tajemnic [4].

Aby sprostać trudnym obowiązkom wynikają-

cym ze złożoności działań i zabiegów, potrzebne jest

wszechstronne przygotowanie, ustawiczne szkole-

nie oraz wypływająca z empatii wrażliwość i umie-

jętność radzenia sobie z przeżywanym stresem. Pie-

lęgniarka w zespole jest tą osobą, która na co dzień

dotyka cierpiącego cieleśnie, psychicznie i ducho-

wo pacjenta i jego bliskich. Zapewnienie możliwie

optymalnej jakości życia pacjenta z podtrzymywa-

niem nadziei jest kluczową rolą pielęgniarki opieki

paliatywnej i hospicyjnej. Pielęgniarki opieki palia-

tywnej tworzą pielęgniarstwo otwarte na drugiego

człowieka, pielęgniarstwo, w którym jest konieczne

zatrzymanie przy człowieku umierającym, ale także

dawanie wsparcia i pomocy rodzinie w czasie cho-

roby i osierocenia [5].

Pielęgniarki są narażone na różne reakcje pa-

cjentów, takie jak krzyk, płacz, złość, a nawet agre-

sja. Takie sytuacje uczą jednak pokory, cierpliwo-

ści. Na początku pacjent powinien dowiedzieć się

od personelu, co można mu ofiarować, rozmowa

powinna być oparta na prawdzie. Jasne i uczciwe

informacje pomogą w rozmowie i zdobyciu zaufa-

nia. Dotyczy to wszystkich rozmów, a szczególnie

tych trudnych – o dalszym czasie pacjenta, o cier-

pieniu i umieraniu. Ofiarując nasze wsparcie, to-

warzyszenie, znoszenie cierpień, nie odbieramy

nadziei. W opiece paliatywnej – hospicyjnej naj-

ważniejszy jest chory i jego bliscy. W opiece nad

chorymi ważna jest umiejętność doskonałej ob-

serwacji, dostrzeganie potrzeb chorego nawet tych

niesygnalizowanych werbalnie. Ofiarując choremu

złagodzenie dolegliwości, obecność w trudnych

chwilach i wsparcie dla niego i bliskich, wprowa-

dza się atmosferę zaufania.

W opiece pielęgnacyjnej należy widzieć cho-

rego pod względem całości potrzeb biologiczno-

psychiczno-duchowo-socjalnych. Każdy człowiek

jest inny i każdy inaczej przeżywa swoją chorobę

i umieranie [6].

Działalność pielęgnacyjna to zadbanie o kom-

fort fizyczny, o wszystkie zabiegi pielęgnacyjne

i dokładna obserwacja chorego, a także umiejęt-

ność różnicowania dolegliwości, które nie zawsze

są wywołane chorobą podstawową.

Często ze względu na stan chorego nie można

uniknąć tych dolegliwości, ale jeżeli chory będzie

pod opieką osób sumiennie wywiązujących się ze

swoich obowiązków ryzyko wystąpienia tych dole-

gliwości będzie znacznie mniejsze. Bardzo ważnym

zadaniem pielęgniarki w opiece paliatywnej jest po-

moc psychologiczna i duchowa. Pielęgniarka pod-

czas zabiegów pielęgnowania chorego słucha jego

„spowiedzi z życia”. Ten kontakt wytwarza szcze-

gólny rodzaj więzi. Chory często nabiera większe-

go zaufania, gdy spędza się przy nim dużo czasu.

Wszystkim tym czynnościom towarzyszy dotyk –

dotyk instrumentalny. Poprzez dotyk chory czuje

się akceptowany i wybiera pielęgniarkę na swojego

powiernika, ona natomiast jest łącznikiem w kon-

taktach z rodziną, z księdzem, z psychologiem. Ta-

ka sytuacja jest nobilitacją dla pielęgniarki, która

została wybrana przez chorego, by towarzyszyć mu

do końca życia.

W kontakcie z chorymi budzą się własne lęki,

które dotyczą rodzin i samych pielęgniarek. Prze-

wartościowanie własnych oczekiwań i czerpanie

satysfakcji z pracy jest trudne. Jeżeli nie można dać

nadziei na przywrócenie zdrowia i zachowanie ży-

cia, w zamian trzeba ofiarowywać to, co możliwe,

a więc wsparcie, towarzyszenie, również w ciężkich

chwilach, jak najlepszą pielęgnację, skuteczne ła-

godzenie dolegliwości, opiekę nad bliskimi, roz-

mowy, przygotowanie rodziny do opieki i odcho-

dzenia bliskiej osoby.

Wiedza i doświadczenie, jakie posiadają i cią-

gle poszerzają pielęgniarki pomaga ludziom umie-

rać w sposób godny, bez cierpienia. Każdy chory

jest wyjątkowy, niepowtarzalny, to „księga” życio-

wej mądrości. Ważną funkcję pełnią też rodziny

chorych, gdyż to od nich można dowiedzieć się, co

było dobre, a co złe. Dzięki chorym i ich rodzinom

personel uczy się jak żyć, jak płakać, jak się cieszyć,

uczy się pokory wobec życia [7]. Zawodowi atleci

trenują swoje ciało przez kilka godzin codziennie.

Pielęgniarka hospicyjna jest atletą duchowym, któ-

ry trenuje i karmi swoją duszę codziennie, by mieć

wytrwałość i łaskę potrzebną w towarzyszeniu cho-

remu umierającemu w drodze do Boga.

Każdego ranka i wieczora czas poświęcony na

rozmowę z Bogiem jest pokarmem, który jest si-

łą na cały dyżur dzienny lub nocny. Powołanie do

291

Rola pielęgniarki w opiece paliatywnej i hospicyjnej

misji uczestniczenia w ostatniej drodze człowieka

umierającego to otrzymywanie więcej niż się daje.

Każde spotkanie z cierpiącym człowiekiem

i okazywanie mu współczucia jest formą miłości,

która otwiera serce i czyni drugiego bliźnim [8].

Podstawą skutecznej opieki paliatywnej jest

dobre porozumiewanie się z pacjentem. Podsta-

wą dobrego porozumiewania się jest natomiast

nie to, co się mówi, ale sposób, w jaki się kogoś

słucha z odpowiednią empatią, aby móc dokładnie

określić potrzeby fizyczne, emocjonalne, psycho-

społeczne. W opiece paliatywnej ważne są nie tyl-

ko kompetencje medyczne pielęgniarki, ale przede

wszystkim kompetencje osobowościowe, wspiera-

ne przez przygotowanie dotyczące niesienia pomo-

cy psychologicznej. Prowadząc rozmowę z chorym,

trzeba pamiętać o „czytaniu między wierszami”,

gdyż często chory nie umie lub nie chce o wielu

sprawach powiedzieć wprost [9].

Pacjent decyduje, z kim chce rozmawiać o waż-

nych kwestiach. Rozmowa z chorym powinna być

swobodna, zwyczajna i szczera. Okazanie swojej

słabości, empatyczne wsłuchiwanie się w potrzeby

osoby cierpiącej w sposób zwyczajny i naturalny,

może zbliżyć bardziej niż „mądre” rady.

W rozmowie powinno się pokazywać, że pa-

cjent istnieje nadal w pełnym wymiarze i najważ-

niejsze jest jego życie. Poznanie prawdy może

zmobilizować pacjenta do podjęcia intensywnej

walki z chorobą lub wywołać depresję, frustrację.

Problemem będzie rozpoznanie, czy chory chce

znać prawdę, czy woli pozostać nieuświadomiony.

Prawda to nie odebranie nadziei, to także ofiaro-

wanie wsparcia, towarzyszenie. Praca w hospicjum

jest specyficzna, to praca gdzie pielęgniarka „zanu-

rza” swój świat w świecie umierania. Prawidłowe,

profesjonalne przygotowanie i całościowe pojmo-

wanie zjawiska śmierci pomaga opiekować się oso-

bą w stanie terminalnym.

Pozawerbalna komunikacja jest podstawą

praktyki pielęgniarskiej. Ważne znaczenie ma do-

tyk, który przynosi ulgę w cierpieniu, odprężenie.

Dotyk może być jednak też odczuwany jako

przykrość, jeżeli w danej chwili chory nie oczekuje

takiego gestu. Gesty ciała, mimika twarzy to sygna-

ły niewerbalne w porozumiewaniu się z pielęgniar-

ką. Umożliwienie kontaktu z osobą duchowną oraz

z osobami z rodziny może złagodzić niepokój cho-

rego w czasie umierania. Poznając problemy chore-

go umierającego, można ulżyć w cierpieniu ducho-

wym i zmniejszyć jego cierpienie i ból. W opiece

nad umierającym potrzebna jest równowaga w wy-

korzystaniu realizmu i optymizmu [10].

Szczególne miejsce w pracy pielęgniarki przy

chorym umierającym znajduje pojęcie sumienia.

Aby kierować się najwyższymi władzami ludzkiej

natury, uczuciami i zmysłami czynów podejmowa-

nych w sprawach ważnych, jest potrzebne sumie-

nie, najszlachetniejszy ze „zmysłów” [11].

W czasie kontaktu z chorym ważne jest aktyw-

ne słuchanie, które jest podstawą porozumienia.

Zdolność słuchania i zrozumienia tego, co chory

pragnie przekazać w sposób werbalny i niewerbal-

ny pomaga w komunikacji.

Opiekując się chorym umierającym pielęgniar-

ka musi umieć cierpliwie słuchać zarówno chore-

go, jak i jego rodziny nie tylko w kwestii dolegli-

wości, ale też na temat emocji i bólu duchowego.

Nie można złagodzić cierpień emocjonalnych bez

zrozumienia, na czym one polegają [12].

Zrozumienie przez pielęgniarkę trudnego pro-

cesu adaptacji chorego i jego bliskich do bolesnej

rzeczywistości jest kluczem do właściwej komuni-

kacji. Nieprawda zaprzecza godności pacjenta i nie

pozwala na wyzwolenie sił obronnych w organi-

zmie. Zła komunikacja jest jedną z najważniejszych

przyczyn złego samopoczucia u pacjentów.

Komunikowanie się z chorym umierającym

jest wielką sztuką, w której kluczową rolę odgrywa

pielęgniarka.

Pracując wiele lat przy chorych umierających,

można zauważyć, że pacjent, który wie o chorobie

i jej konsekwencjach (wie także o tym jego rodzina),

ma szansę wraz z bliskimi na przeżywanie ostatnie-

go okresu choroby w sposób twórczy, w prawdzie,

bez udawania, kłamstw, unikania tematów. Jest to

możliwość wzajemnego wspierania się w sytuacji,

gdy silne, trudne do zniesienia emocje i uczucia

stają na drodze do zaakceptowania własnej śmier-

telności i godnego wypełnienia ostatniego zadania

na ziemi, jakim jest umieranie.

W hospicjum ważne jest, by stworzyć miejsce,

by chory poczuł się jak w domu, by mógł pojąć

znaczenie ciężkiej choroby i rozstania. Będąc spo-

kojnym, zrównoważonym, personel może poda-

rować chorym spokój i poczucie bezpieczeństwa.

Dzięki rzetelnej pracy i właściwemu zachowaniu

chorzy mogą odnaleźć prawdziwe bezpieczeństwo

w Bogu [13].

Każdy człowiek chory, złamany bólem i cier-

pieniem, zmierzający do kresu swego istnienia

(niezależnie od tego, czy jest dzieckiem, czy też

sędziwym starcem) odczuwa różnorodne potrze-

by, które powinny być zaspakajane. Bez względu

na to, czy stan zdrowia poprawia się, czy pogarsza,

wszystko, przez co się przechodzi, ma głęboki sens.

Uczy czegoś, czego inaczej nie można się nauczyć.

Każda trudność jest szansą, aby się wewnętrznie

rozwijać, zarówno jeśli chodzi o pacjenta, jak i oso-

bę pomagającą.

Dla chorego pacjenta w ostatniej fazie choro-

by terminalnej tak samo ważne, a być może waż-

niejsze, oprócz pomocy medycznej, jest wsparcie

duchowe.

292

T. Boruń

Obecność, dotyk, szczerość podczas wykony-

wania zabiegów i akceptacja chorego da mu po-

czucie bezpieczeństwa w jego ułomnościach. Oka-

zanie miłości, cierpliwości i zainteresowania może

znacznie zmniejszyć cierpienia chorego i pomóc

spokojnie odejść z tego świata.

Gdy zapadł zmrok, Adam wstał z łóżka i chciał

iść do parku, który jest na terenie hospicjum. Szedł

sam, wolno. Choroba wyniszczyła jego organizm.

Wysoka postać, chude ramiona, lekko pochylo-

ny do przodu szedł przez korytarz, trzymając się

barierki. Na twarz założył szalik. Odkrył tylko tę

część twarzy, która nie była zmieniona chorobo-

wo. Gdy mijały go jakieś osoby z odwiedzających,

odwracał głowę w drugą stronę, sprawiał wrażenie

jakby chciał ją ukryć w swoich ramionach. Obok

szła Iza.

Następnego dnia o zmroku Adam poszedł do

parku z rodzicami. Szedł długo korytarzem, ale

sam trzymał się barierki, nie chciał, by ktoś mu

pomagał. Rozglądał się dookoła jakby nie chciał

być zauważony przez inne osoby. Z powrotem na

salę przyprowadzili go rodzice, nie chciał jechać na

wózku siedzącym. To był jego ostatni spacer.

W nocy wystąpiły silne bóle głowy, trudności

z oddychaniem. Po podaniu leków dolegliwości

zmniejszyły się. Adam usnął w ramionach swoje-

go taty, trzymając mnie za rękę. Przez kolejne dni

stan Adama szybko się pogarszał. Guz rozrastał

się mimo stosowanego leczenia. Jego język był tak

duży, że wypchnięty masą guza zakrywał brodę.

Obrzęknięty lewy policzek z powieką oka lewego.

Widział tylko na oko prawe. Adam nie mógł mó-

wić, ale zapisywał swoje myśli, prośby czy przemy-

ślenia na kartkach. Przekazywał swoje emocje małą

powierzchnią górnej części prawej strony twarzy.

Sposób mrugania powieką, ilość zmarszczek wokół

oka prawego, które zmieniały się w zależności od

jego cierpienia. Formą kontaktowania się z Ada-

mem był też dotyk. Adam pisał, że chciałby znowu

zacząć chodzić i jest zły, że nie może wstać z łóżka.

Miał żal, że na przeciwnej sali leży pacjent, który

mógłby być jego dziadkiem i chodzi o balkoniku,

a on nie może. Napisał, że chciałby założyć buty,

w domu miał kupiony nowy plecak. Miał jechać

w góry, nie zdążył, choroba wyprzedziła jego pla-

ny. O swoich przeżyciach na oddziale pisał: „Czy

będziemy w końcu próbować zrobić coś, abym

stał się aktywny, abym wstał, pojechał gdzieś na

wózku. Zazdroszczę temu Panu z naprzeciw. Ta-

ki stary, a tyle się rusza, czy będę mógł w końcu

też. Bardzo proszę Aniele. Dobrze! A czy dostanę

dziś coś na sen, jak będę miał kłopoty z zaśnięciem.

Wczoraj było niespokojnie. Tyle razy pani była.

Przepraszam.”.

Podczas kolejnego dyżuru zmieniając Ada-

mowi opatrunek, nuciłam sobie cichutko „Barkę”,

ulubioną pieśń oazową Jana Pawła II. Po liczbie

zmarszczek wokół prawego oka, po spojrzeniu

i po sposobie dotyku wiedziałam, że Adam ma

swój lepszy dzień, dzień bez bólu. A i duszność

była na tyle umiarkowana, że mógł oddychać bez

tlenu. Słysząc nuconą przeze mnie melodię, Adam

Studium przypadku

pacjenta Adama

Podczas mojej kilkunastoletniej pracy w ho-

spicjum spotkałam się z wieloma chorymi, którzy

przez swe cierpienie i umieranie zostawili w mej

pamięci trwały ślad. Adam był pacjentem wyjąt-

kowym.

Został przyjęty do Ośrodka Medycyny Palia-

tywnej i Hospicyjnej 27 maja z rozpoznaniem:

nieoperacyjny guz okolicy okołogardłowej. Adam

został przyjęty na oddział po trzech miesiącach od

czasu pełnej diagnostyki i leczenia przyczynowe-

go. Miał 28 lat. Był młodym, wysokim brunetem

o brązowych oczach. Bał się. Patrzył z niepokojem,

ale i zaciekawieniem na szpitalny korytarz, kiedy

szedł, jeszcze o własnych siłach, do swojej sali. Le-

żał w jednoosobowej sali. Bardzo zależało mu, by

być samemu, bardzo wstydził się zmian fizycznych,

wciąż obawiał się, czy ktoś go nie zobaczy, a jeżeli

tak, to jak zareaguje.

Guz był duży, obejmował gardło środkowe

i nosogardłowe, po stronie prawej z naciekiem na

trąbkę słuchową. Na oddział Adam został przyjęty

już z założoną rurką tracheostomijną i z gastrosto-

mią odżywczą w celu leczenia paliatywnego. Był

słaby, wyniszczony przez chorobę nowotworową,

zgłaszał bóle obrzękniętej części twarzy i języka.

Poznałam Adama podczas nocnego dyżuru,

byli przy nim rodzice: Basia i Grzegorz. Z roz-

mowy z nimi dowiedziałam się, że Adam jest ich

jedynym, długo oczekiwanym i bardzo kochanym

dzieckiem, osobą inteligentną i bardzo wrażliwą.

Skończył szkołę średnią i rozpoczął studia wyższe,

jednak jego życie nie było proste, po zatargu z pra-

wem trafił do aresztu i tam zachorował. Łudząc się,

że choroba skróci okres „odsiadki”, opóźniał lecze-

nie. Kiedy wyraził zgodę, było już za późno. Teraz

i oni, i Adam wiedzieli, że umiera. Zostali wcze-

śniej poinformowani przez lekarzy, że to okres

bardzo krótki, może kilka – kilkanaście dni.

Na sali zauważyłam młodą drobną dziewczy-

nę. Była to narzeczona Adama, na jesień mieli za-

planowany ślub. Widziałam z jaką delikatnością

i czułością Iza wykonuje czynności pielęgnacyj-

ne przy Adamie. Przemywała mu język, który na

skutek obrzęku nie mieścił się w ustach. Przemy-

wała mu obrzękniętą twarz. Coś cicho szeptała do

niego.

293

Rola pielęgniarki w opiece paliatywnej i hospicyjnej

poprosił, pisząc na kartce: „Chciałbym nauczyć się

tej pieśni Panie Ty na mnie spojrzałeś .”

Z jego zapisów dowiedziałam się, że zawsze

były ważniejsze sprawy niż modlitwa, kościół i że

słyszał o Ojcu Świętym, ale tak bardzo nie intereso-

wał się wiarą, nie miał czasu. Podczas tego samego

dyżuru kilkakrotnie opowiadałam Adamowi, na

jego prośbę, o naszym papieżu.

Stan Adama był już bardzo ciężki. Pojawiło

się krwawienie z jamy ustnej. Początkowo było

to małe sączenie, ale w krótkim czasie sączenia

były coraz częstsze i bardziej nasilone. Kolej-

nego dnia Adama odwiedził przyjaciel, który

malował obrazy. Przywiózł ze sobą obraz, który

powstał na prośbę Adama. Było to zaraz po tym,

jak Adam dowiedział się o chorobie i jej roko-

waniach. Chory sam wybrał wtedy treść obrazu

i kolory. Jeszcze wtedy jego twarz nie była zmie-

niona przez chorobę. Na płótnie zobaczyłam na-

malowaną część twarzy z jednym okiem, były to

kolory znacznie jaśniejsze od pozostałej części

obrazu, na której była namalowana niekształt-

na głowa z dużą ilością oczu. Dominował kolor

czarny, granatowy, czerwony. Kolega Adama za-

pytał, co sądzę o tym obrazie. Odpowiedziałam,

że jest bardzo smutny. Adam dał znak ręką, bym

dodała do obrazu coś od siebie innymi kolorami.

Domalowałam w lewym rogu obrazu fragment

słońca i odchodzące od niego promienie, które

otaczały niekształtną głowę. Powiedziałam, że

promienie oznaczają personel hospicjum, który

roztacza opiekę nad nim i jego rodziną. Tego

dnia rodzice Adama po raz pierwszy zobaczyli

ten obraz. Rozpłakali się.

Na następnym dyżurze dowiedziałam się, że

słuch Adama znacznie się pogorszył: „Ogłuchłem.

Załatwcie mi czyszczenie uszu.”

Coraz częściej były zmieniane na twarzy prze-

krwione opatrunki. Jego rodzice czuwali na zmia-

nę w dzień i w nocy. Sala Adama była ich drugim

domem, a cały personel stał się drugą rodziną. Nie-

strudzenie codziennie popołudniu przyjeżdżała Iza.

Modliła się, ich ręce wspólnie trzymały różaniec,

a na poduszce koło głowy Adama leżał obrazek,

który ktoś ze znajomych przywiózł z sanktuarium

z Lourdes. Oboje byli pogrążeni w modlitwie,

chcieli być sami. Oczekiwali na cud. W czasie tych

chwil nie wchodziłyśmy na salę.

Adam napisał na kartce, że chce usiąść w fotelu,

coraz trudniej pisał, był bardzo słaby, każdy ruch

był dla niego dużym wysiłkiem, który powodował

ból. Stracił słuch. Usiąść w fotelu z butami na no-

gach i z plecakiem w rękach było jego marzeniem.

Z wielką delikatnością i ostrożnością przenieśliśmy

go na fotel. Przez kilka minut siedział z butami na

nogach i z plecakiem na kolanach, wpatrując się

przez okno w niebo, patrzył na drzewa w parku, na

ptaki. Liczba zmarszczek, które pojawiły się wokół

jego oka mówiły, jak bardzo jest szczęśliwy.

Z zapisu na kartkach dowiedziałam się, że na-

zwał mnie swoim aniołem. Ważna była szczera

opieka, troska o jego potrzeby, o której pisał: „Czy

ta noc należała do spokojniejszych? Bo ja spałem jak

zabity. Dziękuję za wspaniałą opiekę mój Aniele.”

Adam najbardziej potrzebował ciepła, zrozu-

mienia, delikatności i poświecenia mu czasu. Na-

wiązała się między nami szczególna więź. Czekał

na mój dyżur, a ja czekałam na spotkanie z nim,

na przeczytanie napisanych dla mnie wiadomości.

Wiedziałam, że Adam mi ufa. Na jednym z dy-

żurów, kiedy zmieniłam mu opatrunek, Adam

przyciągnął moją głowę do siebie i przytulił do

„zdrowej” części twarzy – był to największy objaw

zaufania. Przybliżył do mnie to, czego najbardziej

się wstydził, swojej fizyczności, zmian nowotwo-

rowych.

Mijały kolejne dni. Przez cały czas na zmianę

przy Adamie byli jego rodzice. Iza przyjeżdża-

ła codziennie po pracy. Czytała książki, ocierała

zroszone potem czoło, podawała do gastrostomii

różne soczki, witaminy, mówiąc, że to go wzmoc-

ni. Adam leżał miesiąc w naszym ośrodku, już

nie mógł pisać, nie słyszał, był bardzo blady. Naj-

mniejszy ruch sprawiał mu dodatkowy ból, kolejne

krwawienie z jamy ustnej i z nosa. Iza i jego rodzi-

ce przywozili różne odżywki, soki, zioła, podawali

według ustalonych swoich godzin. Bardzo tych go-

dzin przestrzegali. Były dni, kiedy Adam był bar-

dzo niespokojny zrzucał opatrunki, zrzucał z szafki

to, co było w zasięgu rąk, wyrywał wenflon. Ale to

były chwile, bo duszność i ból, które powodowały

te ruchy, były silniejsze. Po takich chwilach wycią-

gał rękę, prosząc o dodatkowe leki przeciwbólowe

i na spanie. Łzy płynęły po jego policzku. Zasypiał,

wpatrując się w kwadrat nieba, który widział przez

okno i patrząc na buty, które zawsze stały w zasię-

gu jego wzroku.

Kolejny piąty tydzień pobytu Adama w na-

szym ośrodku, dyżur nocny. Adam przywitał mnie

uśmiechem, który czytałam z jego zmarszczek, któ-

re się pojawiły wokół oka, słabo uścisnął moją rękę.

Na noc został jego tato. W nocy wystąpiło krwawie-

nie, nasilało się. Nie pomagały leki przeciwkrwo-

toczne, opatrunki. Adam był bardzo niespokojny,

zwiększono w pompie przepływ leków przeciwbó-

lowych i uspokajających. Po pewnym czasie krwa-

wienie ustąpiło. Adam stracił dużo krwi, umierał.

Nie wyczuwałam tętna, długie okresy bezdechów.

Przyjechała mama i Iza. Cierpiący rodzice wiedzie-

li, że to już koniec i cichutko modlili się przez łzy.

Iza nie pozwoliła mu odejść, strasznie płakała, klę-

czała przy łóżku, prosiła, żeby jej nie zostawiał, nie

opuszczał, że sama nie da sobie rady. Zatrzymała

go na tydzień. Adam żył jeszcze tydzień. Nie wiem,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: