PRZEPISY PRAWA
*są ustanawiane mocą tzw. generalnych normatywnych aktów prawnych (np. konstytucja, ustawy)
*są wypowiedziami językowymi „zastanymi” przez nas w tekstach ustaw i innych aktów prawnych
*to jednostki redakcyjne aktu prawotwórczego
*to zdaniokształtne zwroty językowe wskazujące bądź narzucające sposób postępowania (czyli reguły postępowania), formalnie wyodrębnione w tekście prawnym jako artykuł, paragraf, ustęp lub jako zdaniokształtne fragmenty artykułu, paragrafu lub ustępu.
*każdy przepis prawa jest regułą zachowania
POPRZEDNIK wymienia, wskazuje lub określa „okoliczności”, które rodzą skutki prawne.
NASTEPNIK ustala skutki prawne, jakie powinny być związane z okolicznościami wymienionymi w poprzedniku. Funktor normotwórczy – odpowiedni zwrot językowy, wiążący w zadaniokształtną całość obydwa wyróżnione człony przepisu prawa.
Fakty prawne – to wszystkie te „okoliczności” wymieniane w przepisach prawa, które pociągają za sobą, wywołują czy rodzą skutki prawne;. Nie zawsze fakty prawne powodują powstawanie, zmiany czy wygaśnięcie stosunków prawnych, ale stosunek prawny powstaje w wyniku tego, że zaistniał określony fakt prawny.-zdarzenia, zachowania; działanie, zaniechanie-czyny(zgodne i niezg. z prawem), czynności prawne.
Orzeczenie:
-konstytutywne – powodują powstanie bądź zmianę czyichś uprawnień lub obowiązków (np. orzeczenie rozwodu)
-deklaratoryjne – jedynie stwierdzają istnienie określonych uprawnień lub obowiązków, nie zmieniając stanu prawnego, nie kwalifikuje się ich jako fakty prawne (np. orzeczenie, że osoba bliska, stale zamieszkująca z najemcą, po jego śmierci sama stała się najemcą)
Skutki prawne – to wszystkie następstwa prawne, jakie przepisy prawa wiążą z faktami prawnymi; następstwa, jakie powinny nastąpić (lub mogą nastąpić, jeżeli wyznacza je przepis o charakterze iuris dispositivi), gdy zaistnieje fakt prawny. Powiązania faktów prawnych ze skutkami prawnymi mają charakter powinnościowy, normatywny, gdyż są one ustalane bądź narzucane mocą postanowień przepisów prawa.
Obowiązek prawny – polega na tym, że przepis prawa ustanawia dla danej klasy adresatów nakaz lub zakaz określonego zachowania się (działania lub zaniechania) (np. Administrator forum jest zobowiązany do powiadomienia użytkowników o planowanej zmianie regulaminu korzystania z forum.) Często niewypełnienie obowiązku powinno lub może pociągnąć za sobą przewidziane przez prawo ujemne dla adresata skutki prawne.
Sankcje – ujemne skutki prawne, polegające na zastosowaniu represji w postaci przymusu państwowego, jakie powinny nastąpić, jeżeli adresat nie zastosuje się do nakazu czy zakazu przepisu prawa, a więc gdy nie wypełnia swojego obowiązku. Przepisy prawa ustalają rodzaj i wymiar represji. Dzielimy je na:
-represyjne– są złem, dolegliwościami, przykrościami wyrządzonymi tytułem odpłaty za zachowanie niezgodne z nakazami lub zakazami przepisów prawa.
-egzekucyjne– zmusza adresata do wykonania tego obowiązku, którego adresat ów nie wypełnił dobrowolnie. Uzyskuje się po poprzez:
-nieważności polega na tym, że dana czynność będąca konsekwencją zachowania niezgodnego z prawem nie rodzi skutków prawnych.
Rozróżnienie zasad i reguł:
-Reguły – gdy obowiązują, to rozwiązanie, które wyznaczają, musi zostać przyjęte, jeżeli zaś nie obowiązują - nie wnoszą nic do podjęcia decyzji. Zasady natomiast nie wyznaczają konsekwencji prawnych, które powinny nastąpić automatycznie, jeżeli występują okoliczności przewidziane przez te zasady. Stanowią one jedynie „racje argumentacyjne”, które powinien uwzględnić stosując prawo.
-W przypadku kolizji reguł jedna z nich obowiązuje, druga zaś nie. Istnieje natomiast wiele zasad, które są niezgodne w ich zastosowaniu.
-Zasady posiadają wymiar „wagi” lub „znaczenia”, którego reguły są pozbawione. W przypadku odwołania się do zasad uwzględniona jest ich „doniosłość”.
PRZEPISY PRAWA:
1. -Ius cognes- są przepisami bezwzględnie stosowanymi
-ius dispositivum
pozostawiają podmiotom prawa swobodę kształtowania
własnego zachowania i wzajemnych stosunków.
2.-Przepisy nakazujące –należy zachowywać się tylko w sposób wskazany w tych przepisach.
- Przepisy zakazujące – ich cechą jest to, że z uniwersum wszystkich zachowań czy sposobów zachowań możliwych w danej sytuacji wyróżniają one jedno z nich i postanawiają, że tak postępować nie wolno.
-Przepisy uprawniające (dozwalające) – przewidują dla danej, oznaczonej klasy podmiotów możliwość wyboru określanego sposobu zachowania się, 3. Przepisy odsyłające – są ustanawiane w celu uniknięcia w tekstach prawnych dwukrotnego czy kilkakrotnego nawet powtarzania tych samych postanowień
-Przepisy blankietowe – rodzaj tekstów prawnych, które pewnych kwestii same nie rozstrzygają, same nie wyznaczając sposobu postępowania adresatów, lecz wydawane rozstrzygnięcia uzależniają od postanowień innych generalnych aktów prawnych
4.- Lex generalis – reguła powszechna
- Lex specialis – reguła szczególna
5. Przepisy proste – określają skutki prawne jednego tylko „stanu faktycznego”, jednego faktu prawnego
- Przepisy złożone – określają skutki prawne dwu lub więcej owych faktów prawnych
6.- Przepisy ogólne – to takie, których adresaci są określani za pomocą nazw ogólnych
- Przepisy jednostkowe – reguły zachowania, które jednostkowo (imiennie) oznaczonemu adresatowi wskazują jednorazowo sposób zachowania się.
7.-Przepisy generalne – jego adresaci są określani nazwą generalną.
-Przepisy indywidualne – adresat został określony nazwą indywidualną
8. Przepis abstrakcyjny – to taki przepis, który normuje zachowania powtarzalne w rodzajowo określony sposób
- Przepis konkretny – taki, który adresatowi wyznacza w wyróżnionych okolicznościach jednorazowe zachowanie się
9.-Przepisy pierwszego stopnia – te, mocą których z określonymi faktami prawnymi wiązane są skutki prawne
- Przepisy drugiego stopnia
Norma prawna – wypowiedź wskazująca określony sposób postępowania, a więc jako reguła zachowania, przy czym od innych rodzajów norm (moralności, obyczaju, dobrego wychowania itd.) ma ją odróżnić cecha „prawności”.
System prawa – zbiór przepisów obowiąz. w danym czasie w określonym państwie.
Vacatio legis – czas upływający od chwili ogłoszenia aktu prawnego do chwili uzyskania przezeń mocy obowiązującej (może być różny), jest to czas na zapoznanie się z ustawą; vacatio legis może odnosić się tylko do niektórych przepisów danego aktu; może i być tak, że dany akt prawny uzyskuje moc obowiązującą z chwilą ogłoszenia.
Retroactio (retroakcja) – tzn. wsteczna moc obowiązująca aktu prawnego; mówiąc o retroakcji mamy na myśli sytuację, kiedy to dziś zostaje wydany akt prawny wiążący skutki prawne z faktami, które miały miejsce w przeszłości.
Problem nieretroakcji – lex retro non agit! – czyli prawo nie działa wstecz. Funkcja tejże zasady sprowadza się do ochrony
-wartości pewności prawa
-podmiotów prawa przed ujemnymi skutkami prawnymi zachowań, które w okresie obowiązywania starej ustawy były z nią zgodne
Podmiotem prawa nazywany jest ten, kto może posiadać uprawnienia (prawa) lub obowiązki. Podmiotowość prawna nie stanowi czyjejkolwiek własności przyrodzonej, lecz nadaje ją prawo. Wyróżniamy dwa rodzaje podmiotów prawa:
Zdolność prawna – jest rozumiana jako możliwość posiadania praw (uprawnień) i obowiązków (w dziedzinie prawa cywilnego, dlatego, że nadawana jest mocą przepisów tego właśnie działu prawa
Zdolność do czynności prawnych – rozumiana jako zdolność do tego, aby za pomocą czynności prawnych nabywać prawa i zaciągać zobowiązania
Stosowanie prawa- Ze stosowaniem prawa mamy do czynienia wtedy, gdy jakiś podmiot na podstawie norm generalnych i abstrakcyjnych określa skutki prawne jakiegoś faktu, wydając decyzję indywidualną w rozstrzyganej sprawie.
Fazy procesu sądowego stosowania prawa:
1.decyzja ustalająca stan faktyczny sprawy,
2.decyzja walidacyjna (ustalająca podstawę normatywną decyzji stosowania prawa),
3.decyzja interpretacyjna (ustalająca znaczenie odkodowanej z przepisu prawa normy prawnej),
4.decyzja subsumpcyjna (ustalająca „podciągnięcie” ustalonego stanu faktycznego pod zinterpretowaną podstawę normatywną decyzji),
5.decyzja ustalająca konsekwencje prawne wystąpienia danego stanu faktycznego (kwalifikacja sankcjonująca),
6.uzasadnienie decyzji stosowania prawa.
Stanowienie jest współcześnie podstawowym sposobem powstawania przepisów prawa. Przez stanowienie prawa rozumiane jest określone działanie ciał kolegialnych lub jednoosobowych, którym przyznano kompetencje do wydawanie nowych przepisów prawnych.
Prawo precedensowe (common law) obowiązuje przede wszystkim w państwach anglosaskich, regułą jest tam prawotwórcza działalność sądów. Sędzia wydając wyrok, ma obowiązek oparcia swego orzeczenia na orzeczeniach, jakie zostały wydane poprzednio w sprawach podobnych. Z dotychczasowego orzecznictwa sędzia wyprowadza zasadę ogólną (ratio decidendi). Cechą charakterystyczną systemu stanowi brak oficjalnie wydawanych zbiorów orzeczeń. Orzeczenia są publikowane w wydawnictwach prywatnych lub półoficjalnych
Obowiązywanie prawa:
Kryterium behawiorystyczne – norma jest stosowana nie dlatego, że obowiązuję, ale dlatego, że jest stosowana, natomiast jakąś normę możemy uznać za obowiązującą dopiero po jakimś czasie, który charakteryzował się wysokim stopniem jej spełniania
Kryterium tetyczne – nie odwołuje się do faktu przestrzegania danej normy, ale do sposobu uzasadnienia jej mocy obowiązującej; za pomocą kryterium tetycznego uznajemy za obowiązującą normę wydaną przez organy mające kompetencje do jej ustanowienia. Za obowiązujące uznaje się te normy, które zostały należycie ustanowione przez kompetentne autorytety i nie zostały uchylone
Kryterium aksjologiczne – jako obowiązujące kwalifikujemy te normy, które wyznaczają postępowanie ocenianie dodatnio. „Celowość”, „słuszność”, „krzywda” są kryteriami o wyraźnie aksjologicznym charakterze. Uznanie pewnych norm za obowiązujące lub nieobowiązujące uzależnione jest od hierarchii wartości akceptowanych przez oceniającego.
Zakresy obowiązywania
-Terytorialny Terytorium państwa stanowi zarówno przedmiot władzy państwowej, jak i przestrzeń, w której granicach państwo sprawuje ją w sposób wyłączny w stosunku do osób, rzeczy i zdarzeń.
-Personalny Prawo danego państwa samo decyduje, kogo ma obowiązywać
-temporalny Prawo samo określa, od kiedy obowiązuje dany akt prawny czy przepis prawa (norma prawna).
1.Lex superior derogat legi inferiori – akt wyższego rzędu uchyla moc obowiązującą aktu niższego rzędu
2.Lex posterior derogat legi priori – późniejszy akt prawny uchyla moc obowiązującą aktu wcześniejszego (zasada odnosi się do aktów zajmujących to samo miejsce w hierarchii)
3.Lex specialis derogat legi generali – przepisy (akty) szczególne derogują przepisy (akty) o charakterze ogólniejszym lub ogólnym, przy czym derogują tylko z zakresie, w którym wprowadzają unormowania odrębne
Kolizja (konflikt) – tego rodzaju sytuacja, w której dany przypadek unormowany jest przez więcej niż jeden przepis prawa, a każdy z nich wyznacza adresatom wyłączające się sposoby zachowania.
-Koncepcje subiektywne - przy wykładni powołują się na wolę prawodawcy, ale tak rozumiana „wola”, jest w rzeczywistości dziełem interpretatora
-Koncepcje obiektywne - wykładnia w oderwaniu od ustawodawcy, tzn. wola i intencje prawodawcy nie odgrywają tu żadnej roli
-Teorie statyczne - mając na względzie pewność prawa, ustalają za pomocą wykładni językowej oraz systematycznej znaczenie przepisu, które ma być stałe i niezmienne (wykładnie językowa i systematyczna)
-Teorie dynamiczne - zapewnienie adekwatności prawa i stosunków społecznych, które ulegając ciągłym zmianom winny mieć dostosowanie w nowych wykładniach (wykładnie pozajęzykowe)
wykładnia- Autorzy wskazują, że wykładnia polega na wyjaśnieniu sensu przepisów prawnych, ustaleniu właściwego ich rozumienia, przypisaniu im odpowiedniego znaczenia, bądź wyznaczeniu ich zakresu.
Wykładnia językowa – polega na ustaleniu znaczenia i zakresu wyrażeń tekstu prawnego ze względu na język, w którym zostały sformułowane.
Wykładnia pozajęzykowa – terminem tym obejmowane są zagadnienia różnego rodzaju, w literaturze występują zazwyczaj dwie grupy: wykładnia celowościowa (teleologiczna) i wykładnia systemowa (systematyczna), wyróżniana bywa też wykładnia funkcjonalna.
-Wykładnia celowościowa – przepis ustawy musi być tłumaczony tak, aby był najbardziej zdatnym środkiem do osiągnięcia celu ustawy. Analizuje się tu np. preambuły oraz materiały pozaprawne (nie maja mocy wiążącej dla interpretatora).
-Wykładnia funkcjonalna – ustalając znaczenie przepisu uwzględnia się różne skutki jego zastosowania, jeśli takie rozumienie przepisu prowadzi do pożądanych skutków przez interpretatora, to ma to wpływ decydujący na przyjęcie takiej interpretacji.
-Wykładnia systemowa (systematyczna) – założenie, że przepis w danym akcie prawnym nie jest umiejscowiony przypadkowo, lecz wynika z racjonalnego działania prawodawcy. (Polega na ustaleniu normy przez analizę miejsca, jakie zajmuje ona w systemie prawa, oraz porównanie jej z normami sąsiadującymi
Wykładnia literalna, dosłowna (interpretatio declarativa) – ma miejsce wtedy, gdy spośród różnych znaczeń uzyskanych za pomocą odmiennych dyrektyw interpretacyjnych, wybrane zostaje to rozumienie, które zostało ustalone za pomocą dyrektyw językowych.
Wykładnia rozszerzająca (interpretatio extensiva) – występuje wtedy gdy porównując zakresy przepisu prawnego, uzyskane za pomocą różnych dyrektyw interpretacyjnych, wybieramy rozumienie wynikające z dyrektyw pozajęzykowych i jest ono szersze od rozumienia językowego
Wykładnia zwężająca (interpretatio restrictiva) – polega na wyborze spośród różnych zakresów przepisu prawnego rozumienia uzyskanego za pomocą dyrektyw pozajęzykowych, które jest węższe od rozumienia językowego
Wykładnia ma moc wiążącą wówczas, gdy kompetentny organ ustanawia dyrektywę, nakazującą określonym adresatom wiązać z pewnymi przepisami ustalone przez ten organ znaczenie.
Budowa aktu normaty-wnego: 1. określenie rodzaju 2. data 3. tytuł 4. preambuła 5. podstawa prawna 6. część ogólna 7. szczegółowa 8. przepisy końcowe 9. podpis osoby upoważnionej
Prawo prywatne i publiczne: interes, równorzędność podmiotów, ochrony prawa.
Wykładni legalna: gdy organ mający kompe-tencję do dokonania wykładni każdego aktu prawnego, ma moc więżącą wszystkie podmioty stosujące prawo. Może być ogólna gdy konstytucja nadaje kompetencję do dokonywania względem wszystkich ustaw. Wykładnia delegowana upoważnienie tylko na podstawie ustawy zwykłej.
Art. 3 Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym.
Art. 7 Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.
Kompetencja: organ państwowy jest kompe-tentny, jeżeli w systemie prawnym znajduje się norma upoważniająca ten organ do działania w określonych okoliczno-ściach. Kompetencja u-dzielona danemu orga-nowi oznacza, że jest on jednocześnie zobowiąż-zany i upoważniony.
Praworządność 1. formalna warunek przestrzegania prawa pozytywnego. 2 materialna- przestrze-ganie prawa i ugasa-dnienie aksjologiczne tego prawa
duedhel