Wojna trzydziestoletnia
1618–1648
Przyczyny wojny:
— rozbicie polityczne Rzeszy Niemieckiej: rywalizacja książąt o władzę z cesarzem austriackim;
— niezażegnanie sporów religijnych po reformacji;
— walka o hegemonię w Europie.
Początek wojny: kształtowanie się dwóch obozów:
1608: unia ewangelicka (albo protestancka); na czele elektorat palatynatu Fryderyk V;
Niemcy, Szwecja, Niderlandy (Holandia), Dania, Francja, Siedmiogród;
1609: liga katolicka; na czele książę Bawarii Maksymilian;
państwa Habsburgów: Hiszpania, Austria, Niderlandy austriackie, niektóre księstwa Rzeszy; wspierane przez Państwo Kościelne i Rzeczpospolitą.
Powstanie czeskie
(1618–1621)
1576–1612: panowanie cesarza Rudolfa II, który wydaje list majestatyczny zapewniający swobodę wyznaniową na Węgrzech (1606) i w Czechach (1609);
1612–1619: panowanie Macieja II; łamanie gwarancji listu majestatycznego;
1619: po śmierci Macieja na tronie zasiada Ferdynand II Habsburg.
23 V 1618: defenestracja praska — wyrzucenie przez okno praskiego zamku na Hradczanach przedstawicieli cesarza (Macieja II) podczas odbywającego się posiedzenia innowierców, zwołanego wbrew woli cesarza → początek powstania antyhabsburskiego w Czechach.
1619: detronizacja Ferdynanda II dokonana przez Czechów; na tron powołany zostaje Fryderyk Reński, zwany zimowym królem.
Protestanci otrzymują pomoc od Republiki Niderlandzkiej i odnoszą sukces, co doprowadza do wybuchu powstania na Węgrzech (1619).
Książę Siedmiogrodu, Gabor Bethlen, oblega Wiedeń. Zygmunt III Waza wysyła oddziały lisowczyków (twórca oddziałów: Aleksander Lisowski; dowództwo: Walenty Rogawski), które w bitwie pod Humiennem pokonują oddziały Jerzego Rakoczego, zmuszając Bethlena do odwrotu: pierwsza odciecz wiedeńska.
1620: klęska protestantów pod Białą Górą; koniec powstania; Fryderyk V ucieka, następują represje.
Okres duński
(1622–1629)
Król duński (i norweski) Chrystian IV Oldenburg, zaniepokojony sukcesami Habsburgów, włącza się do wojny, gdy działania wojenne rozpoczęły się na terenie północnych Niemiec (król jest jednocześnie księciem Holsztynu w Rzeszy).
1626: klęski Duńczyków pod dowództwem Mansfelda pod Dessau i Lutter przeciwko wojskom cesarza dowodzonym przez Albrechta Wallensteina.
1629: pokój w Lubece; Dania zatrzymuje Holsztyn w zamian za nie wtrącanie się do spraw Rzeszy.
Okres szwedzki
(1630–1634)
1629: Ferdynand II wydaje w Rzeszy edykt restryfikacyjny, nakazujący zwrot majątków zagarniętym katolikom po 1555.
1630: król Gustaw Adolf uderza na Pomorze Zachodnie i zajmuje północną część Niemiec.
1631: zwycięstwo Szwecji pod Breitenfeld; rozbicie ligi katolickiej (śmierć dowódcy, hrabiego Tilly’ego), przywrócenie dowództwa Wellensteina; zajęcie Czech.
1632: zwycięstwo Szwecji pod Lützem, gdzie król ginie. Załamanie się Wallensteina, który rozpoczyna tajne pertraktacje ze Szwedami, skutkiem czego w 1634 zostaje zabity na rozkaz cesarza.
1634: klęska Szwedów pod Nördlingen.
Okres francuski
(1635–1648)
1635: sojusz francusko-szwedzki w Compiegne o wojnie z Habsburgami.
1643: zwycięstwo Francji pod Rocroi.
1644: rokowania między katolikami a protestantami (francuski kardynał Mazzarini) przy trwających nadal działaniach wojennych.
1645: bitwa pod Nördlingen, kolejny sukces Francuzów.
Pokój westfalski: 1648
(Münster: między Ferdynandem II Habsburgiem a francuskim Ludwikiem XIV
Osnabrück: między Habsburgami a Szwecją)
Wojna pomiędzy Francją i Hiszpanią toczy się do 1659, kiedy zostaje podpisany pokój pirenejski wzmacniający pozycję Francji — uzyskała ona nabytki w Pirenejach oraz Artois.
2
isamar