A.F.Pollard - Henryk VIII.pdf - ebooki - jac68

A. Pollard

Henryk VIII

Biografie Sławnych Ludzi

Przełożyła Irena Szymańska

Wiersze i cytaty łacińskie przełożył

Mikołaj Szymański

Konsultacja naukowa i bibliografia

Edward Potkowski

Rozdział pierwszy

PIERWSI TUDOROWIE

W całych dziejach Anglii nie ma postaci tak rozmaicie charakteryzowanej przez

współczesnych a wywołującej tak zajadłe spory wśród potomnych, jak ów "monarcha,

co zerwał okowy Rzymu". Henryk VIII dla niektórych historyków był wcieleniem

nieludzkiego okrucieństwa i podłości, dla innych uosobieniem nadludzkiej odwagi,

mądrości i siły woli; niemal wszyscy zgadzali się, że nie mieści się w powszechnie

przyjętych kategoriach człowieczeństwa. Osobowość jego była tak niezwykła,

osiągnięcia tak osobliwe, że może uchodzić za nowego Attylę, zesłanego

szczególnym zrządzeniem losu, by stać się biczem ludzkości, lub za nowego

Herkulesa, który pojawił się, by oczyścić czy przynajmniej zburzyć stajnie Augiasza.

Jego rozkazy wydawały się równie nieodwołalne jak wyroki Opatrzności, a historia

panowania usiana jest świadectwami zguby tych, którym nie udało się uśmierzyć jego

gniewu. Z dwiema ze swych sześciu żon rozwiódł się, dwie skazał na ścięcie. Za jego

czasów żyło w Anglii czterech kardynałów: jeden zginął pod toporem kata, drugi

znalazł się poza zasięgiem topora, a trzeciego ocaliła naturalna śmierć we właściwym

momencie. Z tyluż książąt połowę na rozkaz Henryka wyjęto spod prawa; tą samą

metodą, pospiesznych egzekucji rozprawił się z sześcioma czy siedmioma hrabiami i

wicehrabiami, a także z mnóstwem swych mniej znakomitych poddanych. Zaczął

panowanie od ścięcia ministrów ojca, potem wysłał na szafot własnych ministrów.

Londyńska Tower mieściła zarazem pałac i więzienie, dostojnicy królestwa szybko

przechodzili z jednego do drugiego; ocaleć można było tylko żyjąc w ciszy i na

uboczu. Poglądy reli gijne i polityczne, stanowisko czy zawód nie miały większego

znaczenia; kapłana i człowieka świeckiego, kardynała-arcybiskupa i "młot na

zakonników", ludzi wydźwigniętych przez Henryka z nizin i parów, ponad których

tamtych wywyższył, czekał w końcu wspólny los. Wolsey i More, Cromwell i

Norfolk, kroczyli po tej samej grząskiej drodze, do tego samego nieuchronnego

końca, a lud angielski przyglądał się temu bezradnie lub obojętnie. Nie ociągając się

posyłano przedstawicieli miast i hrabstw do Westminsteru i parlament zbierał się z

regularnością wzrastającą, w miarę zaostrzania się despotyzmu Henryka, ale

wyglądało na to, że zbiera się jedynie, by rejestrować dekrety królewskie i ubierać w

pozory legalności nagą przemoc królewskich ustaw. Pamiętał o swoich przywilejach

tylko po to, aby składać je u stóp króla, unieważniał jego długi, nadawał jego

proklamacjom moc prawny, upoważniał go do wydawania wyroków i rozporządzania

koroną według własnej woli. Pewny poparcia parlamentu, Henryk podważył i rozbił

jedność duchową zachodniego chrześcijaństwa, jednym cięciem rozstrzygnął wieczną

walkę między kościołem a państwem, w której królowie i cesarze ponosili poniżające

klęski. Nie szczędząc zniewag i szyderstw zdeptał kościelne sadownictwo, choć

jakoby dzierżyło ono klucze od nieba i piekła. Stosując w praktyce starą, zasadę

prawa rzymskiego cuius regio eius religio uznał, że jest autorytetem w dziedzinie

religii i że sam może określać zasady wiary, skoro Leon X nazwał go jej obrońcą. Inni

władali despotycznie, opierając się na sile armii, na siatce tajnej policji albo na

zorganizowanym aparacie biurokratycznym. A przecież stała armia Henryka składała

się z niewielu płatnych oficerów i z halabardników straży; nie miał ani tajnej policji,

ani aparatu urzędniczego. Już wówczas Anglicy chełpili się, że nie są niewolnikami

jak Francuzi, a cudzoziemcy z pogardą wytykali im warcholstwo. Czyż nie pozbawili

na zawsze lub na pewien czas tronu niemal połowy królów panujących po Wilhelmie

Zdobywcy? A jednak Henryk VIII nie tylko nie zabrał im broni, lecz wręcz nalegał,

żeby stale mieli ją w pogotowiu. Zarzucił ową tajemniczość, jaką zwykle otaczają się

tyrani, aby wzbudzać szacunek swego ludu. Przez całe życie pozwalał sobie na

poufałość z poddanymi, przebywał pośród nich bez żadnej prawie straży i umarł we

własnym łożu, doczekawszy późnego wieku. Gdy umierał, magia jego władzy jeszcze

nie prysła, a imię budziło nadal niesłabnący postrach. Jakim był człowiekiem i w

czym tkwiła tajemnica jego siły?

POCHODZENIE TUDOROW

Czy rzeczywiście trzeba uciec się do hipotezy o mocy nadprzyrodzonej, czy też

znajdzie się inne, właściwsze wyjaśnienie?

Czy Henryk obdarzony był w tak nadludzką siłę woli, że z butną arogancją mógł

lekceważyć opinię publiczny w kraju i za granicy? Czy może cele, do jakich zmierzał,

jeśli nawet dyktowane przez samolubne motywy i niskie namiętności, do tego stopnia

zbieżne były z interesami i uprzedzeniami najczynniejszej politycznie części jego

poddanych, że owi poddani gotowi byli wybaczyć przemoc i tyranię, której skutki

ostatecznie skrupiały się na nielicznych? Każdy, kto studiuje dzieje Tudorów, staje

przed tą zagadką. Nie można jej rozwikłać peanami na cześć siły woli Henryka i mocy

jego charakteru ani też zżymaniem się na jego wady czy współczuciem dla nieszczęść

jego ofiar. Magiczna interpretacja historii jest równie przestarzała, jak teoria katastrof

w geologii, a wyjaśnienia sukcesów Henryka należy szukać nie tyle w studiach nad

jego charakterem, ile w analizie świata, jaki go otaczał, i warunków, które pozwoliły

mu dokonać rzeczy niemożliwych do osiągnięcia ani przed nim, ani po nim i

najprawdopodobniej niemożliwych już nigdy.

Jest dość szczególną okolicznością, że król, który wzniósł autorytet angielskiego

monarchy na nieznane dotąd wyżyny, pochodził z niskiego rodu i z dynastii

parweniuszy. Przez trzy i pół stulecia przed bitwą pod Bosworth, na tronie angielskim

zasiadała jedna rodzina. Nawet uzurpatorzy - Henryk Bolingbroke i Ryszard York - w

męskiej linii pochodzili wprost od Henryka II, a od 1154 do 1485 roku w Anglii

panowali wyłącznie Plantageneci. Kim zaś są Tudorowie? Walijską, rodziną o

skromnych zasobach i niepewnych przodkach. Głosili co prawda, że ich protoplastą

jest Caedwalla; mieli drzewo genealogiczne równie długie i rozgałęzione, jak

większość walijskich rodowodów; ale pradziad Henryka VII był ochmistrzem czy

kamerdynerem biskupa Bangoru. Jego syn, Owen Tudor, jako młodzieniec

przywędrował w poszukiwaniu fortuny na dwór Henryka V i został pokojowcem żony

Henryka, Katarzyny Francuskiej. Tak zręcznie używał lub nadużywał pozycji

zausznika, że zdobył serce swej pani; w parę lat po śmierci Henryka wdowa

królewska i jej pokojowiec potajemnie i chyba bez sankcji prawa żyli ze sobą jak

małżonkowie. Po ujawnieniu ich związku Katarzyna schroniła się do opactwa

Bermondsey, a Owena osadzono w więzieniu Newgate. Królowa zmarła następnego

roku, Owen natomiast przeżył wiele romantycznych

przygód. Dwukrotnie uciekał z wiezienia i dwukrotnie go schwytano. Eaz skorzystał z

azylu na terenie opactwa Westminster, skąd próbowano w najrozmaitszy sposób

zwabić go na hulankę do pobliskiej gospody. Wreszcie, w momencie wybuchu wojny

Dwóch Róż, Owen Tudor przyłączył się do Lancastrów i został ścięty z rozkazu

Edwarda IV po bitwie pod Mortimer's Cross. Dwaj jego synowie, Edmund i Jasper,

zrodzeni z osobliwego związku królowej i pokojowca, cieszyli się względami

przyrodniego brata, króla Henryka VI. Starszego, Edmunda, król najpierw uszlachcił,

a potem uczynił hrabią Richmond. Parlament z 1453 roku formalnie uznał go za

prawowitego syna króla. Edmund wzbogacił się, gdyż Henryk nadał mu rozległe

włości, i został członkiem rady królewskiej. Ale szczyt powodzenia osiągnął, kiedy w

1455 roku poślubił lady Małgorzatę Beaufort. Owen Tudor zrobił pierwszy krok

wiodący do świetności rodu; Edmund uczynił następny. Krew królów Francji płynęła

w jego żyłach, krew królów Anglii miała płynąć w żyłach jego dzieci. Zrodzony ze

związku Edmunda Tudora i Małgorzaty Beaufort przyszły Henryk VII będzie już

mógł powoływać się na dziedziczne prawa do korony Anglii.

Beaufortowie pochodzili od Edwarda III, ale ich królewski rodowód skaziło hańbiące

piętno. Jan z Gandawy miał trzech synów z Katarzyną Swynford, zanim pojął ją za

żonę. Według prawa kanonicznego małżeństwo uczyniło dzieci prawowitymi, ale przy

innej okazji baronowie nie chcieli nagiąć pod tym względem praw Anglii do kanonów

Kościoła i potrzebny był specjalny akt parlamentu, by uznać ślubne pochodzenie

młodych Beaufortów. Henryk IV zatwierdzając ów akt wprowadził specjalną klauzulę

przekreślającą ich ewentualne roszczenia do angielskiej korony. Tego typu

zastrzeżenie nie mogło legalnie podważyć mocy ustawy, ale wystarczało, by podać w

wątpliwość tytuły Beaufortów i uważano, że dlatego właśnie Henryk VII nie chciał

opierać swoich pretensji na dziedzicznych uprawnieniach. Beaufortowie odgrywali

niemałą, rolę w dziejach Anglii piętnastego wieku; ich wpływy stanowiły o wojnie i

pokoju w radzie ich królewskiego przyrodniego brata Henryka IV i późniejszych

władców z dynastii Lancastrów. Jeden z Beaufortów był kardynałem - biskupem

Winchesteru, drugi księciem Exeter, a trzeci hrabią Somerset. Dwaj synowie hrabiego

Somerset otrzymali tytuł książęcy; młodszy padł pod St. Albans jako jedna z

pierwszych ofiar wojny Dwóch Róż, która miała okazać się tak zgubna dla jego rodu.

W ten sposób męska linia Beaufortów wygasła w trzecim pokoleniu. Jedynym

dziedzicem ich roszczeń była teraz córka pierwszego księcia Somerset, Małgorzata,

wdowa po Edmundzie Tudorze - Edmund umarł po roku pożycia małżeńskiego, w

listopadzie 1456. W dwa miesiące później Małgorzata urodziła chłopca, który w

przyszłości miał zostać Henrykiem VII. Trudno w to uwierzyć, ale młodziutka matka

nie miała jeszcze czternastu lat. W piętnaście lat potem, po zabójstwie Henryka VI i

jego syna, prawa Lancastrów do tytułu królewskiego znalazły się w' bezspornym

posiadaniu Małgorzaty Beaufort i Henryka Tudora. Wydawało się to czczym

honorem. Edward IV mocno siedział na tronie Anglii. Jego prawa do korony pod

każdym względem niepomiernie górowały nad pretensjami Tudora, toteż Henryk ani

nie chciał, ani nie mógł ich kwestionować. W wyniku zagarnięcia władzy przez

Ryszarda III i zbrodni, które skaziły jego panowanie, powstała nowa sytuacja, zaczęto

rozglądać się za kandydatem na miejsce splamionego krwią despoty. I tak oto po

bitwie pod Bosworth ostatni Plantagenet ustąpił miejsca pierwszemu Tudorowi.

Po raz pierwszy od podboju normandzkiego na tronie Anglii zasiadł król czysto

brytyjskiej krwi. Jego pochodzenie było, co prawda tylko w niewielkiej mierze

angielskie, ale kto wie, czy Anglia nie utraciła w bitwie pod Hastings prawa do

rodzimych władców; po Normanach nastąpili Andegaweni, po Andegawenach

Walijczycy, po Walijczykach Szkoci, a po Szkotach dynastia hanowerska. Tudorowie

czuli się chyba na angielskim tronie bardziej swojsko niż inni władcy, a skromnemu i

brytyjskiemu pochodzeniu mogli zawdzięczać specyficzną zdolność rozumienia

potrzeb i wyrażania myśli narodu angielskiego. Na swoje szczęście potrafili znaleźć

oparcie dla tronu w sercach ludu, gdyż żadna dynastia nie sięgnęła po berło na

podstawie tak kruchych uprawnień. Dziedziczne tytuły wielu pretendentów były

bardziej uzasadnione niż roszczenia Henryka. Żyły przecież córki Henryka IV i dzieci

Jerzego księcia Clarence, co tłumaczy może niechęć Henryka do powoływania się na

prawa dziedziczne. Istniał zresztą jeszcze jeden, istotniejszy powód. Nawet przy

założeniu, że słuszność jest po stronie Lancastrów i Beaufortowie są ich prawowitymi

dziedzicami, tron przypadłby nie Henrykowi VII, ale jego matce Małgorzacie

Beaufort. Anglia nigdy nie wprowadziła u siebie prawa salickiego; jedynie w

pewnych okolicznościach zdarzało jej się

toczyć spory o jego ważność za granicą. A Henryk VII nie kwapił się, by pozwolić

panować swej matce. Małgorzata nie mogłaby przez odpowiednie małżeństwo

zjednoczyć Yorków i Lancastrów, a poza innymi mankamentami miała drugiego

męża; lord Stanley zaś mógłby się domagać korony dla siebie jako małżonek

królowej. Tak, więc dziedziczne prawa Henryka VII nie bez racji osnute zostały mgłą

zapomnienia. Parlament rozważnie pogodził się z faktem dokonanym i uznał, że

Henrykowi przysługuje korona, nie wdając się pochopnie w dociekania, jak i

dlaczego. Prawdę mówiąc, osadzono go na tronie, bo ludzie byli zmęczeni rządami

Ryszarda. Wybrano go nie aby bronić zasady dziedzicznych czy innych

abstrakcyjnych przywilejów, lecz aby rządził silną ręką, przywrócił pokój w kraju i

zapewnił ludowi dobrobyt. To był prawdziwy tytuł Tudorów do tronu i Tudorowie

przeważnie o tym pamiętali; byli królami de facto, argumenty de jure pozostawiali

Stuartom.

Nie udało się jednak od razu przywrócić pokoju ani ugasić ogni trzydziestoletnich

walk. Przez piętnaście lat otwarty bunt i podziemne akcje wstrząsały królestwem i

zagrażały stałości tronu Henryka. Irlandia nadal była ośrodkiem sympatii dla Yorków,

podsycanych żarliwie przez siostrę Edwarda IV, Małgorzatę Burgundzką; Małgorzata

rodzinny spór z Henrykiem VII traktowała jak wendetę i nazywano ją Junoną

Henryka, gdyż dręczyła go równie mściwie, jak królowa Olimpu nękała pobożnego

Eneasza. Inni władcy, choć nie popierali Yorków, ociągali się z uznaniem króla

parweniusza i skwapliwie korzystali z jego kłopotów. Pretendenci do cudzych tronów

byli pożytecznymi pionkami na'królewskich szachownicach i choć nic nie skłaniało

władców Europy do przywrócenia korony Yorkom, niemniej uważali, że rozsądne

poparcie dla kandydata Yorków opłaci im się sowicie, Henryk, bowiem będzie musiał

wszystkie siły poświęcić sprawom krajowym. Siedem miesięcy po bitwie pod

Bosworth na zachodzie wybuchło powstanie pod wodzą Staffordów, na północy pod

wodzą Lovella, a sam Henryk omal nie został wzięty do niewoli podczas obchodów

dnia świętego Jerzego w Yorku. W rok później niejaki Lambert Simnel, młodzieniec

niejasnego pochodzenia, podał się najpierw za księcia Yorku, a potem za hrabiego

Warwicka. Pierwszy był synem, a drugi siostrzeńcem Edwarda IV. Lamberta

ukoronowano w Dublinie przy entuzjastycznym poparciu Irlandczyków. Ani jeden

głos nie podniósł się po stronie Henryka. Kildare

- faktyczny władca Irlandii, hrabiowie i arcybiskupi, biskupi i baronowie, dygnitarze

państwowi od lorda kanclerza począwszy, złożyli hołd człowiekowi, który był

najpewniej synem oksfordzkiego rzemieślnika. W irlandzkim wulkanie nastąpił tylko

wybuch podziemnych gazów; zdrada w Anglii i intrygi za granicy współdziałały w

tajemnej zmowie z otwartą rebelią po drugiej stronie Kanału świętego Jerzego.

Królową wdowę zamknięto w opactwie Bermondsey i pozbawiono włości oddanych

jej w dożywocie. Jan de la Pole, jako najstarszy syn siostry Edwarda IV mianowany

przez Ryszarda III następcą, uciekł do Burgundii; stamtąd jego ciotka Małgorzata

wysłała Martina Schwartza na czele dwóch tysięcy najemnych żołnierzy, aby

wesprzeć inwazję irlandzką. Lecz pod East Stoke polegli de la Pole i Lovell, Martin

Schwartz i jego zabijacy. Najgroźniejszy bunt przeciw Henrykowi VII zakończył się

posłaniem Simnela do królewskiej kuchni jako pomywacza, a jego opiekuna do

Tower.

Lambert nie zdążył się jeszcze wdrożyć w nowe obowiązki, a już syn przewoźnika z

Tournai wszczął podobną sprawę, tyle, że z żałośniejszym zakończeniem. Perkin

Warbeck, który początkowo wcale nie kwapił się do roli marionetki, przebywał w

Irlandii w interesach, kiedy Irlandczycy, w każdym dopatrujący się podobieństwa do

Yorków, stwierdzili stanowczo, że Perkin to hrabia Warwick. Zaprzeczył temu pod

przysięgą przed burmistrzem Corku. Nie zrażeni oświadczyli, że jest nieprawym

synem Ryszarda III; syn Ryszarda jednak żył bezpiecznie pod opieką Henryka i

A.F.Pollard - Henryk VIII.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: