Elementy architektoniczne.doc

Elementy architektoniczne

·         Abakus – najwyższa część głowicy kolumny w formie czworokątnej płyty.

·         Aedicula – edykuł – miniaturowa budowla zwieńczająca szczyt, model architektoniczny lub motyw dekoracyjny.

·         Akroterion – naszczytnik – dekoracyjny element wieńczący wierzchołek i boczne narożniki frontonu, w formie palmety, wolut, posągu, urny.

·         Alfaria – w architekturze mauretańskiej Hiszpanii drewniany, zdobiony strop.

·         Amorek – przedstawienie nagiego uskrzydlonego chłopczyka, popularny motyw dekoracyjny, także postać aniołka w sztuce kościelnej.

·         Aneks – element architetoniczny uzupełniający większą całość.

·         Anta – Anty – zakończenie wysuniętego muru w postaci filaru, lub prostokątne, narożne kolumny tworzące frontowe zakończenie bocznych ścian starożytnych świątyń.

·         Aplika – architektoniczny elemeny dekoracyjny z innego materiału niż pozostała część budowli.

·         Archiwolta – łuk dekoracyjny, obramiający czoło arkady, portalu lub innego zamkniętego łukiem otworu i wsparty na małym gzymsie.

·         Architraw – epistyl – pierwszy element belkowania w kolumnach.

·         Arkada – element składający się z dwóch podpór (filarów, kolumn) połączonych łukiem, spiętym w środku kluczem.

·         Arkatura – ornament składający się z szeregu małych arkad, umieszczany zwykle pod gzymsem wieńczącym ścianę.

·         Atlant – atlas, telamon – podpora w formie posągu mężczyzny dźwigającego na ramionach element architektoniczny (belkowanie, balkon), może być zwieńczeniem portalu.

·         Attyka – ścianka wieńcząca budynek, zasłaniająca dach, często z dekoracją. Zabezpieczała też sąsiednie budynki w przypadku pożaru.

·         Baldachim – element w kształcie wieżyczki lub Aediculi nadwieszony lub wsparty (kolumny, posągi, nagrobki, stalle, konfesjonały).

·         Balkon – wystająca przed fasadę płyta z balustradą lub pełną obudową, często zdobiona, z drzwiami do wnętrza. Piętro widowni kina, teatru, opery, filharmonii.

·         Baza – podstawa kolumny, filara lub pilastra, często profilowana.

·         Bifory – biforium – okna arkadowe lub przeźrocze, przedzielone smukłą kolumienką.

·         Biust – popiersie – rzeźba lub płaskorzeźba przedstawiająca główną część postaci – głowę i część piersi.

·         Belkowanie – entablatura – zespół belek ułożonych w jednej płaszczyźnie.

·         Blanki – krenelaż – zwieńczenie murów obronnych, wież, baszt i innych budowli w kształcie szeregu sterczyn z prześwitami.

·         Blenda – ślepe okno lub arkada, stanowiące element dekoracyjny elewacji.

·         Boniowanie – rustykowanie – rodzaj dekoracji lica muru, ciosy lub płyty okładzin mają profilowane krawędzie, a ich powierzchnie mogą być płaskie lub wypukłe o różnorodnych fakturach.

·         Bukranion – element dekoracyjny w kształcie głowy lub czaszki byka, ozdobionej wstęgami i girlandami.

·         Celosia – w architekturze Hiszpanii ażurowa dekoracja wypełniająca okno.

·         Cokół – najniższa nadziemna część budynku lub elementów architektonicznych (np. kolumny, portalu, filaru), także rzeźby, pomnika, stanowiąca ich podstawę konstrukcyjną i optyczną.

·         Echinus – dolna część głowicy kolumny greckiej (doryckiej lub toskańskiej) w kształcie spłaszczonej okrągłej poduszki, łącząca trzon kolumny z abakusem.

·         Elewacja – lico budynku, jedna z zewnętrznych jego ścian wraz ze wszystkimi występującymi na niej elementami architektonicznymi i dekoracyjnymi – elewacja z głównym wejściem nosi nazwę fasady.

·         Empora – trybuna – rodzaj galerii lub trybuny wspartej na filarach lub kolumnach, głównie w kościołach.

·         Entasis – lekkie wybrzuszenie kolumny.

·         Esownica – sima, cyma – faliste zwieńczenie budynku w kształcie litery S pomiędzy sterczynami.

·         Fasada – główna, frontowa elewacja budynku, wyróżniająca się bogatszą kompozycją architektoniczną i dekoracyjną.

·         Faseta – ukośne ścięcie graniastej krawędzi naroża budowli lub wklęsły narożnik między ścianami.

·         Filar – pionowa podpora o przekroju wielobocznym lub okrągłym.

·         Flizy – płyty z kamienia, terakoty lub szkła służące do wykładania ścian i podłóg.

·         Fronton – przyczółek, szczyt – trójkątne zwieńczenie fasady lub ryzalitu budynku, także portalu lub okna.

·         Fryz – element górnego belkowania kolumn, zazwyczaj dekorowany tryglifami, metopami.

·         Geison – płyta gzymsowa – gzymsu głównego.

·         Gipsatura – ozdoba architektoniczna z gipsu, przeważnie we wnętrzach, np. gipsatura na suficie.

·         Glif – płaskie, skośne ścięcia ościerzy okiennych i drzwiowych, wykonane w grubych murach w celu poszerzenia przejścia lub uzyskania większego dopływu światła.

·         Głowica – kapitel – najwyższa, wieńcząca część kolumny, filara lub pilastra.

·         Gont – deszczułki klinowe z drewna, służące do krycia dachów.

·         Gurt – płaski łuk podsklepienny z cegły lub kamienia, wzmacniający sklepienie, często ozdobny.

·         Gzyms – poziomy, zwykle profilowany pas wysunięty przed lico muru, głowicy. Występują gzymsy zewnętrzne, koronujące, cokołowe, międzypiętrowe, naddrzwiowe, nadokienne, obramujące i wewnętrzne – zdobiące ściany, kominki, piece, sprzęty.

·         Gargulec – rzygacz – ozdobne zakończenie u dołu rynny dachowej.

·         Herma – czworokątny słup. zwężony ku dołowi zwieńczony głową lub popiersiem.

·         Impost – kamienna płyta, ustawiona na filarze, jest oparciem dla sklepień, łuków lub żeber.

·         Kalatos – kapitel spoczywający na głowie kariatydy.

·         Kalenica – górna, pozioma krawędź dachu.

·         Kanefora – podpora architektoniczna w kształcie dziewczyny z koszem owoców lub kwiatów na głowie – odmiana kariatydy.

·         Kanelury – pionowe żłobki kolumn i filarów.

·         Kaptur – smok – ozdobna, profilowana nakrywa na wylocie komina, obracająca się z wiatrem.

·         Kariatyda – podpora architektoniczna w formie posągu kobiety.

·         Kapnik – okap – wysunięty brzeg dachu, daszek nad drzwiami, oknami.

·         Kapinos – łzawnik – rowek w gzymsie, zapobiega ściekaniu wody po ścianie.

·         Kaseton – skrzyniec – wgłębione pole wieloboczne w stropach, sklepieniach i kopułach, wykonane w drewnie, kamieniu lub stiuku, rzeźbione lub malowane.

·         Klucz – zwornik – najważniejszy konstrukcyjnie element arkady lub przęsła sklepiennego, łuku, gwarantujący trwałość łuku (umieszczony w połowie łuku, często rzeźbiony).

·         Kokosznik – dekoracyjny szczyt w kształcie łuku w “ośli grzbiet” lub półkolistego, często spiętrzony w kilku rzędach. Charakterystyczny w architekturze ruskiej w XVI–XVII w.

·         Kolumna – pionowa podpora o przekroju kolistym, składa się z głowicy, trzonu i bazy. Wykonana najczęściej z kamienia lub innych materiałów (drewno, cegła, żeliwo, stal, żelbet), przeważnie jako monolit.

·         Koncha – półokrągłe sklepienie w kształcie przypominającym muszlę, lub ozdoba architektoniczna o tym kształcie.

·         Kondygnacja – część budynku zawarta między sąsiednimi stropami.

·         Kongelacja – ozdoba architektoniczna w kształcie sopla lodu.

·         Konsola – kroksztyn, wspornik – element architektoniczno-rzeźbiarski podtrzymujący żebra sklepienne, gzymsy, rzeźby, zwykle bogato rzeźbiony.

·         Kora – posąg dużych rozmiarów stanowiący podporę architektoniczną.

·         Krepidoma – kamienna podstawa, spełniająca w greckim budownictwie rolę fundamentów.

·         Kudu – typowy element zdobniczy w architekturze indyjskiej, w formie podkowiastego łuku.

·         Kuros – posąg stojącego nagiego młodzieńca.

·         Kwadryga – rzeźba czterokonnego rydwanu stosowana jako zwieńczenie pomnika lub fasady budowli.

·         Kwiaton – fleuron – element dekoracyjny (zwykle kamienny) w kształcie stylizowanych kwiatów lub liści, wieńczący szczyty, hełmy, pinakle, sterczyny i wimpergi.

·         Lapidarium – zbiór fragmentów zabytkowych detali architektonicznych i rzeźbiarskich.

·         Lizena – pionowy pas muru wystający nieznacznie z lica ściany, stosowany jako wzmocnienie ścian lub ozdoba.

·         Lukarna – okno z obudową występującą przed połać dachu, oświetlające poddasze.

·         Luneta – odcinek sklepienia, mieszczący przeważnie otwór okienny lub drzwiowy.

·         Łuk – forma architektoniczna wzmacniająca (kopuły, zadaszenia, ściany), tworząca dekoracyjne obramowania okien, drzwi itp.

·         Maswerk – rozeta o skomplikowanym rysunku, później rama do osadzania witraży, ozdabiająca okna.

·         Maszkaron – motyw dekoracyjny w postaci stylizowanej głowy ludzkiej (lub zwierzęcej), o zdeformowanych rysach.

·         Metopa – prostokątna płyta między tryglifami, często ozdobiona płaskorzeźbą.

·         Moduł – w architekturze – jednostka miary odpowiadająca wielkości określonego elementu architektonicznego, ktora służy do określania proporcji innych członów architektonicznych. W architekturze klasycznej – promień lub średnica kolumny u jej podstawy.

·         Modylion – rodzaj ozdobnego wspornika w postaci leżącej woluty, bogato profilowanej (zazwyczaj jako element podtrzymujący gzyms koronujący).

·         Mudejar – styl w architekturze i dekoracji rozwijający się w Hiszpanii od VIII do XVI w., będący wynikiem połączenia kultury muzułmańskiej i chrześcijańskiej, a charakteryzował się niezwykłym bogactwem dekoracji ornamentalnych.

·         Muszaraba – ozdobna krata drewniana przesłaniająca okna i balkony (głównie w architekturze islamu).

·         Mutuły – płyty ozdobne znajdujące się na spodniej płaszczyźnie gzymsu, umieszczane nad fryzem, charakterystyczne dla porządku doryckiego.

·         Narteks – kryty przedsionek przed wejściem do nawy w formie przybudówki.

·         Nawa – część kościoła między prezbiterium a kruchtą, przeznaczona dla wiernych.

·         Naczółki – zwieńczenie okien, zapobiegające zaciekaniu.

·         Nisza – wgłębienie, przeważnie w grubym murze.

·         Opaski – obramowanie okien o załamanych profilach.

·         Ortostaty – w architekturze Starożytnego Wschodu prostokątne płyty kamienne, zawsze pokryte reliefem, zdobiące i wzmacniające cokoły budowli monumentalnych.

·         Ostrołuk – ozdobny łuk powstały przez przeciecie się u szczytu dwóch odcinków okręgu koła.

·         Parteluz – kolumienka dzieląc...