1. Gramatyka opisowa języka polskiego. Materiały do ćwiczeń, 1993, wyboru dokonała D. Kopcińska,Warszawa.
2. Gramatyka współczesnego języka polskiego, t. II: Składnia, red. Z. Topolińska,Warszawa 1984.
3. Grzegorczykowa R., Wykłady z polskiej składni, Warszawa 1996 (i nast.).
4. Jodłowski Stanisław, Podstawy polskiej składni, Warszawa 1976.
5. Klemensiewicz Z., Zarys składni polskiej, Warszawa 1968 (i nast.)
6. Nagórko A., Zarys gramatyki polskiej, Warszawa 1998.
7. Saloni Z., 1976, Cechy składniowe polskiego czasownika, Wrocław
8. Saloni Z., Świdziński M., 1985 (i nast.), Składnia współczesnego języka polskiego, Warszawa.
9. Szpakowicz Z., Świdziński M., 1981, Zarys klasyfikacji schematów zdaniowych we współczesnej, Warszawa.
10. Świdziński M., 1996, Schematy zdaniowe, w: idem, Własności składniowe wypowiedników polskich, Warszawa.
11. Świdziński M., 1997, Elementy gramatyki opisowej języka polskiego, Warszawa.
Wielowyrazowe człony syntaktyczne: z punktu widzenia składni są to proste człony syntaktyczne, więc w obrębie zdania traktujemy je całościowo, jako niepodzielne „wyspy”.
Do wielowyrazowych członów syntaktycznych należą:
a. wyrażenia przyimkowe: pod lasem, w teatrze
b. przyimki rozbudowane: na skutek, z uwagi na, z powodu, ze względu, w oparciu o, na terenie czegoś;
Przykład: Basia nie była w szkole z powodu choroby - 8 wyrazów, 4 człony syntaktyczne; członu z powodu choroby nie możemy rozbić na 2 lub 3 pojedyncze człone, ponieważ dopiero w połączeniu tworzą przyimek rozwinięty - służący wyrazowi choroba.
c. wyrażenia porównawcze:
Przykłady: On biegnie jak gepard - 4 wyrazy, 3 człony syntaktyczne; Paweł wygląda jakby spał - 4 wyrazy, 3 człony syntaktyczne.
d. złożone nazwy miejscowe i osobowe:
Kubuś Puchatek, Stefek Burczymucha, król Maciuś Pierwszy, Jan Kowalski, Zielona Góra,
e. liczebniki złożone: sto dwadzieścia pięć
f. zestawienia, czyli stałe połączenie kilku wyrazów w nazwę jednego pojęcia; funkcjonują w języku jako nierozerwalna całość - między jego człony, które zachowują samodzielność akcentową, nie można wstawić dodatkowego wyrazu. Do zestawień traktowanych jako jeden, choć wielowyrazowy, człon syntaktyczny należą: nazwy instytucji, świąt, gatunków bipologicznych, związków chemicznych, tytuły książek: Boże Narodzenie, Zielone Świątki, powstanie kościuszkowskie, „Ogniem i mieczem”, „Czerwony Kapturek”, „Ania z Zielonego Wzgórza”.
Przykłady: Dzieci śpiewały „Wlazł kotek na płotek” - 3 człony syntaktyczne; „Jeszcze Polska nie zginęła” jest hymnem narodowym - 3 człony syntaktyczne;
Sto piędziesiąt sześć osób brało udział w tej uroczystości - 5 członów syntaktycznych.
↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓
1. 2. 3. 4a. 5. 4b.
Uwaga!!! Połączenia typu: wieczne pióro, maszyna do pisania, maszynka do golenia nie są zestawieniami, tylko połączeniem 2 lub większej liczby wyrazów i nalezy je traktować jako pojedyncze człony składniowe.
Prztkłady: Kupiłem maszynkę do golenia - 4 wyrazy, 3 człony składniowe; Maszynka do mięsa jest zepsuta - 3 człony składniowe.
g. złożone formy czasownika:
· formy czasu przyszłego niedokonanego, np. będzie grała
· formy strony biernej, np. jest czytana
· formy z zaimkiem -się-, ale - uwaga!!! - tylko wtedy, gdy stanowi on nieodłączny składnik leksemu i jest znaczeniowo pusty, np. boi się, śmieje się, albo wtedy, gdy jest formantem słowotwórczym, np. oglądać się, liczyć się.
Jeśli zaimek -się- tworzy stronę zwrotną, staje się oddzielnym członem syntaktycznym, np. myje się.
· formy trybu przypuszczającego, np. byłbym przegapił
· formy orzeczenia imiennego, np. zostanie pilotem
h. związki frazeologiczne
i. konstrukcje analityczne ( multiwerbizmy), np. dokonałam zakupu, przeprowadzili rozmowę, suknia czarnego koloru, dzień dzisiejszy, trudności natury formalnej, przeprowadzić analizę, przejąć kierownictwo, zdać pytanie, wydać rozkaz, składać donos, czynić starania, dokonać zniszczenia, w czasie lata.
Istnienie analityzmów daje możliwość wyboru stylistycznego. W niektórych wypadkach są one bardziej precyzyjne. Konstrukcje analityczne ujmujemy w jeden człon syntaktyczny.
Jeszcze raz o podmiocie i orzeczeniu, ale innymi słowami :)
Podmiot
Podmiot gramatyczny
Podmiot wyraża osobę, rzecz, zjawisko, o których orzeka się, że wykonują jakąś czynność, znajdują się w jakim stanie lub mają jakąś właściwość. Podmiot w typowych przypadkach wyrażany jest rzeczownikiem lub zaimkiem rzeczownym w mianowniku. Rolę podmiotu mogą spełniać także przymiotniki, zaimki przymiotne, liczebniki główne lub porządkowe, imiesłowy przymiotnikowe, a nawet bezokoliczniki, które mogą wystąpić w znaczeniu rzeczownikowym:
Jurek idzie. Kot poluje. Maria śpi. Drzewo rośnie. Kamień spadł na drogę. Lwy są mięsożerne. Jedzenie warzyw jest zdrowe. Oni podróżują pociągiem. Ja jestem Polakiem. Przyszli już starsi. Bogaci nie są szczęśliwi. Tamci jeszcze tu są. Pięciu już odeszło. Trzynasty to pechowy dzień miesiąca. Palący chorują na płuca. Zebrani wznieśli toast. Być zakochanym to piękna rzecz. Uczyć się w takich warunkach jest prawdziwą sztuką. Zdrowo jest jeść dużo ryb. Kłamać bywa czasem rozsądnie. Nie jest łatwo zyskać uznanie. Miło jest kupić dziecku zabawkę. Najlepiej byłoby to zignorować.
Rolę podmiotu może także spełniać dowolne wyrażenie, a nawet dowolny znak, traktowany wtedy jak przedmiot, któremu przypisuje się określone właściwości. Tego rodzaju podmiot najczęściej ujmuje się w cudzysłów:
„I” jest spójnikiem. Typową końcówką narzędnika liczby mnogiej jest „-ami”. „:-(" wyraża smutek.
Czasami obok takiego znaku występuje rzeczownik określający jego przynależność do jakiejś klasy pojęć (klasyfikator):
Wyraz „i” jest spójnikiem. Końcówka „-ami” używana jest w narzędniku liczby mnogiej. Znak „:-(" wyraża smutek.
Podmiot może być wyrażony więcej niż jednym wyrazem. Dzieje się tak w trzech przypadkach:
· podmiotem jest zestawienie, czyli nierozdzielne, stałe połączenie, funkcjonujące jako jeden wyraz, np. Ruda Śląska jest jednym z miast GOP-u.
· występuje podmiot szeregowy
· występuje podmiot towarzyszący
· występuje podmiot hierarchiczny
Podmiot szeregowy - zbudowany jest z członów połączonych:
a.
bezspójnikowo,
Lipy, dęby, brzozy, sosny rosną w polskich lasach.
b.
spójnikiem łącznym,
Niegrzecznie jest jeść i mówić. Koło domu rosły brzoza i dąb. Rozległ się huk i ryk.
c.
spójnikiem wyłączającym,
Ani Jarek, ani Michał nie byli dziś w szkole. Mnie to ani żyć, ani umierać.
d.
spójnikiem rozłącznym,
Albo Mariola, albo Sylwia będzie pracować z Adamem. To dzwonił Jurek albo jego siostra.
Podmiot towarzyszący
Użycie przyimka sygnalizuje nierównorzędność członów. Składnik mniej ważny występuje po przyimku w narzędniku (instrumentalis sociativus) i jest zwany właśnie podmiotem towarzyszącym. Podmiotem towarzyszącym nie może być osoba bliższa niż w członie mianownikowym, a więc poprawne są zdania Ja z tobą świetnie się rozumiemy, Ty z Edytą świetnie się rozumiecie, natomiast niepoprawne są *Ty ze mną świetnie się rozumiemy, *Edyta z tobą świetnie się rozumieją.
Podmiot hierarchiczny, czyli podmiot z dopowiedzeniem występuje np. w zdaniu Malinowski, szef komisji skrutacyjnej, poprosił o przerwę w obradach. Niektórzy jednak tego typu podmiot traktują jako prosty, jednowyrazowy, a element wnoszący dodatkowe informacje nazywają dopowiedzeniem, przydawką dopowiadającą. Termin „dopowiedzenie” ma jednak także inne znaczenie.
Zdania bezpodmiotowe
Istnieją w języku polskim zdania niemające formalnego podmiotu. Należą tu:
a
zdania odnoszące się do zmian pór dnia, zjawisk meteorologicznych, klęsk żywiołowych
Świta. Dnieje. Ściemniło się. Pociemniało. Będzie się zmierzchać. Zanosi się na deszcz. Zbierało się na burzę. Grzmi. Błyska się. Chmurzy się. Pada. Rozpadało się. Było zimno. Oziębiło się. Ociepla się. Przerwało tamę. Zalało łąkę. Pali się! Robi się późno. Biło deszczem w twarz. Drogę zawiało śniegiem. Napadało śniegu. Szarpnęło drzwiami.
b
zdania opisujące wrażenia zmysłowe, stany fizjologiczne i psychiczne człowieka
Tu śmierdzi dymem. Od łąk pachniało kwiatami. Cuchnęło olejem. Tam bardzo dudni. Trzeszczy mi w głowie. Jeszcze świeciło się w oknach. Miga mi w oczach. Biło od niego radością. Zazieleniło się na łąkach. Boli mnie w boku. Swędzi mnie. Kłuje mnie. Mdli mnie. Szumi mi w uszach. Duszno mi było. Burczy mu w żołądku. Kręci mi się w głowie. Połamało go. Sparaliżowało ją. Wykręciło mu twarz. Podoba mi się tu. Zbiera mi się na płacz. Chce mi się pić. Przypomniało mi się. Ulżyło mi. Wydaje ci się. Zdawało mi się. N...
dorka_dorkowska