PODYPLOMOWE STUDIA TERAPII PATOLOGII ZACHOWAŃ
WYDZIAŁ PEDAGOGICZNY
AKADEMIA im. JANA DŁUGOSZA
W CZĘSTOCHOWIE
mgr KRZYSZTOFA WIĘCEK
SKUTECZNOŚĆ
TRENINGU LOGICZNEGO MYŚLENIA
METODĄ
EDYTY GRUSZCZYK – KOLCZYŃSKIEJ
Praca dyplomowa
przygotowana pod kierunkiem
dr Izabeli Gomółki - Walaszek
Częstochowa 2005
Składam serdeczne podziękowania
i wyrazy wdzięczności
Pani Izabeli Gomółce – Walaszek
za inspirację, wsparcie i życzliwość
okazaną mi
w czasie powstawania niniejszej pracy
oraz wiele konstruktywnych wskazówek
merytoryczno – metodycznych,
które przyczyniły się do nadania mojej pracy ostatecznego kształtu i charakteru.
Wraz z podziękowaniem
składam życzenia dalszych sukcesów w pracy edukacyjnej i naukowej.
Spis treści:
Wstęp
I. MYŚLENIE W PROCESIE ROZWOJU POZNAWCZEGO CZŁOWIEKA.
Wprowadzenie.
1. Proces rozwoju poznawczego człowieka według teorii J.Piageta.
2. Zastosowanie teorii J.Piageta w procesie edukacji.
II. PROGRAM EDUKACJI PRZEDSZKOLNEJ DZIECIĘCA MATEMATYKA
E.GRUSZCZYK-KOLCZYŃSKIEJ W PROCESIE WSPOMAGANIA
ROZWOJU UMYSŁOWEGO DZIECI SZEŚCIOLETNICH.
1.Charakterystyka programu Dziecięca matematyka.
2.Cele wspomagania rozwoju umysłowego i edukacji matematycznej dzieci w
wieku przedszkolnym.
3.Sposoby realizacji programu Dziecięca matematyka.
4.Wybrane treści kształcenia przeznaczone dla dzieci sześcioletnich.
4.1.Pomaganie dzieciom w uświadomieniu sobie stałej liczby elementów w
zbiorze, chociaż obserwują zmiany sugerujące, że przedmiotów jest
więcej lub mniej. Równoliczność.
4.2.Ustawianie po kolei, numerowanie.
4.3.Długość: kształtowanie umiejętności mierzenia i pomaganie dzieciom w
uświadomieniu sobie stałości długości.
4.4.Pomaganie dzieciom w uświadomieniu sobie stałości ilości płynu,
chociaż po przelaniu wydaje się, że jest go więcej albo mniej. Mierzenie
ilości płynu.
III. BADANIE SKUTECZNOŚCI METODY E.GRUSZCZYK-
KOLCZYŃSKIEJ W PROCESIE ROZWOJU LOGICZNOŚCI
MYŚLENIA DZIECI SZEŚCIOLENICH.
1.Struktura i organizacja badań.
2.Wyniki badań.
2.1.Wyniki pretestu.
2.2.Program ćwiczeń logiczności myślenia metodą E.Gruszczyk-
Kolczyńskiej.
2.3.Wyniki postestu – efekty badań.
Zakończenie.
Literatura.
Aneks 1.
Aneks 2.
Aneks 3.
W poszukiwaniu odpowiedzi na pytania: jak przebiega rozwój psychiki człowieka, jakie prawa nim rządzą i jakie są warunki, przyczyny i mechanizmy zmian rozwojowych, psychologowie konstruowali rozmaite teorie wyjaśniające i próbowali dowieść ich słuszności na podstawie badań empirycznych nad zjawiskami rozwojowymi.
Teorie poznawcze koncentrują się na umysłowym rozwoju jednostki, uważając go za klucz do zrozumienia ogólnego rozwoju psychicznego. Poznawcza reprezentacja świata stanowi mechanizm wyjaśniający związki między człowiekiem, a jego otoczeniem.
Twórcą najbardziej wszechstronnej teorii rozwoju inteligencji rozumianej w kategoriach tzw. epistemologii genetycznej, czyli rozwojowej teorii poznania, jest szwajcarski psycholog J.Piaget. Jego dzieła wywarły ogromny wpływ na współczesną psychologię światową, a zwłaszcza na psychologię dziecka (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1985).
Teoria Piageta jest przedmiotem zainteresowań badawczych wielu psychologów, w tym także polskich. Zdaniem M.Grzywak-Kaczyńskiej zasługuje ona najbardziej ze wszystkich współczesnych teorii myślenia, na zapoznanie się z nią i ewentualne sprawdzenie jej słuszności na populacji polskiej. E.Gruszczyk-Kolczyńska na podstawie Piagetowskiej koncepcji rozwoju operacyjnego rozumowania człowieka, opracowała program wspomagania rozwoju umysłowego dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym wraz z ich edukacją matematyczną Dziecięca matematyka.
Zdaniem autorki programu wiek przedszkolny jest najlepszym okresem do wspomagania dzieci w rozwoju umysłowym. Jeżeli będzie się to czynić umiejętnie, to będzie można skutecznie rozwinąć ich uzdolnienia matematyczne. Badawcza analiza losów szkolnych dzieci wskazuje bowiem, że uzdolnienia matematyczne ujawniają się już w wieku przedszkolnym. Przejawy takich zdolności najczęściej są wtopione w zwyczajne czynności umysłowe i dlatego dorośli czasem ich nie dostrzegają. Realizacja tego programu pozwala rozwinąć u dzieci możliwości umysłowe i uzdolnienia do uczenia się matematyki. Dzieci w wieku przedszkolnym charakteryzują się znacznymi różnicami indywidualnymi w zakresie tempa rozwoju umysłowego. Efektywność wspomagania rozwoju, a także wyniki edukacji matematycznej zależą od korzystnego dopasowania treści kształcenia do możliwości rozwojowych dzieci (E.Gruszczyk-Kolczyńska, E.Zielińska, 1999).
Jestem nauczycielem przedszkola, świadomym potrzeb, możliwości i umiejętności swoich wychowanków. Jednak wciąż poszukuję nowych form i metod edukacji dziecięcej, doskonaląc swoją wiedzę i umiejętności w procesie wspomagania rozwoju poznawczego i emocjonalno-społecznego dzieci sześcioletnich.
Moim zdaniem program Dziecięca matematyka E.Gruszczyk-Kolczyńskiej inspirowany Piagetowską teorią rozwoju inteligencji jest jedną z najciekawszych metod pracy z dziećmi sześcioletnimi. Oparty na swobodnym działaniu i osobistych doświadczeniach dziecka, wspomaga proces tworzenia się jego pojęć i umiejętności.
Teoretyczne rozważania nad procesem rozwoju poznawczego dziecka, postanowiłam zastosować w praktyce i sprawdzić skuteczność metody E.Gruszczyk-Kolczyńskiej w procesie wspomagania rozwoju umysłowego dzieci sześcioletnich.
Efektem moich działań jest niniejsza praca – zapis postępowania badawczego na podstawie teorii Piageta i programu E.Gruszczyk-Kolczyńskiej, w zakresie rozwoju logiczności myślenia dziecka. Moja praca ma charakter empiryczno-diagnostyczny i składa się z trzech części:
- część pierwsza zawiera analizę głównych założeń poznawczej teorii J.Piageta i
jej znaczenie w procesie edukacji na podstawie literatury przedmiotu,
- część druga to charakterystyka programu E.Gruszczyk-Kolczyńskiej , cele i
sposoby jego realizacji oraz wybrane treści kształcenia przeznaczone dla dzieci
sześcioletnich,
- część trzecia obejmuje dokumentację przeprowadzonych przeze mnie badań;
opis ich struktury i organizacji, postępowanie badawcze oraz analizę wyników
badawczych.
Chcę, żeby praca ta stała się dla mnie inspiracją do podejmowania kolejnych eksperymentów pedagogicznych, wspomagających proces rozwoju dzieci – moich wychowanków.
Część pierwsza
Myślenie
w procesie
rozwoju poznawczego człowieka
Wprowadzenie
Sfera poznawcza rozwoju człowieka to wszystkie psychiczne formy aktywności, które związane są z nabywaniem, przetwarzaniem, organizowaniem i używaniem wiedzy; wszystkie sprawności, które wiążą się z myśleniem i wiedzą. To poznawcze procesy spostrzegania i pamięci oraz zdolności poznawcze obejmujące inteligencję poziom myślenia, a nawet do pewnego stopnia twórczość i stosunki interpersonalne. Ponieważ język jest środkiem wspomagającym myślenie, a inteligentne i twórcze zachowanie wyraża się poprzez język, dlatego używanie go także jest aktywnością poznawczą.
Naukowe badania nad rozwojem poznawczym zdominowane zostały przez dwa podstawowe pytania:
- Jakie zmiany w funkcjonowaniu poznawczym pojawiają się wraz z wiekiem
dzieci?
- Jakie czynniki odpowiadają za te zmiany?
Znaną na całym świecie teorię rozwoju poznawczego człowieka sformułował szwajcarski psycholog z wykształceniem biologicznym Jean Piaget. Teoria Piageta dotyczy przede wszystkim myślenia, logicznego rozumowania i rozwiązywania problemów (A.Birch, T.Malim, 2002).
1.Proces rozwoju poznawczego człowieka według teorii Piageta.
Przez ponad pół wieku Piaget prowadził szczegółowe obserwacje zachowania dzieci, rozmawiał z nimi, słuchał rozmów, jakie prowadziły między sobą, projektował i przeprowadził wiele testów badających ich myślenie. Jego metody badawcze obejmowały wywiad kliniczny i obserwacje w warunkach naturalnych. Piageta interesowały nie indywidualne właściwości poszczególnych dzieci, ale raczej podobieństwa zachodzące między dziećmi w tym samym mniej więcej wieku.
Wyniki tych badań pozwoliły Piagetowi sformułować teorię wyjaśniającą, jak dzieci tworzą pojęcia, których używają w myśleniu; teorię, która sugeruje, że dzieci doskonalą sposoby myślenia głównie na skutek dojrzewania biologicznego i psychicznego, teorię, która uczenie się podporządkowuje osiągniętemu poziomowi rozwoju poznawczego.
Schematy i operacje (zmienne struktury poznawcze).
Piaget przedstawił strukturę intelektu w kategoriach schematów i operacji. Schemat jest wewnętrzną reprezentacją określonych czynności fizycznych lub umysłowych. Noworodek posiada szereg wrodzonych schematów, które odpowiadają reakcjom odruchowym np.: schemat chwytania, ssania i inne. W miarę rozwoju, te wrodzone schematy integrują się ze sobą i rozwijają, a gdy dziecko reaguje na oddziaływania środowiska powstają również całkowicie nowe schematy.
Najważniejsze dla inteligencji są schematy składające się z wiedzy o rzeczach i zdarzeniach oraz z wiedzy o wykonywaniu różnych czynności. W każdym procesie działania intelektualnego lub fizycznego zawsze obecny jest jakiś schemat, rodzaj poznawczego planu stosowanego przez jednostkę do rozwiązania danego problemu.
Operacja jest strukturą umysłową wyższego rzędu, która nie jest dana od urodzenia i zwykle nie pojawia się w myśleniu przed osiągnięciem średniego dzieciństwa (wiek szkolny). Operacje pozwalają dziecku rozumieć bardziej złożone reguły funkcjonowania otoczenia. Cechą charakterystyczną operacji jest odwracalność. Oznacza to możliwość ujmowania rzeczywistości jednocześnie z dwóch różnych punktów widzenia, dochodzenia za pomocą różnych sposobów do tych samych wyników, powracania w razie potrzeby do punktu wyjściowego.
Dziecięce struktury poznawcze zmieniają się wraz z wiekiem, dlatego Piaget mówi o schematach i operacjach jako o zmiennych strukturach poznawczych.
Adaptacja do środowiska (niezmienne funkcje).
Piaget swoją teorię zbudował na mocnych podstawach biologicznych: jej kluczowym pojęciem jest adaptacja. Żeby przeżyć, każdy organizm musi zaadaptować się do wymagań środowiska. Rozwój intelektualny jest rozumiany jako adaptacja struktur poznawczych (schematów i operacji) do wymagań środowiska. Taka adaptacja zachodzi poprzez procesy asymilacji i akomodacji.
Asymilacja to proces, w którym nowa sytuacja lub informacja zostaje zrozumiana na podstawie znanych dziecku pojęć lub czynności (schematy). Akomodacja to komplementarny proces, który umożliwia jednostce modyfikowanie pojęć i czynności tak, by pasowały one do nowych sytuacji lub informacji.
Bliźniacze procesy asymilacji i akomodacji trwają przez całe życie człowieka. Asymilacja umożliwia jednostce działanie w nowych sytuacjach i wobec nowych problemów za pomocą istniejących już schematów. Akomodacja jest procesem polegającym na zmianie istniejących schematów lub wytwarzaniu nowych. Ze względu na niezmienną naturę tych procesów Piaget określa asymilację i akomodację jako niezmienne funkcje.
Zanim dziecko zdobędzie nową wiedzę, znajduje się w stanie równowagi (lub harmonii poznawczej). Gdy ten stan równowagi zostanie zburzony – jednostka napotka nową sytuację – procesy asymilacji i akomodacji działają w celu przywrócenia go. Piaget mówi o procesie równoważenia, którego rolą jest zapewnienie, że akomodacja zostanie skonsolidowana przez asymilację, oraz że zostanie zachowana między nimi równowaga. W ten sposób zmieniają się struktury umysłowe i rozwijają się zdolności poznawcze.
Stadia rozwoju inteligencji według Piageta.
Piaget opisał stadia rozwoju intelektualnego. Stwierdził, że dzieci przechodzą przez każde z tych stadiów kolejno, w stałym porządku i podobnym wieku. Tempo przechodzenia przez poszczególne stadia, chociaż zależne od indywidualnego doświadczenia dziecka, jest zdeterminowane przez biologiczne procesy dojrzewania. Rozwój nie może zostać przyspieszony – dziecko musi dojrzeć do przejścia do następnego stadium. W każdym stadium pojawiają się nowe, bardziej złożone poziomy myślenia, które uzupełniają już istniejącą strukturę poznawczą (A.Birch, T.Malim, 2002;. J.Piaget, 1966).
Stadium 1: sensoryczno – motoryczne
(od urodzenia do końca drugiego roku życia).
W tym stadium dziecko poznaje świat głównie za pomocą bezpośredniego spostrzegania i aktywności motorycznej, bez udziału myślenia w formie znanej dorosłym. Na przykład, aż do ósmego miesiąca życia dziecko nie posiada pojęcia stałości przedmiotu. Do tego czasu to, co znika z pola widzenia, znika również z umysłu dziecka, przestaje dla niego istnieć. Dziecko nie podejmuje prób poszukiwania przedmiotu, który na jego oczach usunięto z pola widzenia. Myślenie dziecięce zachodzi „tu i teraz”. Wraz z nabyciem pojęcia stałości przedmiotu i pojawieniem się innych środków myślenia, takich jak pamięć i język, stadium sensoryczno-motoryczne dobiega końca. Dziecko staje się zdolne do antycypowania przyszłości i myślenia o przeszłości. W ostatnim okresie tego stadium pojawia się zdolność do interioryzacji czynności. Realne działanie zostaje poprzedzone wyobrażeniem jego skutków.
Stadium 2: przedoperacyjne
(od około drugiego do siódmego roku życia).
To stadium było najszerzej badane przez Piageta. Jest to długi okres przejściowy, zakończony pojawieniem się myślenia operacyjnego. Wraz z rozwojem mowy dziecko staje się zdolne do myślenia symbolicznego, aczkolwiek Piaget twierdzi, że możliwości intelektualne dziecka są w dalszym ciągu zdominowane przez spostrzeżenia, niż pojęciowe poznawanie świata.
Piaget opisał ograniczenia, jakim podlega dziecięce myślenie w tym stadium.
Egocentryzm to niezdolność do ujmowania świata z punktu widzenia innego niż własny. Dziecko nie potrafi zrozumieć, że mogą istnieć inne punkty widzenia. I tak, mały chłopiec zapytany o to, co widzi ktoś siedzący po przeciwnej stronie pokoju opisze wygląd rzeczy tylko z własnej perspektywy; mała dziewczynka może stwierdzić, że ma siostrę, lecz ku zaskoczeniu dorosłego zaprzeczy, że jej siostra ma siostrę!
Rys.1 przedstawia znane Piagetowskie „zadanie z trzema górami”, które służy demonstrowaniu egocentryzmu małych dzieci.
Centracja oznacza zwracanie (koncentrowanie) uwagi na jedną tylko właściwość sytuacji i pomijaniu innych, nawet najbardziej istotnych. Dziecięcą niezdolność do decentracji dobrze ilustrują słynne eksperymenty Piageta nad pojęciami stałości (niezmiennikami), z których wybrane przedstawia rys. 2.
W pierwszym eksperymencie młodsze dziecko znajdujące się na przedoperacyjnym poziomie rozwoju inteligencji wykazuje brak niezmienników – to znaczy, nie potrafi zrozumieć, że ilość plasteliny pozostaje ta sama nawet wówczas, gdy zmieni się jej wygląd (kształt).
Podobnie w drugim eksperymencie, nawet jeśli dziecko zgodziło się, że dwa szerokie naczynia zawierają tę samą ilość płynu, to gdy zawartość jednego z nich przelejemy do wysokiego, lecz wąskiego naczynia, dziecko zwykle stwierdzi, że jest w nim więcej płynu, ponieważ jego poziom się podniósł. W trzecim eksperymencie dziecko rozumujące przedoperacyjnie stwierdzi, że dwa rzędy w drugiej części eksperymentu nie zawierają tej samej ilości żetonów.
Nieodwracalność. Eksperymenty nad niezmiennikami pokazują również niezdolność dziecka rozumującego przedoperacyjnie do powrotu (w myślach) do punktu wyjścia...
Mamla