Łysiak Waldemar - Ostatnia kohorta tom1.pdf - books(1) - nomaki

Waldemar Łysiak

Ostatnia kohorta

Tom 1

2005

Wstęp

V wiek naszej ery. W cywilizacji i w kulturze tak zwanego Zachodu - stulecie najbardziej osobliwe.

Dlaczego? Bo postęp rozumiemy jako stały rozwój, raz szybszy, a raz wolniejszy, jednak (generalnie

rzecz biorąc) nieprzerwany, tylko czasami kaleczony zapaścią, która trwa krótko, najwyżej

kilkadziesiąt lat. Tymczasem V wiek inicjuje coś więcej aniżeli chwilową przerwę, coś monstrualnie

gorszego - kilkusetletnią dziurę, która pod każdym względem cofa cywilizację do stanu takiego

barbarzyństwa, jakie wydawało się etapem całkowicie już pokonanym. Będzie to wtórne

barbarzyństwo - ciemna europejska noc. Historia ludzkości (historia znana dziejopisom) nie

rejestruje drugiego podobnego przypadku: na kilka wieków cofnąć się o kilkanaście wieków! Ten

regres spowodowało runięcie paneuropejskiego Rzymu, megastruktury, której nowoczesność była

wobec całej reszty ówczesnego świata mniej więcej tak przeważająca, jak automatyczna pralka

wobec drewnianych kijanek.

Kontemplując dzieła sztuki i ruiny starożytnego Rzymu, obywatel internetowej cywilizacji sądzi, że

to jedyne echa tamtego świata sprzed prawie dwóch tysięcy lat. Myli się wierutnie, gdyż -

zważywszy mnóstwo aspektów - żyje w tym właśnie świecie, ergo: korzysta z wynalazków

rzymskiego państwa lub reprodukuje te wynalazki, nie tylko obyczajowe (jak choćby emancypacja,

feminizm, rozwód), prawne (treść kodeksów) czy techniczne (choćby żniwiarka), lecz i wszelkie

inne: polityczne, terminologiczne (językowe), administracyjne (urzędy), a i codziennozwyczajowe

takoż. Obchodzi swój Nowy Rok 1 stycznia, nie wiedząc, że zapoczątkowali to Rzymianie (nie była

to u nich cezura astronomiczna, tylko 1 stycznia obejmował swój urząd na rok nowy duet konsulów).

Kupuje gazetę, nie wiedząc, iż gazetę codzienną wymyślił Juliusz Cezar („Acta diurna”) - pisano ją

na papirusie. Wysyła depeszę, nie wiedząc, iż Rzymianie robili to samo telegrafem ogniowym.

Spogląda przez zamknięte okno swojego wieżowca, nie wiedząc, iż Rzym cezarów znal już budynki o

kilkunastu kondygnacjach i szyby w oknach tych budynków (na chłodnej północy Italii), sytuowanych

frontem do ulicy lub placu (to też był wynalazek). Kąpie się w nowoczesnej łazience, nie wiedząc, iż

takie łazienki (o identycznym co dziś kształcie metalowych i kamiennych wanien) były u Rzymian

rzeczą zwyczajną, a wodociągi (akwedukty sprowadzające górską wodę i rozprowadzające ją

sieciami liczącymi setki kilometrów), jak również kanalizacja, miały poziom nie gorszy od

dzisiejszego. Pije ze szklanki i kieliszka, nie wiedząc, iż te szklane naczynia wymyślili Rzymianie.

Zdobi ściany swego mieszkania malarstwem, nie wiedząc, iż taką formę dekoracji lokum wynalazł

Rzym. Jeździ autostradami, nie wiedząc, że okazałe kamienne „szosy” Imperium Rzymskiego biegły

przez Bliski Wschód, północną Afrykę i całą Europę. Pasjonuje się supermostami, nie wiedząc o

kratownicowym moście rzymskim na Dunaju (rok 105!). I tak dalej, i tak dalej. Nawet fotografia

portretowa jest wnuczką rzymskich portretów werystycznych zwanych „fizjonomicznymi”. Również

rzymskiego pochodzenia jest cały nasz smak estetyczny wobec Antyku: sztukę Starożytności

symbolizuje nam śnieżna biel antycznych kolumn i posągów, a nie wiemy, że to rzymski (czyli późny)

wynalazek, chwyt rzymskich kopistów sztuki greckiej, bo starożytni Grecy malowali swoje rzeźby

tudzież architekturę równie tęczowo co jaskrawo.

Kiedy już jesteśmy przy sztuce Rzymu - zajmijmy się nią przez chwilę, gdyż ona wcześniej uległa

dekadencji niż całe Cesarstwo. Tak wcześnie, że można stawiać tezę, iż właściwie sztuki rzymskiej

nie ma. Jeśli tylko dodamy (dla precyzji) słowo: oryginalnej (oryginalnej sztuki rzymskiej) - tezę

powyższą da się wybronić bez trudu. Sztuka rzymska była bowiem bardziej rzemiosłem,

dekoratorstwem, epigonizmem, kiczem i kolekcjonerstwem cudzej (głównie greckiej) sztuki, niźli

sztuką autonomiczną (własną prawdziwą twórczością wysokiego lotu). Jej cel stanowiło ozdabianie,

nie zaś kreowanie. Sami Włosi już dawno przyznali pod tym względem rację cudzoziemskim

krytykom, co włoski historyk z pierwszej połowy XIX wieku, Cesare Cantu, stwierdził dwukrotnie na

kartach swojej „Historii Powszechnej”, pisząc: „Sztuki piękne nie kwitły w Rzymie” i „Rzym nie

był światem sztuki”. Ależ był, i to jak! Rzym uwielbiał sztukę, pasjonował się sztuką, był cały

nasycony sztuką - w samym mieście Rzym stało dziesięć tysięcy posągów (prac własnej roboty plus

arcydzieł ściągniętych z Grecji, z Azji Mniejszej i z Egiptu)! Jednak można powiedzieć, iż Rzym

bardziej aniżeli @uprawiał sztukę - @wykorzystywał sztukę, głównie do upiększania siedzib, i do

propagandy, czyli do oddziaływania na tłum.

Rozpatrując ten problem bardziej scjentycznie - trzeba nolens volens przyznać, że istniały jednak

oryginalne przejawy rzymskiej sztuki, i że miała ona pewną tożsamość twórczą. Lecz nawet tak

ostrożną konstatację, jak również niezbyt precyzyjną diagnozę, wypociliśmy dopiero - aż trudno w to

uwierzyć - przed stu kilku laty. Wcześniej - zgodnie z egzegezami Winckelmanna (autorytetu XVIII-

wiecznego) - twierdziliśmy, iż cała sztuka Rzymu to schyłkowa faza sztuki greckiej. Renomowana

polska „Encyklopedia Orgelbranda” w swoim pierwszym wydaniu (1866) ma liczące aż pół setki

stron hasło „Literatura rzymska” i ani jednego zdania o sztuce Rzymu - hasło „ Sztuka rzymska „ nie

istnieje! Pojawi się ono (przybierając formę raczej komiczną) dopiero w wydaniu trzecim (1902). Bo

też dopiero ze schyłkiem XIX stulecia austriacki historyk, Franz Wickhof, upomniał się o

„samodzielność” rzymskiej sztuki, czyli o jej oryginalność, rozpętując burzę polemik, trwających

zresztą do dzisiaj. Ci, którzy przyznawali mu rację, musieli wszelako przyznawać również, że była to

bardziej samodzielność w nowatorskim rozgrywaniu kompilowanych wpływów etruskich, greckich i

wschodnich, aniżeli w wymyślaniu form oryginalnych, zatem najwyżej samodzielność rozwoju, a nie

genezy nowej sztuki, posiadającej własną, bezprecedensową indywidualność. Jako rzeczy świeże u

Rzymian wskazywali malowane temperą lub farbą enkaustyczną portrety grobowe (tzw. „portrety

fajumskie”), których czuła, wręcz poetycka fizjonomiczność nie posiada znanych źródeł greckich ni

etruskich; bądź pyszną perspektywę i światłocień reliefowych wstęg oplatających spiralnie wielkie

kolumny Rzymu (tzw. „styl kontynuacyjny”; exemplum Kolumna Trajana) i opowiadających historie

mitologiczne lub wojskowe metodą ciągu scen, jak tasiemce dzisiejszych komiksów.

U swego schyłku (IV-V wiek n.e.) sztuka rzymska popadła w manierę istotnie oryginalną. Był nią

wrogi realizmowi prymitywizm, swoisty kubizm, przejawiający się zaniechaniem iluzyjności

werystycznej na rzecz form uproszczonych i geometryzowanych, bliskich archaicznej rzeźbie greckiej

i prostocie rysunku dziecięcego. Lub prostocie gryzmołów uprawianych przez barbarzyńców. Tak

więc sztuka Rzymu i Rzym jako państwo poddali się barbarzyństwu równocześnie. To pierwsze

dziwi, to drugie bardzo dziwi. Jak to było w ogóle możliwe? - spyta ktoś, kto słyszał o

wszechpotędze Rzymu, lecz nie czytał o przyczynach jego upadku.

Każdy wielki upadek sieje ziarna mądrości - wskazuje czego robić nie wolno, by nie doznać goryczy

krachu. Jednak te ziarna zawsze padają na jałową glebę i nie rodzą owoców, które mogłyby ludzkość

trwale uszczęśliwić. Gatunek „homo sapiens” jest bowiem zbyt słaby i zbyt tępy, aby przekuwać

tragiczne lekcje w praktykę niepowtarzania błędów swoich przodków, więc społeczeństwa ciągle te

błędy klonują. O ile kilkuwiekowa słabość sztuki rzymskiej, polegająca na kopiowaniu sztuki

greckiej zamiast kreowania własnej, przyniosła nam jakiś efekt pozytywny (dzięki tym rzymskim

kopiom znamy wspaniałą sztukę starożytnych Greków, gdyż greckie oryginały nie zachowały się

prawie zupełnie) - o tyle finalna słabość rzymskiego imperium nie dała światu nic dobrego, prócz

nauczki, która (co wykazały późniejsze dzieje polityczne gatunku) skutkuje niczym przysłowiowy

groch rzucany o ścianę. Mój niebeletrystyczny wstęp do powieści ma Wam wyklarować niuanse i

sekrety bezpłodnej lekcji sprzed półtora tysiąca lat - niewyobrażalnej jeszcze dla Rzymian IV wieku

klęski Rzymu.

Wpierw kilka słów o powstawaniu i o mocarstwowieniu rzymskiego państwa, założonego rękami

Latynów, Sabinów i Etrusków, a datowanego: 753 p.n.e.-476 n.e. Przekształcanie się Rzymu z

maleńkiej osady rolniczej w „polis” (miasto-państwo), później w państwo wieloobszarowe i

wielomiejskie, a wreszcie w gigantyczne imperium - to rozwój fascynujący. Znawca Antyku, Jan

Parandowski, nazwał tę ewolucję „dziwnym i tajemniczym procesem, podobnym do procesu, w

którym z małego żołędzia wykształca się majestatyczne drzewo - wielki dąb”. Budulec dawały

rozliczne podboje (często będące efektem wojen sprowokowanych przez sąsiadów Rzymu), widzimy

tu wszakże i niechęć do podboju dla samego podboju, dla wojny gwoli samej wojny, ergo: krwi i

łupu (tym się Rzym różni od późniejszych najeźdźców, Arabów bądź Mongołów). Wreszcie są tu i

aspekty, których nie znają dzieje żadnego innego mocarstwa.

Pierwszym spośród takich aspektów było ukształtowane z biegiem lat w ówczesnym świecie

mniemanie, iż przeznaczeniem Rzymu jest władza nad wszystkimi ludami, nad całą Ziemią. Dlatego

działy się rzeczy zdumiewające: wielu suwerennych władców przyłączało swe państwa do Rzymu,

bez presji, choćby drogą zapisu spadkowego; inaczej mówiąc: całe niepodległe i niezagrożone

państwa same wtapiały się w ciało Imperium. Przykłady: 74 rok (król Nikomedes III oddaje

Rzymowi testamentem swoją Bitynię); 96 rok (król Apion, władca Cyrenajki, czyni Rzym swoim

spadkobiercą); 133 rok (król Attalos III zapisuje Rzymowi królestwo Pergamonu). Et cetera.

I drugi, równie ważny czynnik, kłócący się z wizją reklamowaną nam przez francuskie bajeczki o

Asterixie: ludność wielu krajów podbitych przez Rzym nie chciała stawać pod sztandarami swych

lokalnych wodzów do walki przeciw Rzymowi, odmawiała udziału w zbrojnym „zrzucaniu jarzma”,

ponieważ to „jarzmo” wcale nie było jarzmem, nie było okupacją - było błogosławieństwem. Czemu

galijscy chłopi na dalekiej północy Europy mieliby się buntować przeciwko Rzymianom, jeśli

właśnie dzięki kurateli Rzymu wiodło się im sto razy lepiej niż wcześniej, przed przyjściem

Rzymian? „Pax Romana” (pokój panujący na całym obszarze Imperium, czyli w praktyce ład i błogi

spokój) zapewniał im same korzyści: bezpieczeństwo (wszędzie obowiązywało twarde prawo, jedno

dla wszystkich) plus cywilizacyjny postęp (techniczne środki karczowania lasów pod hodowlę i

uprawę roli, melioracja, kanalizacja, ułatwianie zbiorów, itd.) - postęp, który likwidował strach

przed głodem będącym wcześniej ciężką plagą. Reliefy rzymskie (II wiek), z dokładnymi

wizerunkami żniwiarek podczas pracy, odkopano we Francji (w Montauban i w Arbon), czyli na

terenie etnicznym Asterixa.

Na dalekim Południu - w rzymskiej Afryce i na Bliskim Wschodzie - było identycznie. Dzięki

Rzymowi te krainy zaznały takiego rozkwitu, o jakim nie śniły i o jakim niektóre nawet dzisiaj mogą

śnić tylko. Profesor Ludwik Piotrowicz, autor „Dziejów rzymskich”, porównał sytuację Syrii

czasów Rzymu, i Syrii czasów współczesnych sobie (rok 1934): „Różnica między rozkwitem

ówczesnym tych okolic a nędzą i opuszczeniem dni dzisiejszych jest tu tak rażąca, że dla jej

Łysiak Waldemar - Ostatnia kohorta tom1.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: