Sakrament pojednania.doc

SAKRAMENT POJEDNANIA

Rozdział I

Problemy aktualne sakramentu pokuty

1. Kryzys spowiedzi: fenomen – infantylizm, seks… w istocie mamy do czynienia z trudnościami typu psychologicznego, pojęciowego i historycznego.

Trudności odwieczne – egoizm, lenistwo, tchórzostwo, wstyd, lęk, zagrożenie psychologiczne…

Trudności właściwe naszym czasom: kultura (duch obiektywny) rodzi nową mentalność, wyznanie trudniejsze (grzech, nawrócenie, pośrednictwo Kościoła); wyznanie wyrazem „niedojrzałości” człowieka.

Trudności aktualnej praktyki:

- indywidualizm (formalizm, rutyna), wyznanie grzechów (materialne), zadośćuczynienie (legalne), infantylna recytacja; człowiek wie, że „komfort psychiczny” może osiągnąć innymi drogami (widzi, że inni sobie jakoś radzą; infantylizm: brak poczucia winy, odpowiedzialności, ucieczka przed klerykalizmem.

2.              Próby odnowy:

- celebracja wspólnotowa,

- spowiedź indywidualna (żeby nie zagubić aspektu personalnego),

- spowiedź u laików (historia),

- komunia bez spowiedzi (raz w roku, w życiu),

- spowiedź roczna,

- potrzeba nawrócenia z grzechu społecznego,

- wymiar indywidualny i eklezjalny.

Rozdział II

Wiara i sakramenty dzisiaj

1.      Problemy związane z kontekstem społeczno-kulturalnym

- trudności języka (język techniczny i język symboli),

- wiara i sakrament w wymiarze personalnym,

- sekularyzacja (świat ludzki, historyczny, uwolniony, uczłowieczony: wrażliwość na rzeczy doczesne (sprawiedliwość, pokój, równość, godność człowieka), postawa krytyczna wobec świata, jego form kulturowych, tradycji,

- zwrot ku przyszłości,

- pluralizm i demokracja − sakramenty muszą zakorzenić się w nowej mentalności, nie tylko zbawić duszę.

- desakralizacja – negatywne skutki procesu sekularyzacji – jak mówić o Bogu, wierze, liturgii, kulcie…

- antropologizm (model statyczny kosmiczno-obiektywny na rzecz modelu antropologicznego: człowiek, osoba, wolność, świadomość, co nie wyklucza treści teologicznej.

2. Wiara w Boga dzisiaj

              - wymiar personalny i społeczny wiary: odpowiedź na słowo Boga (analogia do miłości, przyjaźni); odpowiedź w łonie wspólnoty (z innymi i dla innych). Wiara ma wymiar osobowy, społeczny i historyczny.

              - jak mówić o Bogi w świecie sekularyzowanym: doświadczenie świata i siebie (poprzednio w perspektywie kosmocentrycznej) − antropologicznie: znaczenie, jakie Bóg ma dla mnie; o Bogu nie można obiektywnie!); doświadczenie świata i siebie jako historii (dynamizm). Bóg jest miłością − transcendencja miłości… (Boga spotykamy w świecie; dzieło człowieka jest relatywne; człowiek wolny; wiara to rozwój, pełnia, a nie ucieczka).

3. Sakrament i wiara

Kościół sakramentem − wydarzenie zbawcze, wewnątrz Kościoła rzeczywistość 7 sakramentów.

− rzeczywistość znaku: most m. rzeczywistością oznaczoną a wskazaną; znak odsłania i zasłania równocześnie; człowiek jako znak; postulat − znaki muszą być czytelne (zwiększyć możliwość znaku i ułatwić lekturę, odczytanie, zwiększając możliwości czytelnika).

− znak święty:

              oryginalny (otwarty na Boga, respektujący transcendencję),

              autentyczny (fałszywy – mit, tabu, magia),

chrześcijański,

osobisty-osobowy-personalny,

historyczny (zakorzeniony w historii Jezusa)

eschatologiczny.

− znaki wiary:

zwykłe sytuacje wyniesione do poziomu przymierza, zbawienia są znakami wiary:

a)      wyraża wiarę, jaką znak obiektywnie ofiaruje,

b)     domaga się odpowiedzi wiary,

c)      dar wiary towarzyszy sakramentowi.

− wydarzenie zbawcze (wydarzenie słowa, moment realizacji się jego przeznaczenia, Kairom); wydarzenie paschalne (męka, śmierć, zmartwychwstanie, przymierze, ofiara); wydarzenie eklezjalne.

Rozdział III

Teologia grzechu

1. Obecna sytuacja i świadomość grzechu

Nie łączy się ludzkiej odpowiedzialności z czynem (przyjmuje się determinizm); bliższe są analizy psychologiczne niż teologiczne. Potrzeba współpracy teologii i psychologii.

Człowiek autentyczny i nieautentyczny, sumienie otwarte i zamknięte (psychologia i teologia).

W społeczności świadomej sacrum łatwo było zobiektywizować (zlokalizować i umiejscowić) grzech. Trudniej w społeczeństwo niereligijnym, zsekularyzowanym, świeckim.

Dotychczasowa teologia moralna charakteryzowała się:

− jako moralność grzechu (kazuistyka, granica m. grzechem a nie grzechem),

− jako moralność czynów pojedynczych (bez uwzględnienia wyboru podstawowego – kierunku życia, środowiska czynu, związku osoby ze społeczeństwem),

− jak moralność prawa (świat ujmowany statycznie) – legalizm i formalizm.

Odnowa teologii moralnej:

− teologia moralna pozytywna – moralność miłości – rozwój, dynamizm, życie jako wyzwalanie się człowieka,

− jako moralność osoby – cała osoba bez popadania w subiektywizm,

− moralność kreatywna (nowy świat, nowy człowiek i sposoby bycia człowiekiem, odpowiedź na wezwanie Boże).

2. Tajemnica grzechu w tajemnicy Chrystusa

Chrystus kryterium grzechu – wydarzenie paschalne,

3. Grzech czynem ludzkim

− osoba, która grzeszy − decyzja, wybór – owocem autodestrukcja,

− intencja – orientacja, wybór podstawowy,

− historia osoby – stawanie się,

− Weltanschaung – opzione fonadamentale:

czyn podejmowany − początek WP, manifestacja WP lub negacja WP.

2.      Grzech czynnością złą (przedmiot, intencja)

a) odrzucenia Boga (rzeczywistość religijna) stwórcy i zbawcy, wyraźnie

b) odrzucenie człowieka:

− wymiar personalny – odrzucenie samego siebie, wybór zła,

− wymiar społeczny grzechu grzech świata, zbiorowy, narodu (system grzeszny)

d)     grzech i prawo (absolutne i relatywne w zachowaniu prawa),

3.      Grzech jako stan

− reatus culpae – wina

− reatus paene − kara

a)      śmiertelny i lekki (radykalność zerwania):

b)     grzech lekki-powszedni, grzech ciężki-śmiertelny, grzech na śmierć,

c)      grzech powszedni, grzech poważny-ciężki ( nie zmienia WP), grzech śmiertelny,

Ramos Regidor : powszedni, słabości, śmiertelny.

Kryteria: siła decyzji osobistej przeciwko miłości Boga i człowieka; znaczenie i ważność wyboru, skutek (zmiana duchowa lub nie).

e)      kara za grzech (reatus poenae)

Biblia: tradycja prorocka − kara interwencją Bożą,

                            Tradycja sapiencjalna − grzech prowadzi do kary, konsekwencja grzechu kara,

Charakter wendykatywny i wychowawczy kary (resocjalizacja).

Kara wieczna (in potentia) lub kara (naruszona sprawiedliwość) do odbycia w czasie życia ziemskiego.

Rozdział V

Pokuta w Starym Testamencie:

              Przymierze stanowi centrum religijności Starego Testamentu. Wierność Przymierzu jakby kryterium tej religijności. Miłosierdzie Boże potwierdza wierność Boga samemu sobie, a także Przymierzu. „Bóg nie chce śmierci grzesznika, ale żeby się nawrócił i żył.

              Tajemnicę pokuty Starego Testamentu wyrażają trzy pojęcia:

Tesudah – egzomologeza – wyznanie Bożego miłosierdzia i grzeszności wspólnoty i jednostki (Wj 9, 6-15), Neh 9, 5-37, Dn 9, 4-19; 3, 26-45, Bar 1, 15-3, 8)

Niham –  metanoia, przemiana, żal,

Sub – epistrefo – czynić pokutę, pokutować.

              Powód rozpoczęcia pokuty wspólnotowej:

− przegrana wojna, epidemia, zła warunki atmosferyczne, złe zbiory i inne klęski;

− Dzień Przebaczenia i Pojednania (Jom Kippur) w czasie Święta Namiotów połączony z ofiarami, pokropieniem, wypędzeniem kozła na pustynię; poza tym suplikacje, posty, rozdzieranie szat, wory pokutne, posypanie głowy popiołem, płacze, leżenie w prostracji na ziemi – wszystko to stanowi liturgię pokutną przypominającą liturgię pogrzebu;

− po wygnaniu dominuje egzomologeza, czyli zbiorowe wyznanie grzechów pod przewodnictwem kapłana lub króla w imieniu całego ludu (patrz wyżej, ponadto Ps 106 i 79, 8-9) Iz 59, 9-15; 63, 7-64,11).

− Błogosławieństwo – znak nowego życia, przebaczenia; wołanie proroków o interioryzację (Ps 51, Am 2, 6-8; 5, 4-13, 21-25; Oz 5, 6-15; 6, 1-9; 1 Krl 7, 3).

− interwencja Boga – kara jako  możliwość nawrócenia, przebaczenia i pojednania; pozostaje ekspiacja (Mojżesz nie wchodzi do ziemi obiecanej, Dawid traci syna, zaraza po spisie ludu;

− niektóre grzechy znajdują surową karę aż do ukamienowania (apostazja, cudzołóstwo, krzywoprzysięstwo).

Liturgia pokutna (E.Lipiński, La liturgie penitentielle dans la Bible, Paris 1969):

− praktycznie jest realizowana w czasie dnia Przebaczenia i Pojednania, poprzez ofiarę i liturgiczną postać egzomologezy. Według Nehemiasza 8-10 istnieją cztery formy oczyszczenia:

− ogłoszenie prawa (przyjęcie prawa pod warunkiem nawrócenia),

− Święto Namiotów – święto światła, sąd Boga,

− Jom Kippur dzień Ekspiacji (Kpł 16 i Ekl 50),

− odnowa przymierza.

Pokuta darem Boga (łaska, inicjatywa, kara jako zapowiedź pojednania)

Pokuta jako czyn człowieka: żal, nawrócenie, jako styl życia, otwarcie się na Boga, odpowiedź na Jego słowo. Pokuta prawdziwa (autentyczna), rzeczywista (tu teraz), całkowita, bezwarunkowa.

Judaizm − rabini rozbudowują teologiczne spekulacje, wprowadzają rozróżnienie grzechów, zastanawiają się nad możliwością  przebaczenia (kategorie grzechów),

− synagoga wypracowuje system ekskomuniki jako kary za grzech, która czasami jest śmierć (Jezus, jawnogrzesznica, św. Stefan). Ekskomunika może być wieczysta i czasowa. W II w. [po Chrystusie synagoga bardzo instytucjonalizuje system ekskomuniki, co potwierdzają źródła judaistyczne i dokumenty z Qumran.

Rozdział VI

Pokuta w Nowym Testamencie

1.      Nawoływanie do pokuty

− Jan Chrzciciel i Jezus nawołują do pokuty: nawrócenie z powodu Królestwa Bożego;

− Apostołowie swoją misję traktują jako wezwanie do nawrócenia (Łk 24, 47-48; DzA 2, 38, 11, 18;

Metanoia jako zwrot serca i umysłu jako dar Boga.

Jezus Chrystus źródłem pojednania.

2.      Postawa Jezusa wobec grzeszników

− syn marnotrawny (Łk 15, 11-32) – o kondycji człowieka, o trzech bohaterach, miłosierdzi i powrocie (eucharystia);

Spotkania:

− Samarytanka (J 4, 6-42)

− paralityk (Łk 5, 17-26)

− grzesznica (Łk 7, 36-50)

− jawnogrzesznica (J 8, 1-11)

− Zacheusz (Łk 19, 1-10)

− Dobry Łotr (Łk 23, 39-43)

− Grzech Piotra i Judasza.

3. Nawrócenie i pojednanie ochrzczonych w kościele pierwotnym

Możliwość przebaczenia

Chrzest powoduje śmierć grzechu (Rz 6, 3-11) i chrześcijanin nie powinien już więcej grzeszyć: „Kto z Boga narodził się, nie grzeszy więcej” (1 J 3, 9). Dla św. Pawła Kościół jest „bez zmazy i nieskalany” (Ef 5, 27), świątynią Ducha św. „ (1 Kor 3, 16-17), „członkowie święci” (1 Kor 1, 2).

Paweł równocześnie stwierdza obecność grzechu – znaczy to , że Kościół jest Kościołem świętych i grzesznych. Według synoptyków to jest zgodne z tym, co zapowiedziała Jezus (kąkol, połów ryb, uczestnictwo w uczcie bez szaty godowej, upomnienie braterskie, zachęta do przebaczenie bratu, który grzeszy, Ojcze nasz).

2 P 2, 20-22 − grzech po chrzcie stanowi b. obciążającą sytuację;

2 P 3, 9 − Bóg nie szuka zguby;

1 J 2, 1 − „piszę wam, abyście nie grzeszyli… lecz jeśli ktoś zgrzeszy, mamy adwokata u Boga Jezusa Chrystusa.”

Kościół apostolski wobec grzeszników

Brak danych, aby zrekonstruować system obowiązujący pokutny, jednakże

− upomnienie braterskie (caritas fraterna) − zapobiegawcze (rady, wskazania, modlitwa).

Pisma pawłowe

2 Tes 3, 6-15              − wykluczenie, cel – naprawa, uzdrowienie (BT 1345),

1 Kor 5, 1- 13              − przypadek kazirodztwa, wydać szatanowi (ekskomunika, wykluczenie, co oznacza zniszczenie ciała) – dla ocalenia i zachowania poprzez przemianę i nawrócenie (BT 1295).

2 Kor 2, 5-11              − pojednanie grzesznika pokutującego (BT 1380)

2 Kor 7, 8-11              − leczniczy, uzdrawiający charakter interwencji Pawła

2 Kor 12, 20-13, 10               − (BT 1315)

Gal 6, 1-2              − zadania wspólnoty wobec grzesznika (BT 1322),

1 Tym 1, 20                            − ekskomunika uzdrawiająca (BT 1347)

1 Tym 5, 19-22              − włożenie rąk na znak pojednania

2 Tym 2, 25-26              −

Wnioski:

Chrześcijanie nie są bezgrzeszni, ekskomunika - wykluczenie zmierza do uzdrowienia; nawrócenie to kwestia odpowiedzialności całej wspólnoty; działania Kościoła: upomnienie, pocieszenie, pojednanie. Rola Pawła: razem ze wspólnotą lub sam podejmuje inicjatywę.

Inne teksty Nowego Testamentu

Według synoptyków przebaczenie i pojednanie warunkiem bliźnim jest warunkiem prawdziwego kultu Boga (Mt 5, 23-26), jak i przebaczenia Bożego (Mt 6, 12-15).

Posiadamy świadectwa wskazujące na rolę Kościoła (miejsce i funkcję).

Mt 18, 15-18

1 J 5, 16, Jk 5, 16, Mt 18, 19-20 − rola modlitwy w pojednaniu

Jk 5, 16, 1 J 1,9 − wyznanie grzechów

Eucharystia              − znaczenie ekspiacyjne,

                            − praktyka wykluczenia – ekskomuniki,

1 Kor 11, 27-34              − praktyka egzaminowania (wyznania),

Wnioski:

              − Eucharystia ma moc przebaczającą, jednoczącą,

              − postawa godna – wiara w Tajemnicę Pana i Kościół,

              − praktyka wyłączenia ze wspólnoty, czyli z Eucharystii.

Władza udzielona przez Chrystusa

Św. Paweł twierdzi, że działa w imię Chrystusa (en prosopon Christou).

Sobór Trydencki orzekł, że słowami J 20, 22-23 Chrystus głównie ustanowił sakrament pokuty (także cytuje Mt 16, 19 i 18, 18 – claves Ecclesiae, ministerium clavium) (Dz 1684, 1692, 1715).

Uzdrowienie paralityka (Mt 9, 1-8 – obecność i praktyka władzy kluczy).

Mt 16, 18-19 i 18, 18

a)      interpretacja prawna:

1.      starsza − władza wiązania i rozwiązywania i władza kluczy są tej samej natury, pierwsza określa drugą. Taką władzę otrzymał Piotr i kolegium apostołów − tzw. władzę najwyższą i powszechną jurysdykcji w Kościele w celach zbawczych. W tej władzy jest zawarta także władza odpuszczania grzechów.

2.      powyższa interpretacja (w naszych czasach) została wzbogacona o dane filologiczne. Według języka rabinistycznego „wiązać i rozwiązywać” posiada podwójne znaczenie: w szerokim sensie oznacza „przemawiać” autorytatywnie”, „zakazywać albo pozwalać”, uznawać coś za niedozwolone lub udzielać pozwolenia; w sensie ściślejszym wskazuje na czynność nakazującą wykluczenie i na znoszącą wydalenie (ekskomunikę).

W związku z tym Mt 16 i 18 oznacza władzę nauczycielską i dyscyplinarną, tzn. Kościół może orzekać jaka doktryna (nauka) i jaka praktyka jest słuszna i zgodna; innymi słowy chodzi o władzę interpretacji słowa Bożego (Magisterium) i wydawania rozporządzeń, orzekania o godziwości danej czynności (dyscyplina, jurysdykcja). W tej władzy zawiera się władza ekskomuniki (wyłączenia ze wspólnoty) i włączenia do niej na nowo. Zatem władza rozgrzeszania jest pochodną władzy jurysdykcji.

b) interpretacja eklezjalna

              W oparciu o dane filologiczne, praktyki judaistyczne (synagoga), teksty z Qumaran, kontekst bezpośredni i dane patrystyczne dochodzi się do wniosku, że Mt 18, 18 pokazuje jak wspólnota traktowała grzesznika (Mt 18, 11-14 – syn przyszedł ocalić to, co zginęło): zaczyna się od upomnienia prywatnego, opór grzesznika może prowadzić do upomnienia publicznego, publicznego następnie spowodować ekskomunikę, czyli określenie warunków („wiązanie”), które trzeba spełnić, aby uzyskać „rozwiązanie”; celem działania władzy jest zbawienie. Nie mamy tu do czynienie z alternatywą, lecz dwoma etapami jednego procesu, wiąże się po to, by następnie rozwiązać, po spełnieniu określonych warunków. Zwolennicy takiego wyjaśnienia: Xiberta, Poschmann, Rahner, Alszeghy, Congar, Schillebeeckx.

Interpretacja demonologiczna (H. Vorgrimler, K. Rahner, Murphy-O’Connor).

              Vorgrimler twierdzi, że podstawa filologiczne nie jest pewna, dopuszcza wiele znaczeń, stąd skierował się do literatury rabinistycznej, greckiej i łacińskiej.

              „Wiązać i rozwiązać” w językach prymitywnych posiada znaczenie magiczne, oznacza „wiązać i rozwiązać” poprzez magiczne zaklęcie; „rozwiązać oznacza odsunąć zaklęcie (zdjąć urok, czar). W Starym Testamencie Bóg (lub człowiek w Jego imieniu) pozwala na działanie zła, które wiążą grzesznika, stąd pozostaje pod ich panowaniem po to, aby w momencie nawrócenia uzyskać uwolnienie i wyzwolenie.

              Mt 16, 19 czyni aluzję do bram piekła; traktowanie grzesznika jako celnika i poganina oznacza oddanie go szatanowi, czyli pod jego wpływ.

Wiązać − pozostawić pod władzą ciemności (psychologicznie, żeby dotknął dna i się od niego odbił), bez wpływu łaski ale pod wpływem szatana.

Rozwiązać − rozerwać kajdany szatana (chrzest), włączyć do wspólnoty Kościoła (wpływ Chrystusa).

              Podmiotem władzy jest Piotr 16, 19 i uczniowie 18, 18 w ścisłej łączności z Kościołem.

Wniosek:

              Chrystus udzielił władzy przebaczania w sposób widzialny, która skutkuje przed Bogiem.

              ...