Psychologia różnic indywidualnych 8 IV 2010
RTT – jej istotą jest przekonanie, że regulacyjna funkcja polega na tym, że mechanizmy biologiczne pośredniczą w przetwarzanie/poszukiwaniu stymulacji; w ten sposób modyfikowany jest poziom pobudzenia.
cechy temperamentalne uczestniczą w regulacji indywidualnego poziomu pobudzenia/aktywacji; poziom ten przekłada się na wielkość/intensywność reakcji, aktywność człowieka w otoczeniu
Zmodyfikowana RTT
Najważniejsze postulaty RTT
· temperament przejawia się w formalnej charakterystyce zachowania, które można opisać w kategoriach energetycznych i czasowych.
· Pod względem formalnych charakterystyk zachowania istnieją względnie stałe RI mające status cech.
· RI w temperamencie są powszechne, występują od początku życia neonatalnego i są obecne zarówno u człowieka, jak i u zwierząt.
Ale nie można badać u dzieci młodszych niż 6-letnie.
· Temperament, który jest wynikiem ewolucji biologicznej, ulega w ontogenezie powolnym zmianom.
· temperament pełni funkcję regulacyjną, która ujawnia się przede wszystkim w sytuacjach trudnych lub w zachowaniach ekstremalnych.
Jeśli temperament reguluje pobudzenie, to powinien odgrywać istotna rolę w kierowaniu zachowaniem człowieka.
Regulacyjna funkcja temperamentu
· modyfikowanie wartości stymulacyjnej (energetycznej) i czasowej sytuacji i zachowań;
· wartość stymulacyjna sytuacji może być u człowieka oceniona na podstawie wielkości pobudzenia emocjonalnego, który powoduje.
Funkcje regulacyjne
Temperament determinuje:
a) styl zachowania (działania),
b) zapotrzebowanie na stymulację,
c) psychofizjologiczne koszty wyboru form zachowania. (ile „kosztowało” nas dane zachowanie)
Koncepcja Eliasza
· mogą występować zmiany temperamentu, jeżeli sytuacja (i związany z nią poziom stymulacji) jest znacząco niezgodna z tymi cechami.
Toteż ludzie o dużej wrażliwości na bodźce nie powinni mieszkać w głośnym, pełnym bodźców miejscu
· Ludzie mogą poszukiwać stymulacji jednego rodzaju, a unikać drugiego.
Najważniejsze modyfikacje RTT
1. reaktywność rozdzielono na niezależne wymiary: wrażliwość i odporność.
2. wrażliwość rozdzielono na: sensoryczną i emocjonalną.
3. Odporność rozdzielono na: związaną ze zmęczeniem i z obecnością dystraktorów.
Dystraktory – czynniki zakłócające przebieg działania.
4. wprowadzono charakterystyki zachowania odnoszące się do reagowania na bodźce: szybkość i tempo.
5. Wprowadzono charakterystyki pojawiające się po zaprzestaniu działania bodźca: powtarzanie i utrzymywanie zachowania.
Definicje cech temperamentu w ujęciu RTT Jana Strelau
np. Strelau 2001
Żwawość
Perseweratywność – najczęściej związana z zespołem pourazowym PTSD
Wrażliwość sensoryczna
Reaktywność emocjonalna
Wytrzymałość
Aktywność
zwiększono liczbę cech i podkreślono ich znaczenie
wysoki poziom aktywacji:
- wysoki poziom reaktywności emocjonalnej
- małą wytrzymałość
- mała żwawość
- mała aktywność
niski poziom aktywacji
- niski poziom reaktywności emocjonalnej
- duża wytrzymałość
- duża żwawość
- duża aktywność.
Hipoteza – to nie poszczególne cechy wyjaśniają zachowania, ale ich układ, konfiguracja.
Struktury temperamentu
wersja skrócona
Zharmonizowana struktura temperamentu
· o dużych możliwościach przetwarzania stymulacji: osoby wytrzymałe, mało reaktywne emocjonalne, bardzo aktywne.
· O małych możliwościach przetwarzania stymulacji: osoby wysoki reaktywne emocjonalnie, o niskim poziomie aktywności i wytrzymałości.
Niezharmonizowana struktura temperamentu (oparta na nieefektywnym przetwarzaniu stymulacji):
· osoby wytrzymałe, nisko reaktywne emocjonalnie, ale nie poszukujące stymulacji (mało aktywne).
· osoby wysoko reaktywne emocjonalnie, mało wytrzymałe, ale poszukujące stymulacji (bardzo aktywne).
Odziedziczalność cech: perseweratywność i wrażliwość sensoryczna ok 80 % u dzieci.
Funkcjonalne znaczenie temperamentu
relacje interpersonalne funkcjonowanie zawodowe
wybór partnera funkcjonowanie szkolne
funkcjonowanie seksualne
(bad tylko poszukiwania doznań) TEMPERAMENT narażenie na stres
zdrowie i dobrostan postawy
psychopatologia rozwój
Gerrig, Zimbardo, 2006, s.400 model powstawania stresu, psychologia i życie.
źródła RI w badaniach nad stresem
· spostrzeganie stresorów (historia zycia jednostki, doświadczenia ze stresorami, wrażliwość receptorów, stan jednostki). Różne stresory mogą w zróżnicowany sposób wpływać na różne osoby.
· Reakcje na stresory. Różnie reagujemy na te same bodźce (preferencje aktywności w odpowiedzi na stres, różnice w zachowaniu, stanach psychicznych i reakcjach fizjologicznych)
· radzenie sobie ze stresem. Ludzie stosują różne strategie i style radzenia sobie.
· Osobowość jako źródło różnic indywidualnych w stresie. Bo osobowość i temperament mogą współwyznaczać odporność/tolerancję na stres. Struktura temperamentu może wywoływać stres.
Temperamentalny Czynnik Ryzyka (TCR)
TCR to jakakolwiek cecha lub układ cech temperamentu, które w interakcji z innymi czynnikami silnie lub długo działającymi zwiększają ryzyko powstawania zaburzeń zachowania, stanu zdrowia albo rozwoju źle przystosowanej osobowości.
Wymagania, możliwości i stres.
jeśli pojawia się rozbieżność między wymaganiami a możliwościami człowieka (zdolności, temperament), wtedy pojawia się stres.
Stres może się pojawić też wtedy, gdy wymagania są poniżej możliwości,
Przyczyny, czynniki moderujące i następstwa stresu zawoddowego u kierowców autobusów (Tse, Flin, Mearns, 2006)
STRESORY
mediatory
- Czynniki ergonomiczne
- agresja otoczenia
- nasilenie ruchu
- presja czasu
- izolacja społeczna
- ograniczona decyzyjność
- zmianowosć
Płeć
- Typ A/B
LOC
Neurotyczność
Odporność
Osobowość a skłonność do ryzykownej jazdy, Oltedal i Rundmo, 2006
pobudliwość, poszukiwanie pobudzenia koreluje pozytywnie z ryzykowną jazdą.
Lęk koreluje ujemnie.
Związek Trzech Superczynników z liczbą wypadków drogowych i wypadków w pracy, Lajunen, 2001.
najsilniej koreluje ekstrawersja z wypadkami pracy
neurotyczność koreluje ujemnie
im wyższe PKB tym mniej wypadków.
Skłonność do reagowania złością i potrzeba doznań korelują pozytywnie z ryzykowną jazdą.
Temperament
irq65