Michał Czajka
Bitwy świataOpracowanie to dedykuję
żonie mojej, Irenie,
z podziękowaniem za pomoc
i wyrozumienie w czasie
mojego wieloletniego
zaangażowania.
"Wiedza Powszechna"
• Warszawa •
Wstęp
Okładka i układ graficzny
całości KRZYSZTOF
DOBROWOLSKI
Redaktor
MICHAŁ
CZAJKA
Skład i łamanie elektroniczne
BOGDAN NAWROCKI
© Copyright by Wydawnictwo „Wiedza Powszechna"
Warszawa 1995
Niniejsze dzieło obejmuje wydarzenia
militarne (wojny, bitwy, powstania, starcia
zbrojne), które miały miejsce w krajach
całego świata, w okresie od starożytności
do 1990 r. włącznie. Wydarzenia
historyczne o dużym znaczeniu są
dostatecznie spopularyzowane, natomiast
niezmiernie rzadko spotyka się w
literaturze relacje z wydarzeń militarnych
niewielkiego formatu, szczególnie w małych
państwach, chociaż wydarzenia te kształtowały
przecież historię poszczególnych państw.
Leksykon zawiera wiadomości zaczerpnięte z
wielojęzycznej literatury historycznej, a w
jego hasłach znajdują się szczegóły na
ogół pomijane, jak tło wydarzeń (przy mało
znanych wydarzeniach), dokładne daty, ilość
wojsk, nazwiska dowódców i straty. Szczegóły
konfrontowano z wieloma źródłami, celem
uzyskania możliwie najwyższego stopnia
zgodności z prawdą. Autor dokonał wyboru
782 ważniejszych i mniej znaczących epizodów z
powszechnej historii wojskowości zdając sobie
sprawę, że dobór haseł w podobnej pracy
musi zawsze w pewnym stopniu mieć charakter
subiektywny.
Hasła zostały ułożone w porządku
alfabetycznym według nazw miejsc wydarzeń.
Przeważnie są to nazwy miejscowości, czasami
także nazwy rzek, krain geograficznych, państw,
a w wypadku bitew morskich również nazwy
biorących udział w bitwie okrętów. Aby ułatwić
czytelnikom odnalezienie poszczególnych
wydarzeń, do leksykonu dołączono skorowidz
bitew ułożonych w porządku
chronologicznym, ponadto leksykon jest zaopa-
trzony w indeks osób.
ISBN 214-1046-4
Wykaz skrótów
A Armia
adm. admirał
APanc. Armia Pancerna
arcyks. arcyksiąźę
BK Brygada Kawalerii
BPanc. Brygada Pancerna
BPZmot. Brygada Piechoty Zmotoryzowanej
bryg. brygadier
ckm ciężki karabin maszynowy
D Dywizja
DK Dywizja Kawalerii
DP Dywizja Piechoty
DPanc. Dywizja Pancerna
DPDes. Dywizja Powie trzno-Desantowa
DZmot. Dywizja Zmotoryzowana
feldmarsz. feldmarszałek
GA Grupa Armii
gen. generał
hr. hrabia
KC Komitet Centralny
km kilometr
kmdr komandor
kontradm. kontradmirał
KP Korpus Piechoty
KPanc. Korpus Pancerny
kpt. kapitan marynarki
LDPanc. Lekka Dywizja Pancerna
M. miasto, miejscowość
marsz. marszałek
m.in. między innymi
MJ. major
"lto milion
ok. około
płd. południe,
południowy
PK pułkownik
Płn. Północ,
północny
płw. Półwysep
PP Pułk piechoty
por. porucznik
Ppanc. przeciwpan-
cerny
S P^P^wnik
PP0^ Podporucznik
P. prowincja
Ps. pseudonim
rez. rezerwa
rk.1 ręczny karabin
maszynowy
rtm. rotmistrz
rz. rzeka
tys. tysiące
wiceadm. wiceadmirał
Wch. wicehrabia
w. wielki, wyspa
własc. właściwie
wsch. wschód,
wschodni
zach. zachód,
zachodni
1. Bitwa morska w Zatoce Abukir -
1 VIII 1798 r.________________
Egipska wyprawa Bonapartego w 1798-99 r.
W 1798 r. Francuzi przygotowali wyprawę do Egiptu,
będącego prowincją imperium osmańskiego, zamierzając
uczynić z niego bazę do kolonialnych podbojów na
wschodzie. 19 V 1798 r. wyruszyła w najgłębszej
tajemnicy z Tu-lonu ekspedycja - 200
transportowców z 40 000 żołnierzy pod eskortą
13 okrętów liniowych, 7 fregat i 35 mniejszych
okrętów, pod dowództwem adm. F. Brueysa. 12
VI Francuzi zajęli Maltę i obrabowali skarbiec
Zakonu Kawalerów Maltańskich, a l VII
wylądowali w Egipcie, pod Aleksandrią.
Flota angielska adm. H. Nelsona (14 okrętów
liniowych), poszukująca od dwóch miesięcy flory
francuskiej, odkryła ją l VIII stojącą na kotwicach
w Zatoce Abukir (Abu Qir). Adm. Brueys nie mógł
się zdecydować, czy walczyć w zatoce, czy wyjść w
morze. Część okrętów angielskich zaatakowała
Francuzów z morza, a część weszła między
wybrzeże, a ustawione w jedną linię równoległą do
wybrzeża okręty, biorąc je w dwa ognie.
Francuzi ponieśli klęskę; ocalały jedynie dwa okręty
liniowe i dwie fregaty. Pod ogniem wyleciał w
powietrze flagowy „Orient", z taką siłą, że w sąsiednich
okrętach puściły nity; wraz z nim poszedł na dno
zrabowany skarb maltański. W walce zatopiono 5
okrętów francuskich 9 poddało się. Francuzi stracili
1700 zabitych, ok. 1500 rannych i 2000 jeńców, a Anglicy -
2 okręty uszkodzone, 218 zabitych i 678 rannych.
Bitwa pod Abunjeim, w Trypolitanii -
12/13X11 1940 r. zob. 405
APanc. Armia
Pancerna
arcyks. arcyksiążę
BK Brygada
Kawalerii
BPanc. Brygada
BPZmot. Brygada
Piechoty
Zmotoryzowa
nej
ciężki karabin maszynowy Dywizja
Dywizja Kawalerii Dywizja Piechoty
DPanc. Dywizja
DPDes. Dywizja
Powie trzno--Desantowa DZmot.
Dywizja
Zmotoryzowana
KC
ptmar. kapitan
marynarki
LDPanc. Lekka
m.
miasto,
miejscowość
marszałek między
innymi major
milion około
południe,
pułkownik północ,
P1*- Półwysep
por porucznik
Podpułkownik
Podporucznik
prowincja
pseudonim
rezerwa
ręczny karabin
rtm- rotmistrz
rz' rzeka
tys- tysiące
wiceadm. wiceadmirał ^"*nr.
wicehrabia
właśc. wsch.
zach. zat.
marsz.
m. in.
mjr
min
ok.
płd.
płk płn.
ckm
D
DK
DP
PP°r-
Prow-
pseud.
rez.
rkm
Komitet
Centralny
™ kilometr
k°ntradm. kontradmirał
KP Korpus
KPa"c- Korpus
Pancerny
kP'" kapitan
, wyspa
właściwie
wschód,
zachód,
zatoka
2. Nalot na zakłady metalowe w Abu Zaabal w
Egipcie - 12 II 1970 r.___________
Po wojnie arabsko-izraelskiej 5-10 VI 1967 r.
pomimo obowiązującego zawieszenia broni mnożyły się
akty dywersji ze strony arabskiej i odwetowe ze strony
Izraela oraz obustronne działania lotnictwa,
szczególnie w rejonie Kanału Sueskie-go. W
jednej z tych akcji dwa samoloty izraelskie
zbombardowały rankiem 12 II 1970 r. wielkie
zakłady metalurgiczne w Abu Zaabal pod Kairem,
powodując wielkie zniszczenia, zabijając 70 i raniąc 98
robotników. Była to akcja terrorystyczna i
demonstracja siły Izraela.
3. Bitwa nad rz. Acheloos - 20 VIII 917 r.
Wojna bułgarsko - bizantyjska w 913-917 r.
W 913 r. bułgarski car Symeon I wraz ze sprzy-
mierzonymi Węgrami i Pieczyngami wtargnął na
terytorium Bizancjum i dotarł pod Konstantyno-
pol, który obiegł. Widząc brak szans na zdobycie
potężnej twierdzy jaką było miasto - wszczął
rokowania pokojowe, wkrótce jednak zerwał je i
kontynuował działania wojenne, pustosząc okolicę. W
odwecie, w 917 r., armia bizantyjska, pod
dowództwem Leona Fokasa, wylądowała we wsch.
Bułgarii, na przylądku Anchialo, założyła umocniony
obóz u jego nasady i rozwinęła swe szyki na płn.
zach. od obozu, nad rzeczką Acheloos, naprzeciw
nadciągającym z zachodu Bułgarom, prowadzonym
przez cara Symeona I.
Bitwę rozpoczęli 20 VIII 917 r. Bizantyjczycy
atakiem jazdy na lewe skrzydło bułgarskie. Atak
ten został po zaciętej walce odparty i wówczas
jazda bułgarska, stojąca w rezerwie z dala od
prawego skrzydła, obeszła walczących i uderzyła na
bizantyjski obóz, zdobywając go. Bizantyjczy-ków
ogarnęła panika i rzucili się do ucieczki na
płn., płd. i mierzeją na wsch., do Anchialo.
Pogrom był kompletny; Leon Fokas zdołał ujść i
schronił się do twierdzy Neseber.
4. Bitwa pod Adrianopolem - 14 IV 1205 r.
Panujący w Bizancjum od 1204 r. Łacinnicy zostali
znienawidzeni przez ludność za ucisk i grabieże;
gdy wiosną 1205 r. wojska ich udały się do Małej
Azji i na Peloponez - ludność Tracji powstała,
mordując łacińskie garnizony, względnie zmuszając
je do ucieczki. Wiele miast zwróciło się do cara Bułgarii
- Kałojana, prosząc o pomoc i obiecując koronę
bizantyjską. Kałojan wyraził zgodę i rozpoczął
działania wojenne od wymordowania łacińskiej załogi m.
Didymotichon; Łacinnicy opuścili Adrianopol, który
następnie obsadziły oddziały bułgarskie. Wkrótce
nadciągnął pod Adrianopol cesarz łaciński
Baldwin I z wojskiem i rozpoczął oblężenie
miasta; Kałojan pospieszył z odsieczą, z
Bułgarami i Kumanami.
14 IV 1205 r. doszło do bitwy - Kumanowie
zaatakowali obóz łacinników, a następnie pozorowali
ucieczkę. Gromada rycerzy z hr. Ludwikiem de
Blois na czele ruszyła w pogoń i wpadła w zasadzkę, a
wówczas cesarz Baldwin pospieszył z oddziałem na
pomoc. W bitwie poległ hr. de Blois i ok. 300
rycerzy, a cesarz Baldwin dostał się do niewoli.
Według niesprawdzonej wersji wrzucony został
w kajdanach do grobu i po trzech dniach zmarł.
Wojsko łacińskie uciekło nocą z 26 na 27 IV spod
Adrianopola ku morzu.
5. Zajęcie Adrianopola przez Turków w 1361
r.
Za sułtana Murada I podbój Płw. Bałkańskiego
wszedł w decydującą fazę. Murad skierował główne
uderzenie przeciwko południowym krajom
słowiańskim, a ani Serbia, ani rozbita na drobne
państewka Bułgaria, ani osłabione wewnętrznymi
8
7. Bitwa pod Aduą - 1 III 1896 r.
walkami Cesarstwo Bizantyjskie nie były zdolne do
stawienia skutecznego oporu.
W 1361 r. sułtan Murad wysłał beglerbega Lala
Szahina na zdobycie drugiego co do wielkości
miasta bizantyjskiego - twierdzy Adrianopol. Na
wieść o nadciąganiu armii tureckiej dowódca
garnizonu twierdzy, Hadrianos wyruszył z
wojskiem naprzeciw niej. W bitwie Bizantyj-czycy
zostali rozgromieni, a Hadrianos uciekł łodzią aż do
ujścia rz. Maricy. Zdemoralizowana klęską i
ucieczką dowódcy załoga twierdzy poddała się
Turkom bez walki. Sułtan uczynił Adrianopol
swoją stolicą i bazą militarną do dalszych operacji,
zdążających do zdobycia Konstantynopola.
6. Odbicie Adrianopola przez Turków -
23 VII 1913 r.____________________
II wojna bałkańska w 1913 r.
W I wojnie bałkańskiej, w 1912/13 r. Turcja utra-
ciła swoje posiadłości europejskie z wyjątkiem
Konstantynopola, który obroniła na przedpolu
miasta, na linii umocnień Czataldży. W II wojnie
bałkańskiej Serbii, Czarnogóry, Grecji i Rumunii z
Bułgarią, rozpoczętej 30 VI 1913 r., gdy Bułgarzy
zaczęli ponosić klęski, Turcja sformowała 80-
tysięczną armię pod dowództwem Izzet Paszy i 13
VII 1913 r. rozpoczęła natarcie z linii Czataldży i z
płw. Gallipoli na płn. Bułgarskie oddziały osłonowe
cofały się, niszcząc mosty, próba stawienia oporu
pod Lule-Burgas nie powiodła się. 18 VII turecka
kawaleria dotarła pod Adrianopol i Izzet Pasza
zażądał oddania miasta, grożąc pochodem w głąb
Bułgarii. Bułgaria skapitulowała i 23 VII Enwer Bej
na czele brygady kawalerii wjechał do Adrianopola,
a Bułgarzy, po krótkim oporze na dworcu
kolejowym, wycofali się na starą granicę.
Wojna włosko-etiopska w 1895/96 r.
Włosi, dążąc do podboju Etiopii, zajęli w 1895 r. dwa
jej nadgraniczne miasta: Aduę i Makalle, co
doprowadziło do wybuchu wojny. Włoski korpus
generała O. Baratieriego - 16 519 żołnierzy i 56 dział,
idący z Erytrei na podbój Etiopii, został l III 1896 r.
zaatakowany pod Aduą przez etiopską armię ces.
Menelika II, liczącą 78 600 żołnierzy z 42 działam...
bard007