ISLAM STAROZYTNA MYSL.doc

ISLAM

Islam - ostatnia, wielka religia uniwersalna, kontynuująca tradycje religii żydowskiej i chrześcijańskiej. Islam to przede wszystkim religia, której naczelnym dogmatem jest wiara w jedynego Boga, "Stworzyciela nieba i ziemi i wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych". Z religijnej nauki islamu wypływa również naczelne prawo - szariat, które stanowi część objawienia, a więc ma sankcię religijna. Islam obejmuje: historię świata muzułmańskiego, kulturę i cywilizację, państwo, prawo, filozofię i sztukę.

Islam z chwilą swego powstania zaczął nową epokę w historii ludów, które go przyjęły. Narodził się w VII w. w Arabii, a jego twórcą był Muhammad syn Abdullaha (popularnie nazywany Mahometem). Jego wystąpienie w Mekce nie zostało przychylnie przyjęte, co spowodowało przenosiny do Jatribu. Tam rozpoczęła się prawdziwa działalność Mahometa. Miała ona również szeroki wydźwięk polityczny. Luźno żyjące plemiona arabskie, koczujące po pustyniach Arabii, niebawem miały się zjednoczyć i stworzyć jeden naród arabski. Ogromną zasługą Proroka było to, iż potrafił zmobilizować i zjednoczyć w imię nowej religii zwalczające się często plemiona beduińskie w jedną społeczność i w jedno państwo. W późniejszym okresie historycznym rozpoczęły się błyskawiczne podboje. W orbitę islamu weszły inne ludy - Persowie, Turcy, Mongołowie, Hindusi i Malajowie, tak iż islam stał się religią uniwersalną. W ten sposób powstała jedna, choć wielonarodowa, wielka "społeczność muzułmańska" - umma islamija - która, mimo różnorodności swoich wyznawców, wykazuje do dzisiaj pełną jednolitość. Śmierć Mahometa spowodowała powstanie kalifatu, którego władcą został krewny Proroka Abu Bekr, po nim rządzili Omar, Osman i Ali. Pojawiły się pierwsze symptomy politycznego podziału imperium. Ważnym czynnikiem na drodze do niego stało się objęcie władzy przez dynastię Omajjadów w Damaszku (661 r.). Jednocześnie cały czas postępuje ekspansja islamu, która sięga już Europy (Hiszpania, płd. Włochy). W połowie VIII w. władzę obejmują Abbasydzi czego skutkiem była likwidacja dotychczasowej uprzywilejowanej pozycji Arabów i równouprawnienie wszystkich wyznawców islamu, bez względu na pochodzenie. Następuje rozłam religijny w łonie islamu. Pojawiają się dwa odłamy: z jednej strony wierni tradycji szyici i charidżyci, później zaś z szyitów wyłaniają się izmailici. Decydujący rozłam miał miejsce wieku IX za panowania kalifa Al-Mamuna i jego następców. Al-Mamun stał się zwolennikiem racjonalistycznej wykładni Koranu, jednocześnie jednak coraz więcej zwolenników zdobywał sufizm - mistyczna odmiana islamu. Ostatecznie zwyciężyła ortodoksja: kalif Al-Mutawakkila polecił skodyfikować sunnę - tradycję uzupełniającą Koran. Z drugiej strony zradykalizowali się również szyici, powstały dwa obozy: sunnitów i szyitów. Wieki późniejsze charakteryzuje powolny upadek polityczny islamu. Imperium muzułmańskie traci stopniowo swoje zdobycze terytorialne w Europie, następuje podział na kilka kalifatów.

Myśl polityczna Islamu sięga swoimi źródłami do tradycji greckiej. Dwa główne fakty przyczyniły się do powstania średniowiecznej filozofii politycznej islamu: po pierwsze, objawienie Mahometa, po drugie, nieznajomość Polityki Arystotelesa. W antycznych i syryjskich tekstach przetłumaczonych w IX w. w Bagdadzie na arabski znaczący jest brak jednego z najważniejszych tekstów politycznych starożytnej Grecji. W naturalny sposób silniejszy wpływ na arabskie koncepcje polityczne wywarł Platon.

Objawienie Mahometa pozostaje kluczowe, odnosi się do podstaw samego islamu. Z perspektywy społecznej i politycznej rola Mahometa jako przewodnika dla ludzi prawdziwej wiary (nie ma innego Boga poza Allahem, a Mahomet jest Jego prorokiem) określona została wyraźnie w świętej księdze islamu - Koranie, Mahometowi objawia się archanioł Gabriel i komunikuje wolę Boga. Na tej podstawie staje się on prorokiem, którego zadanie polega na zbudowaniu, w oparciu o wiernych nowego ładu społeczno-politycznego, kalifatu jako królestwa Bożego na ziemi. Królestwo to rządzić ma się objawionym boskim prawem - szariatem. Wiąże się z tym fakt ekspansji terytorialnej świata arabskiego, szczególnie widoczny w początkowym okresie istnienia islamu. Niezwykle tempo i rozmiar podbojów przyczyniły się jednak do powstania wielu problemów natury politycznej. Początkowo islam rozwijał się pod patronatem organizacji plemiennej, Mahomet na czele beduińskiej armii wprowadzał bezpośrednio postulat poddania się "Bogu i Jego Prorokowi". Głoszona w proroctwie Mahometa i spisana w Koranie zasada sprawiedliwości społecznej i równości wobec Boga wszystkich mężczyzn zderzyła się więc z realiami władzy plemiennej i dynastycznej. Zrodziło to wiele napięć, które ujawniły się wyraźnie po śmierci Mahometa w roku 632 i ostatecznie doprowadziły do podziału zdobytego terytorium na kilka mniejszych kalifatów. W ten sposób częściowo porzucona została idea zbudowania jednego królestwa bożego.

Brak Polityki Arystotelesa w kanonie filozoficznych tekstów arabskich pozostaje drugim ważnym czynnikiem dla zrozumienia filozofii politycznej islamu. Tekst ten pozostał nieznany do XII w., a nieobecność ta sprawiła, że paradygmatem dla islamu okazał się wykład poglądów politycznych Platona, zawarty zarówno w jego Państwie, jak i Prawach. Doprowadziło to do daleko idących konsekwencji, ponieważ głównym punktem odniesienia islamu stała się idealistyczna postawa Platona, a nie wypływająca z realistycznej postawy arystotelesowska krytyka platońskich poglądów. Zamiast tego odnajdujemy tutaj stricte platoński wątek przywództwa politycznego, reprezentowanego przez namaszczonego proroka, którego najpewniej przyrównać można do króla filozofa, stojącego na czele idealnego państwa. Do Platona odwołuje się, także koncepcja głębokiego kastowego podziału społeczeństwa, sytuująca u szczytu władzy elitę, a na najniższym szczeblu nieokrzesane masy. Doktryna ta, kształtująca się w ciągu kilku stuleci sięga swoimi początkami do myśli jednego z twórców filozofii politycznej islamu AI-Farabiego

Według AI-Farabiego Bóg udzielił swojej najwyższej władzy wybranemu prorokowi Mahometowi. Mahomet został zatem boskim reprezentantem władzy na ziemi, stał się najwyższym władcą i ustawodawcą. Jego supremacja przejawia się, w niekwestionowanym przywództwie politycznym, w tym sensie reprezentuje on pełnię władzy platońskiego króla-filozofa. Następcy Proroka, kalifowie, zachowują jego pozycję, jest ona już jednak osłabiona poprze nadrzędność prawa boskiego.