Kie�kowanie. Wielkopolskie niemowl�ctwo. Najpierw by� embrion. Potem by�o w �onie matki zamkni�te pulsuj�ce �ycie. Wreszcie by� dziecinny pok�j � �wiat nie do ogarni�cia w ca�ym swoim ogromie, ca�ej niespo�ytej r�norako�ci. Dla opanowania tego pokoju przeby� dopiero trzeba by�o ca�e epoki poprzez rozr�nianie poszczeg�lnych sprz�t�w. Nim si� ogarn�o dziw nad dziwy � ko�czenie si� mi�kko�ci dywanu i poczynanie si� twardo�ci pod�ogi, uchylanie si� jednego, z lekka poznanego �wiata i ukazywanie si� drugiego, absolutnie nierozpoznawalnego, kt�rym by�o wn�trze szafy po rozwarciu si� drzwi, nim si� opanowa�o wstrz�s, jakim jest odbicie w lustrze, i zupe�nie przechodz�ce poj�cie zjawisko szyby, po kt�rej z tamtej strony �azi mucha � dumn� opok�, z kt�rej sz�y dzie� w dzie� te wspania�e podboje, by�o g��bokie ��eczko, kolebusia, obci�gni�ta kretonem, mieszcz�ca w sobie zasiedzia�e sprawy: ko�derk�, przyjemnym ciep�em podpe�zaj�c� pod brod�, �ciank� kolebusi, �askawym cieniem wstaj�c� mi�dzy oczkami, zapuchaj�cymi na sen a dalekim m�eniem nieznanej lampy, sztucznego kota z obcmoktanym ogonem. To ��eczko � l�d sta�y, prowincja pierwsza, z kt�rej powstaje imperium �ycia, brania wypadowa w awantur� �wiata zewn�trznego � pozostaje przez d�ugie lata dziecinne czym� maj�cym znaczenie nadnaturalne. Je�li w tym czym� nadnaturalnym zdarzy si� jaki� ewenement, jest on przyjmowany z maksimum wzburzenia: takim jest zasiusianie prze�cierad�a, kiedy si� ju� wyawansowa�o do wysadzania na nocniczek, wetkni�cie si� nag�e psiej g�owy za siatk�, wtargni�cie konika polnego, spadni�cie w nocy poduszki na pod�og�. Bezradno�� dramatycznego powiadamiania Mamy, �pi�cej obok: �Mama � padu�ka zgubi�a si�", jest r�wnie alarmistyczna, jak na przyk�ad by�by pewnego dnia komunikat, �e znik�y kopalnie w�gla i ju� odt�d b�dzie zimno. ��ko � czasem zdradza�o. Matka, wr�ciwszy p�no, zastawa�a dwie skostnia�e figurki �pi�ce na ko�drach. Po�o�y�y si� tak, �eby nie zasn�� i doczeka� Mamy. Licha tam!... Zdradzi�o i wci�gn�o ��eczko. Mama to rozumie � ten zwi�zek z ��kiem. Mama jest du�a � opanowa�a ju� nie tylko dr�cz�c� zagadk� muchy za szyb�, jest nie tylko bez ceremonii z wn�trzem szafy, ale przemierzy�a l�dy, od kt�rych w g�owie si� m�ci. A i teraz jednak, kiedy dozna krzywdy od �Olbzyma" � smyka do ��ka. �Olbzym", kt�rego korci w�asna niegodziwo��, po chwili pyta dosy� niepewnym g�osem: � Co ty tam robisz? � Siedz� sobie � odpowiada g�os z ��ka-fortecy. Jest w tym zaznaczenie skrzywdzenia, anons, �e pozycje s� ufortyfikowane, ale �e istnieje gotowo�� do pertraktacji. To ��eczko dziecinne � to by� pierwszy cypel nowego �ycia, wynurzaj�cego si� z topieli, rozpoczynanego w mieszkaniu na trzecim pi�trze warszawskiej kamienicy czynszowej na Elektoralnej. Front kamienicy zaj�ty by� przez sklep gotowych ubra� pana Sega�a; w oknach sklepu sta�y zab�jcze brunety z wosku w tandetnych ubraniach; w bramie pyszni�y si� gabloty pana Piekacza, fotografa, kt�ry mia� pracowni� w podw�rzu; okna naszego mieszkania wychodzi�y na to� samo zaplute podw�rko, na kt�rym chrypia�y zaropia�e dziady; mieszkanko to na trzecim pi�trze nie mia�o windy, elektryczno�ci, �azienki, mia�o za to pluskwy o �elaznych zasadach i ubikacj� zrujnowan�. By�o zimno. Na opa� nie by�o nas sta�. Przed urodzeniem pierwszego dziecka matka jego zosta�a pora�ona nieszcz�ciem: w lipcu 1919 roku polegli w odst�pie trzytygodniowym jej jedyni, nad wszystko ukochani bracia. Jako starsza siostra w domu, kt�ry za ich wczesnego dzieci�stwa odumar�a matka, by�a ich opiekunk�. Teraz, kiedy powstawa�a Polska i zdawa�o si�, �e rozpocznie si� nowe �ycie, zabrak�o ich. Kiedy Krysia wreszcie przysz�a na �wiat w tym zimnym mieszkaniu na Elektoralnej, matka jej nie by�a zdolna do �ycia. Przenosz�c dziecko do przewijania, trzyma�a je kurczowo w obawie, �e wypadnie... przez okno. Problemat wygotowania butelki, ugotowania kaszy, ka�dy element realnego �wiata by� skomplikowan� nad si�y czynno�ci�. �wiat ten przesi�ka� brzydot�. Na pierwsze miejsce wypycha�a si� ohydna wysiedziana zielona kanapa, na kt�rej trzeba by�o s�a� wieczorem po�ciel dla m�a. Przy mijaniu manekin�w pana Sega�a, gablot pana Piekacza, nale�a�o wyrobi� w sobie ca�� skomplikowan� dyscyplin� � niewidzenia. Ratunki nik�e by�y i s�abe: batik zielony, ukaj�j�cy lamp�... hejna� z wie�y stra�ackiej w koszarach Mirowskich... tani kwiatek od przekupki za poblisk� �elazn� Bram�. I dziecko nie by�o zdolne do �ycia. Kona�o z prze�y� matki i nie mog�o oddycha� w tym �wiecie. Dusi�o si�. lekarze m�wili � �astma", m�wili � �fa�szywy krup". Trzy lata go�ci�y w domu butle z tlenem, wilgotne prze�cierad�a wisia�y doko�a kolebki. Dopiero pediatra, doktor Szenajch, odkry�, �e te duszno�ci s� na tle nerwowym, i z wolna wyprowadzi� z tego dziecko jak�� surowic� sprowadzon� z Pary�a. Tak zapewne po wybuchu wulkanu ziele na kraterze puszcza ponownie pierwsze p�dy ze spopiela�ego gruntu � z trudem i nie�atwo. Pomagaj� mu ptaki, wiatry nanosz�ce, s�o�ce, woda i bieg lat. Pomagali koledzy ch�opc�w, narzeczona poleg�ego brata i tak�e pomaga� p�yn�cy czas. �o�nierze z- pancerki przysy�ali delegacje, prezenty, krzy�yk z�oty, ko�derk�, misiulka. Przyje�d�ali na urlopy, stawali spartym murem doko�a kolebki, patrz�c ponuro i bezradnie. � Czy jednak wy�yje?... Czy wzro�nie?... Czy na wypalonym miejscu p�jd� p�dy? Wanda, narzeczona Sta�ka, siedzia�a ca�e noce przy chorej Krysi. Nie zd��y�a sfotografowa� si� na pro�b� Sta�ka w tym kr�tkim narzecze�skim okresie przedzielonym teraz przez przepa�� martwego czasu. Chcia�a zostawi� Krysi fotografi� narzecze�sk�. Posz�a do fotografa w jasnej wiosennej sukience, z bukiecikiem kwiat�w, usi�owa�a u�miecha� si� weso�ym dziewczy�skim u�miechem. Popi� z kataklizmu dziejowego sypa� si� na dom, ludzie ratowali si�, jak mogli. Czy dzi�ki tym lekom paryskim, czy te� dzi�ki tym lekom serc � ziele na kraterze przechorowa�o wej�cie w �ycie i pocz�o rosn��. Dwudziestokilkuletni ojciec rodziny by� r�wnie� nie przygotowany do �ycia. Wychowano go w nabo�nej obawie pokole� przed strat� maj�tku. Taki, co straci� maj�tek, szed� na rezydenta albo zmywa� si� z oczu s�siad�w w nieznany �wiat i �na pewno gdzie� teraz nocuje po �awkach w parkach miejskich". A w�a�nie on straci� maj�tek, �wiat otaczaj�cy by� obcy, si�y w�asne niewiadome i wiara w mo�no�� �zarobienia czego�" � bardzo mglista. Tymczasem ju� wzburzona fala historii wyg�adza�a si� drobnym ciurkiem nap�ywaj�cych na wystawy sklepowe towar�w. Po latach uniesie� zrobi�o si� w mieszkaniu na Elektoralnej szaro i bezradnie. Z tych lat we wspomnieniu moim pozostaje � deska klozetowa. D�u-go�my cierpieli jej brak, nie przypuszczaj�c, �e nasz� kiesze� sta� na inwestycje. Wreszcie dowiedzia�em si� ze zdumieniem, �e kosztuje drobn� sum�, i przynios�em j� z triumfem. Odt�d w j�zyku rodzinnym m�wi�o si�: �A mo�e to jest jak z t� desk�?" Co po Mickiewiczowsku znaczy�o: �Mierz si�y na zamiary". Wsparty o to do�wiadczenie, postanowi�em doko�czy� zacz�te przed wojn� prawo, bo posiadany dyplom Szko�y Nauk Politycznych by� wed�ug oceny te�cia (kt�ry swoje Dobrogoszczyce wymieni� na kamienice, a te z kolei na b�yskawicznie spadaj�ce marki) � �dobry dla dziedzica Joda�c, ale nie dla cz�owieka, kt�ry musi zarabia�". Zredagowa�em wi�c numer kresowy ��wiata" zastrzeg�szy po�ow� dochodu z og�osze� jako honorarium, kupi�em najlepsz�, jaka by�a, lamp� naftow�, zapakowali�my w pieluszki wci�� chor� Krysi� i pojechali�my na p� roku mego ko�cowego kucia do brata w Pozna�skie, gdzie Tol, wr�ciwszy z kampanii pod zago�czykiem D�browskim, uczepi� si� dzier-�awczyny. Tam w�a�nie przysz�a na �wiat nast�pna c�rka, Tili. Rodz�c si�, z punktu zademonstrowa�a, �e zamierza i�� przez �ycie w spos�b l�ejszy ni� starsza siostra: po prostu, wybrawszy niedzielne popo�udnie, kiedy wszyscy byli w ko�ciele, skorzysta�a, �e Mama przechodzi od okna, pod kt�rym bawi�a si� Krysia, na ��ko, wycelowa�a, gdzie mi�kko i wypad�a g�ow� na dywanik przy ��ku. Domownicy otoczywszy kolebk� male�tasa, kt�rego znale�li w wy�mienitym humorze, kiwali g�owami. Krysia, licz�ca rok i dziesi�� miesi�cy, zajrzawszy do kolebki rozpromieni�a si�: � R��ki � tili... N�zie�ki � tili � pokazywa�a rozstawionymi paluszkami � malusie�ka tili-tili... Wobec czego nazwa �Tili", u�ywana �artobliwie, zdawa�oby si� przej�ciowo, przylgn�a. ��eczko Tili sta�o wi�c w Jerce. Jerka by�a to dzier�awa domeny pa�stwowej, kt�r� Tol otrzyma� na osiemna�cie lat. Ma�y domek ekonomski sta� na skrzy�owaniu szos: Leszno��rem i Ko�cian�Gosty�. Do tego domku sp�yn�y jakim� cudem ocala�e rozbitki: jakie� troch� trofe�w z polowa� najstarszego brata w Afryce i w Azji. Jakie� obrazy Walentego Wa�kowicza. Czechowicza, Smuglewicza, r�kopisy Bartelsa, nieco portret�w rodzinnych; wszystko to � w tym domku przy skrzy�owaniu dwu szos, dwu trakt�w, przy skrzy�owaniu jakich� nie w pe�ni nam w�wczas znanych rzut�w id�cych z g��bi dziej�w w g��b przysz�o�ci. Sze�� g�owin dziecinnych znowu ros�o ze stratowanego �ycia. Jur, Hania, Rom, Irenka � Tol�w; Krysia oraz Tili � nasze. Naok� by� pas p�l buraczanych, sw�d gorzelni, zgrzyt w�skotor�wki, tak zwanej �bimby", bo jecha�a, ostrzegaj�c dzwonieniem w wielki dzwon. Dalszy pas � ja�niewielmo�nych s�siedztw, po��czonych wszelakim powinowactwem, kt�re naje�d�a�y rajdami gwia�dzistymi domek przy zapylonym trakcie. Co� wida� emanowa�o z tych starych portret�w i z tych ludzi startych w pierwszym ruszeniu mi�dzyepoki. Spotka�y si� dwa ziemia�skie elementy � wschodni i zachodni. Zabawnie, oni tam w Pozna�skiem � mimo pa�ac�w, lokai, aut � byli bli�si ludu i bardziej demokratyczni, a zarazem bardziej obskuranccy i bardziej prostaczkowaci, a r�wnocze�nie wi�cej cywilizowani. W parafii ko�cia�skiej, w kt�rej osiedli Tolowie, ziemianin utytu�owany przeprasza� parafi� ustami proboszcza z ambony za zgorszenie, jakiego by� powodem, rozstaj�c si� z �on�. Wszystko tu si� wyk�ada�o �kaw� na �aw�", po prostu i po Bo�emu. W �Gazecie Pol...
ChomikKulturalny