Dokument hms.rtf

2. KONCEPCJE PRAWNONATURALNE W MYŚLI KLASYCZNEJ; PRESOKRATYCY, SOFIŚCI, ARYSTOTELES, STOICY.

-              teorie naturalnego stanu człowieka należy powiązać z nurtem prymitywizmu – rozróżnienie Lovejoy’a:

·              prymitywizm chronologiczny – teoria historyczna, która twierdzi, że wczesne fazy historii zapewniały ludziom więcej pomyślności i szczęścia niż okresy późniejsze oraz że cały bieg historii jest z punktu widzenia szczęścia, wartości i osiągnięć człowieka okresem schyłkowym,

·              prymitywizm kulturowy – jest niezadowoleniem człowieka cywilizowanego  z cywilizacji, jest przekonaniem człowieka żyjącego w wysoce rozwiniętych warunkach kulturowych, że życie prostsze i mniej wyszukane jest bardziej godne pożądania:

Ř              łagodny prymitywizm kulturowy – życie w stanie dzikości pojmowane jako życie łatwe, wolne od przymusu, idylliczne, beztroskie, miały tam nie istnieć rygory moralne i trud zdobywania środków utrzymania,

Ř              surowy prymitywizm kulturowy – uważano, że prostota, niebezpieczeństwo i trud życia w stanie dzikości to największe walory tego życia, ograniczenie do minimum własnych potrzeb traktowano jako najlepszą drogę do szczęścia i prostoty, trud i ciężka praca wyrabiały w człowieku najwyższe cnoty,

-              znaczenia „stanu natury” wg Lovejoy’a:

1.              w sensie chronologicznym: początkowy stan rzeczy i pierwotne warunki życia ludzkiego,

2.              w sensie technologicznym: stan, w którym człowiek jest wolny od sztuki i posiada jedynie najprostsze, najbardziej prymitywne umiejętności praktyczne,

3.              w sensie ekonomicznym: społeczeństwo ludzkie bez prywatnej własności, ekonomiczny komunizm,

4.              w sensie rodzinnym: wspólnota żon i dzieci,

5.              w sensie sposobu odżywiania: wegetarianizm, stan, w którym człowiek żył w pokoju ze zwierzętami,

6.              w sensie prawnym: stan, w którym nie istnieje żadna władza, z wyjątkiem naturalnej władzy rodziny czy klanu, anarchia,

7.              w sensie moralnym: kontrola ludzkich popędów bez pomocy rozmyślnego i samoświadomego wysiłku moralnego, bez obowiązujących rygorów i pojęcia grzechu,

-              myśliciele starożytni używali najczęściej określenia stanu natury w sensie ekonomicznym i technologicznym, za najbardziej istotne cechy stanu natury uważano nieznajomość zbytku i prywatnej własności;

poglądy Hebrajczyków:

-              mieli oni przeświadczenie, że kiedyś na początku świata istnieć musiał taki okres, w którym człowiek był szczęśliwszy i zdrowszy niż kiedykolwiek w czasach późniejszych,

-              człowiek został stworzony przez Boga i umieszczony w Edenie, gdzie żył w stanie natury w sensie technologicznym i dietetycznym (bez umiejętności praktycznych rzemiosł i w zgodzie ze zwierzętami),

-              idealizacja życia koczowniczego przodków,

-              przeświadczenie, że ucisk i niewola są konsekwencją porzucenia koczowniczego życia dla życia osiadłego,

-              pisma proroków charakteryzuje surowy prymitywizm kulturowy;

klasyczne teorie stanu natury:

-              większość pisarzy i historyków greckich opowiadała się za chronologicznym prymitywizmem, jednak u cyników i stoików wstępował prymitywizm kulturowy,

-              cynicy:

·              jako pierwsi poważnie zbuntowali się przeciwko cywilizacji i jej elementom,

·              ideały – niezależność od rzeczy zewnętrznych i życie w zgodności z naturą,

·              dobro można osiągnąć przede wszystkim przez ograniczenie swoich pragnień,

·              prymitywizm w sensie technologicznym – przeciwstawiano się rozwojowi umiejętności, ponieważ w sztuczny sposób zwiększa on liczbę pragnień,

·              sprzeciw wobec sztuk i nauk jako zjawisk nienaturalnych,

·              era początkowa, jako niesplamiona przez postęp techniczny miała być naturalną,

·              za naturalne uznano jedynie pragnienia instynktowne i elementarne, które mogą być łatwo zaspokojone przez każdego człowieka,

-              stoicy:

·              podstawową rolę w stoicyzmie odgrywał dogmat o naturalnej towarzyskości ludzi,

·              wszyscy ludzie podlegają prawu naturalnemu, które nie jest prawem żadnego określonego państwa, nie jest prawem przez ludzi ustanowionym i spisanym,

·              podwójna przynależność jednostki ludzkiej: należy ona do rodzaju ludzkiego i podlega uniwersalnym normom prawa naturalnego, ale też należy do zbiorowości, której praw i obyczajów jest zmuszona przestrzegać,

-              epikurejczycy:

·              epikurejczycy stworzyli koncepcje wykorzystywane później przed Hobbesa,

·              pierwotny stan natury to stan konfliktu i gwałtu,

·              stosunki społeczne miały początek w potrzebie zjednoczenia się ludzi w celu samoobrony i współpracy,

·              prostota jako źródło szczęścia,

-              Platon:

·              prymitywizm Platona ...:

Ř              był prymitywistą chronologicznym – człowiek w dawnych czasach był lepszy i bliższy bogom,

Ř              wykazywał skłonności w stronę surowego prymitywizmu kulturowego – opowiadał się za życiem prostym i surowym,

Ř              proponował również komunizm ekonomiczny oraz wspólnotę żon i dzieci („Państwo”),

Ř              projekty Platona dotyczyły tylko najwyższej klasy społecznej – tylko tam mogły być zrealizowane,

·              ... i jednoczesny antyprymitywizm Platona:

Ř              nie uważał on, że wyższe jest życie kierowane instynktem i pozbawione refleksji, ale że rozum jest najszlachetniejszą właściwością człowieka,

Ř              był przeciwnikiem używania słowa „natura” w znaczeniu wartościującym, słowo „sztuka” nie miało zabarwienia pejoratywnego (równe wartości tych słów),

Ř              jego pogląd na naturę ludzką jest wyraźnie przeciwstawny egalitaryzmowi i gloryfikacji stanu natury w sensie prawnym – ludzie są z natury nierówni, więc powinni być zorganizowani w hierarchię,

-              Arystoteles:

·              antyprymitywizm – naturalne jest to, co złożone, wysoko rozwinięte, to do czego dąży początkowa postać rzeczy,

·              sprzeciw przeciw prymitywizmowi chronologicznemu – doktryna o wieczności świata, niezmienności kosmosu → absolutny początek nie miał miejsca, historia nie ma jakiegoś określonego kierunku, celu,

·              człowiek jest z natury zwierzęciem politycznym w tym znaczeniu, że jego specyficzna natura ujawnia się w pełni dopiero w trzecim stadium rozwoju, tzn. wtedy, gdy staje się on członkiem polis,

·              sprzeciw przeciw prymitywizmowi technologicznemu – dobre życie zależy w pewnym stopniu od bogactwa, wygody i wolności od trosk, krytyka komunistycznych projektów Platona, uwielbienie rozumu i intelektu,

·              teleologiczne rozumienie natury: „proces, który prowadzi do istnienia rzeczy, pozostaje w odwrotnym stosunku do jego istoty; co bowiem jest późniejsze w porządku stawania się, jest wcześniejsze w porządku natury, a co jest pierwsze z natury, jest ostatnie w porządku powstawania”,

-              sofiści:

·              zakładali istnienie jakiegoś stadium przedpaństwowego, po którym w wyniku umowy rozwinęło się społeczeństwo obywatelskie.

3. KONCEPCJA SPOŁECZEŃSTWA ARYSTOTELESA, STRUKTURA SPOŁECZNEGO ŚWIATA: OD JEDNOSTKI, RODZINY DO WSPÓLNOTY SPOŁECZNO POLITYCZNEJ.

ŕ stworzył rozbudowany system filozoficzny, którego wpływ okazał się niezwykle trwały i rozległy; jego filozofia społeczna zawarta jest w „Polityce”

ŕ zajmuje stanowisko antyindywidualistyczne i polemiczne w stosunku do sofistów, w centrum uwagi umieszcza społeczną całość- patron krytyków indywidualizmu („(...) wszyscy należą do państwa, bo każdy z nich jest częścią państwa. Toteż troska o każdą część z osobna musi z natury rzeczy mieć na oku troskę o całość”)

ŕ najlepszym ustrojem jest taki, w którym każdy bez wyjątku najlepiej się czuje i szczęśliwie żyje; państwo z natury jest wielością, jeśli będzie się rozwijać ku jedności to powstanie z niego rodzina, a z niej jednostka

ŕ tak samo jak Platon poszukuje przepisu na ustrój doskonały; nauka o polityce to nauka praktyczna uprawiana z myślą o cnocie i dobrym życiu; prawdziwy prawodawca powinien znać zarówno najlepszy ustrój jak i ten możliwie najlepszy dla istniejących okoliczności

              (1)jednostkaŕ (2)rodzinaŕ  (4) gmina ŕ (3) państwo

ad.1

ŕ człowiek jest zwierzęciem politycznym- jest z natury stworzony do życia w państwie, jest przeznaczony do życia w społeczeństwie (w tekstach Arystotelesa to twierdzenie odnosi się do życia w polis, które jest poniekąd jednym i drugim- państwem i społeczeństwem)

ŕ każdy człowiek ma swoje właściwe przeznaczenie, którego realizację zapewnia tylko związek z innymi (mężczyzna nie może obejść się bez kobiety, a kobieta bez mężczyzny; pan bez niewolnika, a niewolnik bez pana); przez takie połączenie istot, które nie mogą istnieć bez siebie powstaje dom czyli rodzina

ad.2

ŕ z natury istniejąca wspólnota, utrzymująca się trwale dla codziennego współżycia

ad.3

ŕ dla zaspokojenia potrzeb wychodzących poza dzień bieżący; jest z natury kolonią rodziny

ad.4

ŕ pełna wspólnota stworzona z większej ilości gmin wiejskich, która osiągnęła kres wszechstronnej samowystarczalności

ŕ powstaje dla umożliwienia życia, a istnieje, aby życie było dobre

ŕ powstaje na drodze naturalnego rozwoju, jest celem do którego zmierzają pozostałe wspólnoty; a natura jest osiągnięciem celu

ŕ państwo należy do tworów natury- człowiek dąży do jego stworzenia i udoskonalenia, albowiem jest niezdolny do życia w pojedynkę; państwo jest późniejsze w porządku powstawania, a wg Arystotelesa to, co jest późniejsze w porządku powstawania jest wcześniejsze w porządku natury (teleologiczne rozumienie natury)

ŕ w „Polityce” mowa jest o państwie w kilku znaczeniach:

a)              zorganizowana zbiorowość potrzebujących się wzajemnie jednostek i grup ludzkich

b)              wspólnota obywateli

c)              ustrój  polityczny

Arystoteles skupia uwagę na następujących aspektach państwa (społeczeństwa):

a)              samowystarczalność- jeśli państwo dojdzie do niej to dopiero stanie się prawdziwym państwem; ta cecha przysługuje jedynie państwu i na tym zasadza się jego konieczność czy naturalność; samowystarczalność to nie zdolność zaspokajania bez pomocy z zewnątrz materialnych potrzeb mieszkańców kraju (autarkia gospodarcza), ale ogół potrzeb, których zaspokajanie jest koniecznym warunkiem życia szczęśliwego i pełnego rozwinięcia ludzkich możliwości

b)              wspólnota moralna- wspólnota państwowa ma na celu nie współżycie, ale piękne uczynki; oprócz wspólnego terytorium i interesu materialnego (wymiana towarów) powinno je łączyć wspólne dążenie do cnoty

c)              różnorodność i komplementarność części- państwo nie może powstać z osób jednakowych; „Państwo (...) składa się z nierównych części, tak jak istota żyjąca składa się przede wszystkim z duszy i ciała, dusza z rozumu i woli, rodzina z męża i żony, posiadłość z pana i niewolnika; wszystkie te części różnorodne, i inne jeszcze prócz tego, obejmuje i państwo(...)”; państwo traktowane jest jako swojego rodzaju organizm

...