Poeci dwudziestolecia międzywojennego pod red. Ireny Maciejewskiej, Wiedza Powszechna, Warszawa 1982.
,, Między snem a nieśnieniem”- JAN BRZĘKOWSKI
- Ur. 18 grudnia 1903r. w Wiśniczu Nowym.
- w 1920r brał udział w akcji plebiscytowej na Górnym Śląsku oraz służył w Armii Ochotniczej.
- studiował farmację, romanistykę i polonistykę na UJ, otrzymał tytuł dr filozofii
- w czasie studiów był członkiem uniwersyteckiego Koła Artystyczno-Literackiego , publikował w redagowanym przez tę grupę dodatku do czasopisma ,,Twórczość Młodej Polski”
- Brzękowski nawiązał kontakt z Peiperem i ,,Zwrotnicą”; w drugiej serii tego pisma opublikował m.in. fragmenty ,,powieści filmowej” (wydanej potem pt. Psychoanalityk w podróży).
- w serii ,, Książki Zwrotnicy” ukazał się książkowy debiut Brzękowskiego – tom poetycki ,,Tętno”-1925r. W okresie krakowskim Brzękowski współpracował z licznymi czasopismami i dziennikami.
- W 1928r. wyjechał do Paryża na studia. W latach 1929-30 redagował ,wspólnie z Wandą Chodasiewicz- Grabowską, dwujęzyczne czasopismo artystyczne ,,L’Art. Contemporain- Sztuka Współczesna”. W latach 1931-1932 był współwydawcą czasopisma ,,Linia”.
- w 1932r. objął stanowisko sekretarza administracyjnego Towarzystwa Wymiany Literackiej i Artystycznej między Francją i Polską, później pracował w Bibliotece Polskiej w Paryżu, był także szefem biura prasowego Ambasady Polskiej w Paryżu.
- Brzękowski współpracował z czasopismami polskimi, w których opublikował wiele ważnych prac programowych.
- w Paryżu Brzękowski zaczął pisać wiersze w języku francuskim ; w latach 1937-56 ukazały się trzy tomy tych wierszy. W okresie paryskim powstała również powieść ,, 24 kochanków Perdity Loost”, wydana dopiero w roku 1961 w Londynie.
- w czasie II wś Brzękowski pracował w PCK , współpracował z polskim ruchem oporu. Po wojnie przyjął obywatelstwo francuskie, poślubił Francuzkę /rzeźbiarkę/.
- po wojnie Brzękowski wydał we Francji dwa zbiory wierszy , pisanych w latach 1938-45: ,,Razowy epos” (1946) , ,,Odyseje” (1948)
- w 1956r wydał w Paryżu tom wierszy ,, Les Murs du silence” , a w 1959r ukazały się kolejno tomy poetyckie : ,,18 coplas” i ,,Przyszłość nieotwarta” oraz powieść ,, Start”. Po londyńskim wyborze wierszy- ,,Wiersze wybrane” (1960)i szkiców ,,Życie w czasie”( 1963), w roku 1966 ukazały się w kraju ,,Wybór wierszy” i tom ,,Wyobraźnia wyzwolona. Szkice i wspomnienia.” Brzękowski ogłosił także wiele esejów, zaś w roku 1968 wydał w Warszawie tom wspomnień i szkiców ,,W Krakowie i w Paryżu”. W czasopiśmie ,, Oficyna Poetów” od roku 1966 ogłaszał Rozmowy z sobowtórem , art. stanowiące rodzaj dziennika.
-zmarł 3 sierpnia 1983 w Paryżu.
TWÓRCZOŚĆ J
o Tętno (1925)
- charakterystyka:
o wiersze o bohaterach pracy (Maszynista Rola Piotr, O Józefie Berecie, mechaniku)
· twórczość jego potem rozwinęła się w całkiem innym kierunku np. erotyki
- Futurystyczny sprzeciw wobec tradycji łączy się u Brzękowskiego z postmodernistycznym obrazoburstwem.
- Brzękowski przyjmuje z modernizmu te elementy, które zakładały postawę aktywistyczną. Świadczą o tym ,,Eposy wizyjne” kontynuujące modernistyczny ,,mit buntownika”
- metaforyka:
Temat ,,techniczny” jest obecny w wierszach ze zbioru Tętno. Animizacja maszyny, pejzażu miejskiego służy tu ich uwzniośleniu. Mowa jest o ,,mózgu motoru”, ,,sieci stalowych żył”, ,,płucach fabryk”, ,,pulsie tłoków”. Wiersze ,,Maszynista Rola Piotr” i ,,O Józefie Berecie mechaniku” ujawniają inną cechę tego nowego stosunku do cywilizacji. W tym pierwszym utworze mamy do czynienia z niemal fetyszystycznym stosunkiem do maszyny. Jesteśmy świadkami ,,uprzedmiotowienia” podmiotu lirycznego. Jest to echo poglądów futurystów.
- poezja rezygnująca- wbrew teoretycznym założeniom- z osobowości artystycznej, z postawy poetyckiej na rzecz postawy obywatelskiej.
- Brzękowski jest poetą niekonsekwentnym, wewnętrznie rozdartym, zdawał sobie sprawę, że tak realizowana ,,poezja teraźniejszości” musi w rezultacie doprowadzić do,, poezji stosowanej”, zdawał sobie sprawę, że jedynym wyjściem jest poezja ,,ja lirycznego”, poezja podmiotowa . Wiedział też, że nowy bohater, opiewany jako cząstka ,,masy” , człowiek społeczny jest nikim innym, jak tylko przeniesionym w odmienną rzeczywistość samotniczym bohaterem poezji modernistycznej i romantycznej.
- istotna twórczość Brzękowskiego zacznie się w momencie ,gdy racjom abstrakcyjnie pojętej masy przeciwstawi indywidualne racje podmiotu.
Nowy tom ,, na katodzie”-1928 otwiera wiersz Kwitnące pytajniki , jeszcze futurystyczny, ale dla ówczesnej postawy Brzękowskiego ważny. Zamyka go trójwiersz:
Gryząc absolut w takt muzyki
Ściskam opuchłe szczęki wieku
I szczam kwitnące pytajniki
W całym tomie jedynie wiersz,, walka policji z bandytami” kontynuuje model poezji , w którym rola podmiotu zepchnięta jest na daleki plan.
Między rokiem 1925 a 1928 dokonał się w poezji Brzękowskiego zasadniczy przełom : odejście od pojmowania ,,uścisku z teraźniejszością” jako opiewania jej rekwizytów. Miasto-masa-maszyna nie były bynajmniej ,,subtelnym wytworem cywilizacji”, była nią natomiast erotyka; ściślej świadomość erotyczna.
-Brzękowski zanegował przekonanie, które legło u podstaw wczesnoawangardowych manifestacji, że wiersz może ingerować- niejako bezpośrednio- w rzeczywistość realną, a jej opiewanie jest jednocześnie przebudową i programowaniem.
Postawa ,,odmowa odpowiedzialności”
Nie ,,on” jako część ,,masy”, ale ,,ja” może jedynie być podmiotem wiersza.
- zasadnicza cecha twórczości Brzękowskiego- łączenie podświadomości z wolą konstrukcji. (łącznicy: manekiny, kukły itd.)
- sen, elementy oniryczne w wierszach
Sen-składa się z elementów zaczerpniętych z rzeczywistości konkretnej. To ich wzajemne połączenie jest nierealne. Rzeczywistość snu jest tu zaprzeczeniem bezczasowej struktury mitu lub baśni.- twierdzi poeta.
- Brzękowski -pierwszy w awangardzie- odkrył jedną z podstawowych prawd poezji XX-wiecznej, że terenem działania poezji jest sfera osobowości, nie rzeczy.
Przesunięcie od poezji, która jest odbiciem cywilizacji, do poezji, która stanowi wyraz osobowości. Miejsce ,,3M’’ zajmuje jako hasło naczelne- osobowość dynamiczna. W wierszach z ,,Tętna” istniało tylko ,,ja”, ,,my”, ,,oni” , teraz istnieje także ,,ty”.
- Po roku 1936 w poezji Brzękowskiego dojdą do głosu nowe tendencje. Ich sygnałem będzie Arkusz poetycki 4, opublikowany w 1938r., i niektóre wiersze z wcześniejszego tomu – zaciśnięte dookoła ust. Dopiero jednak wydany w 1946r. Razowy epos przyniesie ich krystalizację. Sen, dotąd interpretowany w myśl założeń psychoanalizy , był ujawnieniem podświadomości indywidualnej- teraz miejsce jednostki zajmie zbiorowość , a miejsce symboli freudowskich[…] archetypy, symbole >>podświadomości kolektywnej>> . Te zmiany dokonały się w momencie znaczącym- w chwili dojścia do głosu tendencji katastroficznych. Pojawienie się perspektywy mitu będzie tylko jedną z możliwości realizowanych przez ówczesną poezję Brzękowskiego- na przeciwnym krańcu znajdą się wiersze będące ,,zorganizowanym poetycko wspomnieniem" doświadczeń z czasu pierwszej wojny światowej. Do głosu dochodzi przeszłość , jej realia nakładają się na realia teraźniejszości, na wspomnienia dzieciństwa. Sen odbija nie tylko to, co było doświadczeniem jednostkowym, ale także to, co mieści się w doświadczeniach gatunku. Jeśli dotychczas Brzękowski dążył do ujęć groteskowych, parodyjnych; tu odwrotnie: groteskę i parodię zastąpi patos i powaga.
Jeśli dotychczas podmiot akcentował przede wszystkim to, co dzieli go od zbiorowości , teraz mówi o tym, co go z nią łączy.
- W wierszu ,,Odyseje” Brzękowski wprowadza – jak zauważył Sławiński- ,,jawną paralelę między sytuacją mitologiczną i przeżywaną wojną.” Rzeczywistość budowana w wierszach Brzękowskiego powstaje z nakładania się na siebie realiów teraźniejszość ,wspomnień z dzieciństwa, rzeczywistości mitu. I dzieciństwo, i teraźniejszość to czas wojny, kataklizm, który rozgrywa się także w wymiarach katastrofy jednostki. Przywołując rzeczywistość mitu (jak w Wizji trzeciorzędu) poeta pokaże także zagrożenie, apokalipsę.
1
jrachuba