peiper_miasto.pdf

Tadeusz Peiper, Miasto. Masa. Maszyna („Zwrotnica”, lipiec 1922)

1. MIASTO

Miasto to skupienie ludzi złączonych ze sobą ze względu na korzyści wynikające ze

współŜycia. Skupienie ã zredukowanie działania woli jednostki. Cel skupienia, czyli korzyść

ã podniesienie uŜyteczności do poziomu naczelnej normy rozwoju.

Miasto wciąŜ się odnawia, by zaspokoić nowe potrzeby zbiorowości nowymi sposobami.

nowatorska natura stoi w konflikcie z odziedziczonymi sposobami myślenia tzw. ludzi

kulturalnych

nowości w wyglądzie zewnętrznym miasta mają źródło w potrzebach gospodarczych,

ich celem jest wygoda – obniŜa to ich wartość w oczach ludzi wykwintnych

miasto zawsze było brzydkie, piękne były tylko budynki i ulice antyczne

PodłoŜe społeczne niechęci do miasta wynika z tego, Ŝe budowane ono było przez klasę

pogardzaną przez twórców wartości.

gdy miasta powstawały, twórcami wartości byli najmici umysłowi feudałów i pisarze

kościelni

po rewolucji francuskiej mieszczaństwo zyskało władzę materialną nad światem, ale

nie moralną

wiek XIX i socjalizm pogardzał burŜujem i jego tworem – miastem

PodłoŜe fizjologiczne niechęci do miasta wynika z tego, Ŝe organy ludzkie są przystosowane

do pierwotnych warunków jego bytowania, z przyrodą jako tłem.

stany organizmu przerzucają się na nasze stany duchowe, miasto – ciąŜąc

fizjologicznie – musiało zacząć ciąŜyć estetycznie

tymczasem nie ma powodu wywyŜszania krajobrazu nad widok miejski

połowa piękna krajobrazu pochodzi nie z jego kształtu i barwy, ale z powietrza, które

wdychamy, kiedy na niego patrzymy

oko człowieka jest stworzone do patrzenia w dal, w mieście nieustannie się wysila;

kiedy wraca do dalekich przestrzeni, rozkosz powodują nie postrzegane barwy i

kształty, ale po prostu powrót do stanu naturalnego

Stosunek człowieka do miasta zaczyna ulegać zmianie, bo zanikają poprzednie przyczyny.

stare idee wykazały pęknięcia pod nowoczesną krytyką, straciły nietykalność; nowe

nigdy się nie zestarzeją, bo Ŝyją krócej niŜ jedno pokolenie; nowości miasta nie tworzą

się spontanicznie, ale według planu – miasto nie jest juŜ „naturą”, ale dziełem sztuki,

tworzonym zgodnie z panującymi pojęciami estetycznymi

rośnie rola kulturalna mieszczanina, jego dziełem jest dorobek naukowy XIX wieku;

wydobył on model olbrzymiego człowieka, zaczął magazynować tradycję, artyście

przydzielił miejsce ołtarzowe; nawet z jego śmiesznej próŜności zrodził się przepych

nowoczesnego Ŝycia miejskiego

organizm przystosowuje się do miasta i odwrotnie; przy budowach uwzględnia się

postulaty fizjologiczne – powiększanie przestrzeni i światła naturalnego (moŜe kiedyś

powstaną tlenociągi, zakłady fabrykujące tlen jak elektrownie)

Miasto moŜe się stać piękne i mieć wpływ na twórczość artystyczną. Nie powinno być

oceniane miarami estetycznymi z innych dziedzin. Twórczość dostanie nowe zadania i nowe

środki ich realizacji.

2. MASA

Tendencja – większa zaleŜność jednostki od masy zorganizowanej i wyraźne ukazywanie się

masy. Masa-społeczeństwo i -tłum oddziałują na psychikę człowieka, na sztukę.

Budowanie dzieła sztuki = sprowadzanie chaosu do porządku, dowolności do ładu.

porządek to potrzeba samego Ŝycia, ułatwia je i staje się podstawą moŜliwości

gromadnego współŜycia ludzi

nauka, polityka i sztuka to porządkowanie (w sztuce na podst. pewnych schematów)

schematy w sztuce nie zmieniały się raczej – w malarstwie konstrukcyjnym 1 opierano

się na figurach geometrycznych (w literaturze to np. równa długość aktów dramatu

czy strof poematu), ale to się zaczynało nudzić, więc zrywano ze schematem i

powstawał chaos

ład niegeometryczny moŜe wyraŜać się w formie organiczności – gdy części dzieła są

w zaleŜności funkcjonalnej; jedność dzieła nie wynika z tematu czy schematu, ale z

organicznego układu części

ład organiczny jest w przyrodzie, ale tam jest zazwyczaj symetryczny, a więc

geometryczny; w ten schemat nie wtapia się masa-społeczeństwo

cechy masy-społeczeństwa: złoŜone i precyzyjne w działaniu jak maszyna; tkwimy w

nim, a nie obserwujemy z zewnątrz; oddziałuje na jednostkę, tworząc w niej ideę ładu,

która przedłuŜy się w sztuce – dzieło sztuki będzie społeczeństwem

Cechą epoki jest inwazja czynnika ekonomicznego we wszystkich sferach działalności

ludzkiej, równieŜ artystycznej. Trzeba w tym odnaleźć nowe korzyści.

masowa konsumpcja wpływa na formy i kierunek artystycznej produkcji (gdy

malarstwo przestało być sztuką dworską, artysta musiał liczyć się nie tylko ze sobą,

ale teŜ z upodobaniami ogółu)

przy masowej konsumpcji następuje względne pomniejszenie kosztów (w teatrze np.

potrzebny jest duŜy budynek i odpowiednie widowisko 2 )

i w Polsce są uroczystości, w których lud bierze udział masowo – Rękawka, Lajkonik,

Wianki; Wyspiański marzył o akropolicznym teatrze na Wawelu, a on istnieje i

odprawia widowiska co roku, nawet nieświadomie

3. MASZYNA

Pierwsze początki sztuki to niepraktyczny ornament na powierzchni noŜa kamiennego. NóŜ

był symetryczny, bo ta forma była najbardziej rozpowszechniona w naturze. Gdy udało się ją

uzyskać, wywoływało to uczucie rozkoszy i forma stawała się piękna. Człowiek zaczynał się

nią bawić, gdy rutyna pozwalała mu łatwo wykonywać dane narzędzie.

Forma narzędzia, podyktowana potrzebami Ŝycia, stała się piękna przez pracę nad nim.

Potrzeby Ŝycia – wynikająca z nich forma narzędzia – praca nad uzyskaniem tej formy –

rozkosz z jej uzyskania – dostrzeŜenie piękna formy.

Dziś mamy zjawisko podziału pracy i specjalizacji. Ludzie pracujący nad maszyną nie

wykorzystują jej w praktyce. Nie czują i nie rozumieją związku między formą maszyny a jej

celem, więc maszyna wydaje im się brzydka.

Próbowano tego we Francji i Niemczech (Reinhardt).

Cezanne, Matisse, Derain – geometria farbowana. Picasso w okresie perspektywy „okolnej“ tworzył obrazy

zupełnie odbiegające od schematów.

Przyczyny postrzegania maszyny za brzydką są analogiczne do postrzegania tak miasta:

konflikt z ideami odziedziczonymi (inŜynier niemiecki chciał „upiększyć” brzydki

aeroplan i nadał mu kształt ptaka; Niemcy z kominów fabrycznych robili wieŜe czy

minarety, ściany fabryk malowali postaciami z Olimpu, kolumnom nadawali kształt

joński itp. – tymczasem najpiękniejszym kształtem jest ten najbardziej przystosowany

do funkcji maszyny)

społeczny – maszyna, fabryka, fabrykant, proletariusz, nadwartość, wyzysk, bunt

przeciw systemowi społecznemu

fizjologiczny – kłęby dymu, hałas, suchoty robotnika, choroby zawodowe, ofiary

pracy, degeneracja, Ŝal do maszyny

Maszyna przestała razić, gdy całkowicie przekształciła Ŝycie ludzkie i stała się dostępna dla

wszystkich. Dziś Ŝyczliwy stosunek do maszyny nie wyrasta z produkcji, ale z konsumpcji.

Wystarczy świadoma chęć, by maszyna stała się czynnikiem piękna artystycznego.

futuryści – maszyna to fetysz którego trzeba czcić (zrobili z niej istotę boską,

niezaleŜnie od jej wartości artystycznych) – tak wyraŜa się konsument maszyny, który

jeszcze nie jest artystą

puryści – maszyna to twór najdoskonalszego piękna, wzór (zrobili z niej mistrza

zniewalającego do naśladowania) – tak wyraŜa się producent maszyny, którym nie

moŜe być artysta

gdyby była tylko bóstwem, nie zasługiwałaby jeszcze na względy sztuki; gdyby była

najdoskonalszym pięknem, nie potrzeba by było sztuki

Maszyna powinna stać się sługą sztuki , którą moŜna wyzyskać.

wykorzystuje się ją w świecie kinematografii, zaczyna wprowadzać w teatr

rzeźbę moŜna umieścić na obracającym się cokole lub wprowadzić ruch w samą

rzeźbę – w sztukę plastyczną wszedłby element czasu, a więc niespodzianki

w malarstwie moŜna by wzajemnie zgrywać poruszające się wstęgi malowane

cięŜko mówić teraz o zmianach w muzyce lub poezji

Sztuka dotychczasowa powtarzała własnymi słowami to, co mówiła sztuka epok poprzednich.

Zamiast powtarzać, moŜe mówić sama z siebie, nie naśladować, a tworzyć.

** E.Z.**

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: