I. O autorze
William Szekspir (1564 - 1616) należy do najwybitniejszych twórców literatury angielskiej. Tworzył w czasach panowania Elżbiety I i Jakuba I Stuarta. Stworzył 36 sztuk, wśród których znajdują się komedie, tragedie, jak i sztuki łączące cechy obydwu gatunków. Dramaty Szekspira reprezentują tzw. dramat elżbietański charakteryzujący się m.in. zerwaniem z zasadą trzech jedności, lekceważeniem zasady decorum, występowaniem elementów fantastycznych oraz wprowadzeniem scen zbiorowych.
Najważniejsze dzieła Szekspira:
· "Romeo i Julia",
· "Hamlet",
· "Makbet",
· "Otello",
· "Król Lear",
· "Wiele hałasu o nic",
· "Kupiec wenecki",
· "Sen nocy letniej",
· "Poskromienie złośnicy",
· "Stracone zachody miłości",
· "Burza".
Szekspir przyszedł na świat prawdopodobnie 23 kwietnia 1564 roku w mieście Stratford nad rzeką Avon, jako pierwsze dziecko Johna i Mary. Ojciec Williama był zamożnym kupcem, przez wiele lat pełniącym ważne funkcje w mieście. Matka pochodziła ze starego, szlacheckiego rodu Ardenów. Młody William uczęszczał do szkoły w Stratford, gdzie poznał łacinę, literaturę antyczną i historię. W 1582 r. William ożenił się z Anną Hathaway, z którą miał trójkę dzieci. Niedługo później - z przyczyn do tej pory nieznanych - opuścił rodzinne miasto. Około 1590 r. Szekspir przybył do Londynu. Szybko został aktorem i rozpoczął pracę nad pierwszymi dziełami. Kilka lat później teatr, w którym występował Szekspir, został zburzony z powodu wygaśnięcia umowy dzierżawy placu, na którym stał. Szekspir pokrył część kosztów budowy nowego gmachu - słynnego The Globe. Powstanie nowego teatru otwiera okres największych osiągnięć Szekspira. Ostatnie dzieło dramatopisarza powstało w 1613 roku, po jego powrocie do rodzinnego Stratford. Szekspir zmarł w Stratford w kwietniu 1616 r.
II. Okoliczności powstania utworu
Dokładny czas powstania "Makbeta" nie jest znany, jednak sam tekst utworu pozwala ustalić rok, w którym dramat mógł zostać napisany. Aluzje do Jakuba I Stuarta pozwalają stwierdzić, że utwór musiał powstać po 1603 roku, kiedy to Jakub I zasiadł na tronie. Z kolei aluzja do tzw. Spisku Prochowego kierowanego przez Guya Fawkesa świadczy o tym, że dzieło powstało po listopadzie 1605 roku. W 1606 roku pojawiają się aluzje literackie do "Makbeta" w sztukach innych autorów. Dlatego też przyjmuje się, że "Makbet" powstał w 1606 roku (po "Królu Learze" a przed "Antoniuszem i Kleopatrą").
Wiadomości o XI-wiecznej Szkocji i Anglii czerpał Szekspir z "Kroniki Anglii, Szkocji i Irlandii" Raphaela Holinshedawydanej w 1577 roku. Z tego bardziej literackiego niż historycznego dzieła Szekspir zapożyczył historię Makbeta oraz opis zamordowania króla Duffa, który wykorzystał przedstawiając zabójstwo Dunkana. Banka (legendarnego przodka rodu Stuartów) oczyścił z zarzutów współudziału w zbrodni Makbeta.
Według źródeł historycznych, szkocki wódz, Makbet, doszedł do władzy w 1039 roku po pokonaniu w bitwie króla Dukana I. Był dobrym i sprawiedliwym władcą. Kraj przeżywał rozkwit pod jego rządami. W 1506 roku Makbet został zabity przez syna Dunkana, Malkolma III.
Premiera "Makbeta" miała miejsce latem 1606 roku.
III. Streszczenie
Akt I:
Scena I: Ponure wrzosowisko. Trzy wiedźmy umawiają się, że po zakończeniu toczącej się w pobliżu bitwy wyjawią Makbetowi jego przyszłe losy.
Scena II: Obóz pod Forres. O bitwie między szkockim i norweskim wojskiem donoszą szkockiemu królowi Dunkanowi posłańcy. Do wojsk norweskich przyłączyli się buntownicy z tanem Kawdoru. Wojsko szkockie wygrywa bitwę dzięki bohaterskiej postawie swego dowódcy, Makbeta. W nagrodę za to Dunkan postanawia mianować Makbeta tanem Kawdoru. O decyzji króla ma powiadomić Makbeta jeden z panów szkockich, Rosse.
Scena III: Wrzosowisko. Makbet i Banko spotykają trzy wiedźmy. Przepowiadają one Makbetowi, że najpierw zostanie tanem Kawdoru, później - królem. Banko dowiaduje się, że zostanie ojcem królów. Czarownice znikają, nie wyjaśniwszy swoich przepowiedni. Wysłannicy Dunkana, Rosse i Angus, powiadamiają Makbeta o decyzji króla.
Scena IV: Pałac Dunkana w Forres. Dunkan dziękuje Makbetowi za bohaterską walkę. Król zwierza się ze swoich planów przekazania korony najstarszemu synowi, Malkolmowi. Makbet planuje "usunąć z drogi ten szkopuł". Dunkan chce odwiedzić Makbeta w jego zamku, w Inverness. Makbet wyrusza tam, by przygotować się na wizytę króla.
Scena V: Zamek Makbeta w Inverness. Żona Makbeta, Lady Makbet, z listu od męża dowiaduje się o mianowaniu go tanem Kawdoru oraz o przepowiedni czarownic. Postanawia pomóc mężowi w jej urzeczywistnieniu. Sługa informuje Lady Makbet, że w jej zamku najbliższej nocy zatrzyma się Dunkan. Do zamku przybywa Makbet. Żona informuje go o swoich planach zabicia króla.
Scena VI: Zamek Makbeta w Inverness. Do zamku przybywa Dunkan z orszakiem.
Scena VII: Zamek Makbeta w Inverness. Podczas uczty, Makbet spaceruje po zamku, zastanawiając się nad planem zaproponowanym przez żonę. Spotkana po drodze Lady Makbet odsuwa na bok wszelkie wątpliwości męża. Makbet decyduje się popełnić zbrodnię.
Akt II:
Scena I: Dziedziniec zamku Makbeta w Inverness. O północy Makbet spotyka Banka wraz z synem, Fleancem. Przyjaciel porusza temat przepowiedni wiedźm, ale Makbet udaje, że nie zrobiła ona na nim żadnego wrażenia. Kiedy Banko odchodzi, Makbet widzi zakrwawiony sztylet, który okazuje się być jedynie złudzeniem. Makbet odchodzi dokonać zbrodni.
Scena II: Dziedziniec zamku Makbeta w Inverness. Spacerującą w bezsenną noc Lady Makbet spotyka mąż. Informuje o wykonaniu planu - zabiciu śpiącego króla. Zapomniał podrzucić narzędzia zbrodni - sztylety, śpiącym strażnikom, na których miała spaść wina za morderstwo. Pomyłkę Makbeta naprawia jego żona.
Scena III: Zamek Makbeta w Inverness. Do zamku przychodzą panowie szkoccy, Makduf i Lennox. Makduf idzie obudzić króla. Po chwili wraca z informacją o zamordowaniu Dunkana. Makbet zabija strażników. Synowie Dunkana, Malkolm i Donalbein, opuszczają Szkocję z obawy o swoje życie.
Scena IV: Inverness. Rosse i Starzec rozmawiają o dziwnyc wydarzeniach towarzyszących zbrodrni (np. o tym, że sowa zadziobała sokoła). Makduf informuje, że za zabójców króla uznano pilnujących go strażników. Podejrzewa, że do popełnienia tego czynu namówili ich synowie króla. Na tron został wybrany Makbet, koronacja ma odbyć się w Skonie.
Akt III:
Scena I: Pałac w Forres. Myśląc o spełnionej przepowiedni czarownic dotyczącej Makbeta, Banko zastanawia się nad przepowiednią dotyczącą jego samego. Zastanawia się, czy Makbet nie pomógł losowi, przyczyniając się do zabójstwa króla. Do pałacowej sali wchodzi Makbet w królewskim stroju wraz z orszakiem. Lady Makbet i jej mąż zaprasza Banka na wieczorną ucztę. Makbet zastanawia się nad przepowiednią czarowni dotyczącą Banka i postanawia pozbyć się konkurenta. Wynajmuje ludzi, którzy mają zabić wracających do zamku Banka i Fleance'a.
Scena II: Pałac w Forres. Lady Makbet namawia Makbeta do radosnego zachowania podczas zbliżającej się uczty. Makbet zapowiada, że najbliższej nocy wydarzy się "strasznej ważności dzieło", ale nie chce zdradzić żonie, że chodzi o zabójstwo Banka.
Scena III: Brama prowadząca do pałacu w Forres. Zbójcy zabijają Banka, Fleance'owi udaje się uciec.
Scena IV: Pałac w Forres. Podczas uczty w pałacu jeden ze zbójców informuje Makbeta o zamordowaniu Banka i ucieczce jego syna. Makbetowi ukazuje się duch Banka. Król zaczyna się dziwnie zachowywać, goście - tłumacząc sobie zachowanie Makbeta chorobą - chcą opuścić ucztę. Lady Makbet tłumaczy zachowanie Makbeta chorobą z dzieciństwa. Lady Makbet kończy ucztę. Makbet postanawia zapytać wiedźmy o swoje dalsze losy.
Scena V: Wrzosowisko. Hekate oskarża wiedźmy, że bez jej udziału poprowadziły Makbeta do zbrodni, i zapowiada doprowadzenie Makbeta do zguby.
Scena VI: Pałac w Forres. Lennox rozmawia z Lordem o Makbecie. Mężczyźni mówią też o tym, że Makduf popadł w niełaskę u króla, bo nie przybył na ucztę. Teraz wybiera się do Anglii, by prosić króla Edwarda o pomoc w walce z Makbetem.
Akt IV:
Scena I: Jaskinia. Czarownice przyrządzają magiczną zupę. Przychodzi Makbet, ciekawy swojej przyszłości. Pierwsza zjawa przestrzega go przed Makdufem, druga - obiecuje, że nie zginie z ludzkiej ręki, natomiast trzecia - zapewnia, że jest bezpieczny "póki las Birnam ku Dunzynańskiemu / Wzgórzu nie pójdzie walczyć przeciw niemu". Makbet pyta, czy potomkowie Banka zasiądą na tronie. Pojawia się ośmiu królów, za ostatnim, trzymającym w ręku zwierciadło, idzie Banko. Czarownice znikają. Przybywa Lennox, który informuje Makbeta o ucieczce Makdufa do Anglii. Makbet postanawia zabić Makdufa wraz z rodziną.
Scena II: Zamek Makdufa w Fajf. Lady Makduf jest zaskoczona ucieczką męża. O szlachetności męża próbuje przekonać ją syn oraz Rosse - przyjaciel Makdufa. Przybywa Nieznajomy, który nakazuje Lady Makduf ucieczkę wraz z synem. Chwilę później pojawiają się mordercy, którzy zabijają syna Makdufa. Lady Makduf ucieka, ścigana przez morderców.
Scena III: Pałac królewski w Anglii. Rozmowa Malkolma i Makdufa. Makduf przekonuje Malkolma do wystąpienia przeciwko Makbetowi. Po długich wahaniach Malkolm przystaje na propozycję Makdufa. Do zamku przybywa Rosse z informacją o śmierci żony i dzieci Makdufa. Malkolm postanawia wystąpić przeciwko Makbetowi.
Akt V:
Scena I: Zamek Makbeta w Dunzynan. Lady Makbet dziwnie się zachowuje. Nocami chodzi po zamku i majaczy. Lekarz twierdzi, że nie może jej pomóc.
Scena II: Okolica zamku Makbeta w Dunzynan. Trwają przygotowania do walki. Zbuntowani panowie i rycerze szkoccy mają spotkać się z wojskami angielskimi dowodzonymi przez Makdufa, Malkolma i Siwarda (wuja Malkolma) pod lasem Birnam.
Scena III: Zamek Makbeta w Dunzynan. Makbet przygotowuje się do walki. Powtarza przepowiednię, zgodnie z którą jest bezpieczny, dopóki las Birnam nie podejdzie pod jego zamek. Jest pewny zwycięstwa.
Scena IV: Las Birnam. Malkom nakazuje żołnierzom zamaskować się przy pomocy gałęzi i tak maszerować na zamek. Ma to utrudnić oszacowanie liczby żołnierzy.
Scena V: Zamek Makbeta w Dunzynan. Lady Makbet popełnia samobójstwo. Na Makbecie ta wiadomość nie robi szczególnego wrażenia. Wygłasza swój najsłynniejszy monolog:"[…]Życie jest tylko przechodnim półcieniem,Nędznym aktorem, który swoją rolęPrzez parę godzin wygrawszy na scenieW nicość przepada - powieścią idioty,Głośną, wrzaskliwą, a nic nie znaczącą."Przybywa żołnierz z informacją, że las Birnam zbliża się do zamku.
Scena VI: Równina przed zamkiem Makbeta w Dunzynan. Wojsko podchodzi pod zamek Makbeta. Żołnierze zrzucają maskujące gałęzie.
Scena VII: Równina przed zamkiem Makbeta w Dunzynan. Makbet jest otoczony. Zabija młodego Siwarda. Makduf chce samotnego pojedynku z Makbetem. Makbet - ciągle wierząc w przepowiednie - mówi, że Makduf nie może go zabić, bo nie jest "zrodzon z kobiety". Okazuje się, że Makduf jest tym, kto zabije Makbeta - urodził się bowiem dzięki cesarskiemu cięciu. Makduf wzywa Makbeta do poddania się. Ten jednak nie przystaje na propozycję. Siward dowiaduje się o okolicznościach śmierci swojego syna. Pojawia się Makduf z głową Makbeta zatkniętą na włóczni. Wszyscy witają Malkolma jako nowego króla Szkocji. Malkolm zaprasza na koronację, która odbędzie się w Skonie.
IV. Plan wydarzeń:
1. Zwycięska bitwa Makbeta.
2. Przepowiednie czarownic.
3. Makbet mianowany tanem Kawdoru - spełnienie pierwszej części przepowiedni.
4. Plany Makbeta i Lady Makbet.
5. Zamordowanie króla Dunkana.
6. Makbet nowym królem.
7. Zamordowanie Banka.
8. Uczta w zamku Makbeta.
9. Drugie spotkanie z wiedźmami.
10. Ucieczka Makdufa do Anglii.
11. Samobójstwo Lady Makbet.
12. Decydująca bitwa - śmierć Makbeta.
13. Malkolm królem.
V. Bohaterowie:
Makbet
Wódz szkocki. Po zwycięskiej bitwie otrzymuje tytuł tana Kawdoru. Jest wiernym, odważnym rycerzem. Wszystko zmienia się, gdy czarownice przepowiadają mu przyszłość. Wizja zdobycia tronu powoduje przemianę wewnętrzną Makbeta i prowadzi do jego upadku. Początkowo Makbet ma wątpliwości, czy popełnić pierwszą zbrodnię, jednak po namowach żony, Lady Makbet, decyduje się zabić Dunkana. Pierwsza zbrodnia otwiera drogę do popełnienia kolejnych. Makbet nie waha się już. Został wybrany na króla i gotów jest od tej pory zrobić wszystko, by nie stracić władzy. Chociaż dręczą go koszmarne wizje, konsekwentnie realizuje swój plan. Z czasem śmierć przestaje robić na nim wrażenie, czego dowodem może być jego reakcja na śmierć Lady Makbet. Jest złym królem, mówi się, że stosuje tyrańskie metody rządzenia. Żądza władzy prowadzi go ostatecznie do całkowitego upadku i śmierci.
Lady Makbet
Żona Makbeta. Kobieta silna i bezwzględna. Gotowa na wszystko, by żyć u boku męża - króla Szkocji. To ona namawia Makbeta do zabicia Dunkana. Marzy jej się władza u boku męża. W odróżnieniu od Makbeta nie ma rozterek moralnych. Kieruje postępowaniem słabego i wrażliwego męża. Z czasem Makbet staje się coraz silniejszy i wymyka się spod jej władzy. Lady Makbet z silnej kobiety zmienia się w słabą, chorą psychicznie osobę. Nie jest w stanie poradzić sobie ze złem, którego dokonała razem z mężem, nie akceptuje też tego, że mąż się od niej odsunął. Nie widzi sensu żyć dalej, popełnia samobójstwo.
Malkolm
Syn króla Dunkana, brat Dunalbeina. Po zabójstwie króla ucieka ze Szkocji z obawy o własne życie. Namawia Makdufa na zbrojne wystąpienie przeciwko Makbetowi. Po zdobyciu zamku Makbeta, zabija go, po czym zostaje królem Szkocji.
Donalbein
Syn króla Dunkana, brat Malkolma. Po zabójstwie króla ucieka ze Szkocji wraz z bratem.
Makduf
Szkocki pan. To on znajduje zamordowanego Dunkana. Popadłszy w niełaskę u króla Makbeta ucieka do Anglii, gdzie organizuje wojsko, które ma obalić tyrana. Ma też osobisty powód, by doprowadzić do śmierci Makbeta - wie, że na zlecenie Makbeta zamordowano całą jego rodzinę.
...
wojtek0018