CIEMNA MATERIA I CIEMNA ENERGIA.pdf

(224 KB) Pobierz
215253930 UNPDF
Ciemna materia i ciemna energia
Andrzej Oleś
Wstęp
Dlaczego ma istnieć ciemna materia
Idea pomiaru
MOND Î Modified Newtonian Dynamics ?
Ciemna energia i przyszłość Wszechświata ?
Wstęp
Obecnie przypuszcza się, że Wszechświat zbudowany jest z następujących cząstek:
Rodzaj materii Typowe cząstki Liczba cząstek Wkład do masy Dowody istnienia
Wszechświata
( około )
Zwykła-barionowa protony 10 78 5% Bezpośrednie
elektrony obserwacje
Promieniowanie fotony 10 87 0.005% Obserwacje
Gorąca c. materia neutrina 10 87 0.3% Detekcja neutrin
Zimna c. materia cząstki 10 77 25% Wnioskowanie
supersymetryczne? z dynamiki galaktyk
Ciemna energia cząstki skalarne 10 118 70% Wnioskowanie z
ekspansji Wszechświata
Dlaczego ma istnieć ciemna materia ?
Ciemnej materii nie umiemy obserwować bezpośrednio. Argumentu za istnieniem tego
składnika Wszechświata dostarczają obserwacje orbitalnych prędkości gwiazd w dyskach
galaktyk. Prędkości te uzyskujemy z obserwacji przesunięcia dopplerowskiego w widmie
promieniowania emitowanego przez gwiazdę. Wyliczana siła dośrodkowa, ktra utrzymuje
gwiazdy na orbitach jest wielokrotnie większa od grawitacji wszystkich świecących
składnikw galaktyki. Podobnie sprawa wygląda, gdy przechodzimy do obserwacji w
większej skali w gromadach galaktyk.
Rys.1. Wyliczona zależność prędkości gwiazdy od odległości od centrum galaktyki ( disk ).
Punkty pomiarowe świadczą o stałej prędkości dla rżnych odległości, co narzuca obecność
ciemnej materii w postaci halo.
Rysunek 1 przedstawia wyliczoną zależność prędkości gwiazdy od jej odległości od centrum
galaktyki .( krzywa z maksimum ). W tym przypadku uwzględniono grawitację jedynie
świecącej materii. Kwadraciki odtwarzają wyniki konkretnych pomiarw. Jak widać
konieczna jest jeszcze duża niewidoczna masa stanowiąca halo galaktyki. Tak więc ciemna
materia otacza znaną nam świecącą materię.
215253930.001.png
Rys.2. Soczewka grawitacyjna z uwzględnieniem halo ciemnej materii.
Z kolei rys. 2 ilustruje działanie soczewki grawitacyjnej. Promieniowanie biegnące od bardzo
odległego kwazara doznaje ugięcia w polu grawitacyjnym galaktyki. Silny efekt wymaga
obecności wielkich mas zawartych w nie świecącym halo galaktyki.
Jednym z argumentw przemawiającym za istnieniem ciemnej materii jest zbyt krtki
czas, poczynając od Wielkiego Wybuchu ( 13,7 mld lat ), aby wytworzyły się galaktyki.
Przyjęcie obecności ogromnej masy ciemnej materii usuwa trudności. Obserwacje
kosmologiczne , w połączeniu z dobrze znanym prawem grawitacji narzucają konieczność
przyjęcia istnienia ciemnej materii. Co więcej, przeprowadzone szacunki sugerują, że jest jej
znacznie więcej ( 25% ) od zwykłej materii barionowej ( 5% ).
Teoretyczny model tzw. supersymetrii przyjmuje możliwość istnienia ciemnych cząstek
( tzw. neutralin ) o bardzo wielkiej masie, ktre mogą niezwykle słabo oddziaływać z
barionami ( tzn. ze znaną nam postacią materii ). Pojawia się możliwość badania
bezpośrednio na ziemi tajemniczej ciemnej materii.
Idea pomiaru
Nasz układ słoneczny obiega centrum galaktyki z prędkością 220 km/s. Gaz ciemnej
materii owiewa nas zatem z ogromną prędkością. Wobec ruchu Ziemi wokł Słońca należy
do wymienionej prędkości dodać w lecie 15 km/s a w zimie tę wartość odjąć. Jest to rezultat
czysto geometrycznych rozważań. Tak więc idea pomiaru polega na wykryciu powyższych
oscylacji.
Cała trudność sprowadza się do znalezienia detektora, ktry umożliwi rejestrację
niezwykle rzadkich przypadkw oddziaływania neutalina z jądrem atomowym. Gdy taki
215253930.002.png
rzadki przypadek zachodzi, w wyniku zderzenia cząstki z jądrem atomowym, to ostatnie
doznaje odrzutu i uderza w sąsiednie atomy wyzwalając energię w formie ciepła lub światła.
Cały problem polega na odrżnieniu tej energii od energii wydzielanej w innych
pasożytniczych procesach np. rozpadzie promieniotwrczym ( świat zaśmiecony izotopami
radioaktywnymi ). Niewątpliwie pomiary muszą być dokonywane na dużych głębokościach
pod ziemią aby uchronić się przed promieniowaniem kosmicznym. W chwili obecnej
prowadzi się 11 tego typu pomiarw w dużych zespołach międzynarodowych. Wyrżnia się
głwnie następujące detektory: kriogeniczne i jonizacyjno Î scyntylacyjne.
Detektory kriogeniczne wykorzystują energię termiczną wydzielaną przy zderzeniu
neutralin z jądrami atomowymi. Stosuje się tu czysty Ge lub Si w temperaturze ~ 25 mK. Do
pomiaru wzrostu temperatury służą termistory. Ponadto korzysta się z nadprzewodnictwa i
przekroczenia temperatury krytycznej w chwili wydzielania ciepła.
W przypadku drugiego rodzaju detektorw korzystamy z tego, że w procesie zderzenia
neutralin z jądrami atomowymi mogą być wybijane elektrony z sąsiednich atomw i powstają
ekscymery. Po jakimś czasie jądra te wychwytują elektrony. co powoduje scyntylacje w
gazach szlachetnych. I tak np. w ciekłym ksenonie błysk jest bardzo silny. Celem
zabezpieczenia się przed tłem elektromagnetycznym korzysta się z detektorw nie tylko
scyntylacyjnych, ale scyntylacyjno Îjonizacyjnych. Scyntylacje zachodzące np. w ciekłym
ksenonie rejestrowane są przez fotopowielacze. Natomiast w komorze zawierającej gazowy
ksenon ( w grnej części detektora ) dokonuje się ( w koincydencji ) rejestracji zachodzącej
jonizacji.
Jakie wyniki dotychczasowych badań ? W jednym przypadku wspłpracy grupy włosko -
chińskiej ( tzw. DAMA ) uzyskano w ciągu czterech lat pomiarw efekt oscylacji lato Î
zima. Niemniej wyniki przyjmowane są z dużą rezerwą Î powszechnie uważa się, że pojawiły
się tu pasożytnicze efekty.
Rys. 3. Przekrj czynny na oddziaływanie cząstki ciemnej materii z barionem w zależności
od jej masy. Wyrysowane krzywe określają granice czułości detektorw stosowanych przez
rżne międzynarodowe grupy badawcze.
O stopniu trudności wymownie informuje rys. 3. Przedstawia on prawdopodobieństwo
oddziaływania neutrlina z jądrem atomowym w zależności od jego masy. Na rysunku
zaznaczono granice wykrywalności efektu przez detektory konstruowane przez rżne zespoły
badawcze, W Wielkiej Brytanii projektowany detektor zawierający 10 ton Xe.
MOND Î Modified Newtonian Dynamics
Astronomowie szacują ilość materii we Wszechświecie na dwa sposoby. Po pierwsze,
zliczają wszystko, co widać. Po drugie, wyznaczają jak szybko poruszają się widoczne ciała,
i na podstawie praw fizycznych wyliczają, jakiej masy potrzeba, aby wytworzyć grawitację
konieczną do ich powiązania.. Niestety obie metody dają odmienne wyniki. Na ogł
wyciągają z tego wniosek o istnieniu ciemnej materii.
215253930.003.png
Zgłoś jeśli naruszono regulamin