Strategia_bezpieczenstwa_narodowego_Rosji.pdf

P OLICY P APERS

Nr 35/2009

___________________________________

Dominik JANKOWSKI

NOWA STRATEGIA

BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO

FEDERACJI ROSYJSKIEJ

Warszawa, 3 listopada 2009 roku

Prezydent FR Dmitrij Miedwiediew zaakceptował 12 maja 2009 roku nową strategię

bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej do 2020 roku, która zastąpiła dotychczasową

koncepcję wprowadzoną za kadencji Władimira Putina w 2000 roku. W ciągu tych dziewięciu lat

wiele zmieniło się nie tylko w otoczeniu międzynarodowym Rosji, ale takŜe ona sama stała się

areną licznych zmian zarówno w polityce zagranicznej, jak i wojskowej, czego kulminacją był

konflikt gruzińskorosyjski z sierpnia 2008 roku. Tym samym mogłoby się wydawać, iŜ najnowsza

strategia bezpieczeństwa będzie wyrazem modyfikacji rosyjskiego spojrzenia na otaczającą

rzeczywistość. Niemniej jednak ten, kto spodziewał się fundamentalnych zmian i klarownego

konceptu politycznego na najbliŜszą dekadę, moŜe się na nowym dokumencie bardzo zawieść.

Tak jak w przypadku poprzednich strategii czy koncepcji bezpieczeństwa i tym razem obraz

polityki rosyjskiej wyłaniający się z tego tekstu jest niespójny i trudny do jednoznacznego

zinterpretowania. Wynika to nie tylko z faktu, iŜ strategię przygotowywało równocześnie kilka

zespołów – co najdobitniej pokazuje róŜnicę w ocenie zagroŜeń między resortami siłowymi i

ekonomicznymi – ale takŜe z konieczności oceny tego dokumentu przez pryzmat koncepcji

polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej z czerwca 2008 roku oraz zasad polityki zagranicznej i

bezpieczeństwa opublikowanych wkrótce po konflikcie na Kaukazie w sierpniu 2008 roku.

Strategia bezpieczeństwa narodowego – zewnętrzne aspekty bezpieczeństwa

Nowa strategia bezpieczeństwa była pisana nie tylko jako przedłuŜenie koncepcji polityki

zagranicznej i zasad polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, ale takŜe ma w ocenie autorów

stanowić podstawę do stworzenia ram strategicznych dla kolejnych dokumentów programowych,

takich jak nowa doktryna militarna Rosji czy strategia na rzecz zagwarantowania bezpieczeństwa

Ŝywnościowego do 2020 roku. Na 16 stronach nowej strategii zawarto bowiem tak róŜne aspekty,

jak obrona narodowa, wzrost gospodarczy, polityka zdrowotna, ekologia, kultura czy edukacja.

Tym samym widać, iŜ rosyjski dokument strategiczny nie koncentruje się jedynie na zagroŜeniach

z zakresu „twardego bezpieczeństwa”, ale porusza takŜe problematykę „miękkich zagroŜeń”,

związanych z kwestiami ekonomicznospołecznymi i migracyjnymi. Takie rozłoŜenie akcentów

nie moŜe jednak dziwić, jeśli wziąć pod uwagę rywalizację pomiędzy poszczególnymi zespołami

tworzącymi strategię. Pozycja tak zwanych „siłowików”, związanych ze słuŜbami specjalnymi i

resortami siłowymi, zdaje się być wciąŜ silna, niemniej jednak do głosu coraz częściej dochodzą

ludzie powiązani z resortami gospodarczymi, co po części wynika równieŜ z przyzwolenia na taki

stan rzeczy ze strony samego Dmitrija Miedwiediewa, próbującego inicjować program reform

ekonomicznych.

Rosyjska strategia bezpieczeństwa ma obrazować powrót Rosji, kluczowego gracza

światowego, na arenę międzynarodową, która odchodzi juŜ od swojego unilateralnego charakteru

na rzecz wielobiegunowego obrazu stosunków międzynarodowych. Tym samym na początku

dokumentu jego twórcy przekonują o wzmacniającej się pozycji Rosji i postępującym procesie

stabilizacji na jej obszarze, co miałoby być szczególnie widoczne poprzez przezwycięŜenie

kryzysu ekonomicznego oraz uporanie się z separatyzmem i terroryzmem. Takie sformułowanie

brzmi o tyle niewiarygodnie, iŜ rosyjska gospodarka znacznie ucierpiała podczas światowego

kryzysu gospodarczego – pogłębionego w tym przypadku takŜe znacznym spadkiem cen

surowców na rynkach światowych – zaś na Kaukazie Północnym cały czas dochodzi do licznych

ataków separatystów na posterunki milicji i wojska rosyjskiego.

Jednym z kluczowych fundamentów nowej strategii bezpieczeństwa jest katalog zagroŜeń

dla Federacji Rosyjskiej. Tak jak i w poprzednich dokumentach tego typu, gdy na przykład

strategia bezpieczeństwa z 2000 roku była odbiciem zagroŜeń spowodowanych wojną w

Kosowie, i tym razem są pewne przesłanki by twierdzić, iŜ wydarzenia ostatnich kilkunastu

miesięcy znalazły odzwierciedlenie w nowej analizie. Pierwsze miejsce, niezmiennie od

dziesięcioleci, przyznawane jest jednak Sojuszowi Północnoatlantyckiemu. Rosja uwaŜa bowiem,

iŜ istniejąca obecnie architektura bezpieczeństwa w Europie nie jest dostosowana do wymogów

współczesnych zagroŜeń. Tym samym nowa rosyjska strategia wyraźnie nawiązuje do

zaproponowanej w czerwcu 2008 roku przez Dmitrija Miedwiediewa koncepcji nowej

architektury bezpieczeństwa na Starym Kontynencie, w której NATO zostaje odsunięte na dalszy

plan, jako organizacja niedostosowana do obecnych wyzwań. Ponadto w nowej strategii wyraźnie

podkreśla się, iŜ zagroŜenie dla Rosji stanowi równieŜ jednostronne uŜycie siły w stosunkach

międzynarodowych, co jest bezpośrednim zarzutem w stronę przede wszystkim Stanów

Zjednoczonych i Paktu Północnoatlantyckiego. W tym kontekście strategia wspomina równieŜ

dąŜenie niektórych państw do uzyskania dominującej pozycji militarnej w świecie, głównie w

dziedzinie strategicznych sił nuklearnych. Niemniej jednak i z wypowiedzi rosyjskich

przedstawicieli Sztabu Generalnego jasno wynika, iŜ Rosja nie wyrzeknie się uŜycia broni

nuklearnej dla zapewnienia bezpieczeństwa państwa. Rosyjska broń atomowa, na co wskazywał

sam szef Sztabu Generalnego Federacji Rosyjskiej gen. Jurij Bałujewski, moŜe zostać uŜyta przed

wszelkiego rodzaju agresją, takŜe konwencjonalną.

Pod adresem Stanów Zjednoczonych padają ponadto kolejne zawoalowane zarzuty

dotyczące m.in. militaryzacji przestrzeni kosmicznej, co ma związek projektem tarczy

antyrakietowej zaproponowanym przez administrację George’a W. Busha, który w takim kształcie

ostatecznie został odrzucony przez Baracka Obamę.

Lista zagroŜeń wymienionych w strategii jest jednak o wiele dłuŜsza. Proliferacja broni

masowego raŜenia – co wiąŜe się bezpośrednio takŜe z zagroŜeniem wejścia w jej posiadanie

przez fanatyczne grupy polityczne, cyberterroryzm, ksenofobia, separatyzm, problemy

demograficzne, działalność zorganizowanych grup przestępczych czy pandemie. Na szczególną

uwagę zasługuje jednak wymienienie wojen surowcowych, toczonych równieŜ w pobliŜu granic

Federacji Rosyjskiej, jako potencjalnego zagroŜenia zewnętrznego państwa. Kwestie energetyczne

odgrywają bowiem, nieprzerwanie od pierwszej kadencji Władimira Putina, kluczową rolę w

polityce zagranicznej Rosji. Stopniowa utrata wpływów Federacji Rosyjskiej w zasobnej w

bogactwa naturalne, w tym przede wszystkim w ropę naftową i gaz, Azji Centralnej znalazła

odbicie w nowej strategii bezpieczeństwa właśnie pod terminem „wojen surowcowych”. Rosjanie

zdają sobie sprawę, Ŝe utrata znaczenia w basenie Morza Kaspijskiego i w Azji Centralnej

zdecydowanie utrudniłaby plany rosyjskiej ekspansji energetycznej, co związane jest takŜe z

drogami tranzytowymi surowców. Ponadto w nawiązaniu do kwestii energetycznych naleŜy

równieŜ odnotować pojawienie się problemu Arktyki, o którą w najbliŜszej dekadzie rozegra się

geopolityczna walka, takŜe z udziałem Rosji.

Aspekty polityki zagranicznej w nowej strategii bezpieczeństwa zajmują, co ciekawe,

zaledwie siedem z szesnastu stron całego dokumentu. Według autorów dokumentu analiza

zagroŜeń i sposób radzenia sobie z nimi wypada jednak, w przeciwieństwie do wniosków

przedstawionych koncepcji polityki zagranicznej z 2008 roku, negatywnie dla Federacji Rosyjskiej.

Widać tym samym jak rozbieŜne i niespójne są ramy bezpieczeństwa strategicznego Rosji, gdzie

jeden ośrodek władzy – w tym przypadku Ministerstwo Spraw Zagranicznych – buduje

optymistyczną i pozytywną dla Rosji wizję świata, inny zaś – Federalna SłuŜba Bezpieczeństwa i

rządowe resorty siłowe – wskazuje tylko i wyłącznie na zagroŜenia.

Strategia bezpieczeństwa narodowego – aspekty wewnętrzne bezpieczeństwa

Bezpieczeństwo przez rozwój – tak naleŜałoby nazwać część strategii poświęconą

aspektom wewnętrznym. Mimo, iŜ w hierarchii zagroŜeń na pierwszym miejscu wciąŜ pozostaje

działalność wywiadowcza słuŜb obcych państw, co naleŜy uznać niejako za relikt poprzedniego

ustroju, nowa strategia bezpieczeństwa kładzie nacisk przede wszystkim na aspekty

bezpieczeństwa wewnętrznego związane z takimi kwestiami jak rozwój ekonomiczny, bezrobocie,

wpływ globalizacji na społeczeństwo, inflacja czy zacofanie rosyjskiej gospodarki. Nie przez

przypadek zagroŜenia związane z poziomem Ŝycia ludności uwaŜane są przez część rosyjskich

ekspertów za kluczowe dla dalszej stabilizacji tego państwa. Podniesienie standardu Ŝycia

mieszkańców, między innymi poprzez poprawienie jakości edukacji i dostępu do usług

medycznych, moŜe bowiem pozytywnie wpłynąć na redukcję korupcji i zorganizowanej

przestępczości – dwóch największych przeszkód na drodze do rzeczywistej reformy systemu

ekonomicznego Federacji Rosyjskiej.

Szczególnie ciekawy jest jednak końcowy fragment strategii, w której przedstawiona

została hierarchia kryteriów, dzięki którym moŜna badać znaczenie i potencjał zagroŜeń dla

bezpieczeństwa narodowego. Lista ta zawiera: 1) poziom bezrobocia, 2) poziom nierówności

społecznych, 3) stopę inflacji, 4) dług publiczny w relacji do PKB, 5) wydatki na słuŜbę zdrowia,

kulturę, edukację i naukę w relacji do PKB, 6) modernizację systemów wojskowych i sprzętu

wojskowego, 7) dostępność wyszkolonych inŜynierów na potrzeby armii i środowisk naukowych.

Tak sklasyfikowane kryteria naleŜy odczytywać jednak z duŜą rezerwą. Widać bowiem, Ŝe ten

fragment tekstu, choć znaczący z perspektywy całej strategii, pisany był przez resorty

ekonomiczne, co oczywiście doprowadziło do priorytetyzacji aspektów społecznych i

gospodarczych nad kwestie „twardego bezpieczeństwa”. Ciekawe jest jednak to, Ŝe nawet te

kryteria nie odnoszą się wyraźnie do tak kluczowych aspektów gospodarczych jak poziom

inwestycji czy wzrost ekonomiczny. Z drugiej jednak strony naleŜy podkreślić, iŜ cała strategia –

choć na pewno nie moŜna jej uznać za dokument holistyczny – stara się poruszyć problemy z

dziedziny „twardego” i „miękkiego” bezpieczeństwa. Zupełnie inną kwestią jest jednak to, iŜ

katalog zagroŜeń i wyzwań nie tworzy w Ŝadnym razie spójnej całości.

Polityka zagraniczna Rosji a strategia bezpieczeństwa narodowego

Strategia bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej jest odbiciem prowadzonej

przez to państwo polityki zagranicznej. Strategia wyznacza bowiem tylko takie cele, które juŜ dziś

stanowią w jakimś sensie fundament działań politycznych Rosji. Jednym z nich jest rosyjskie

przeświadczenie o odzyskaniu statusu mocarstwa światowego, jak równieŜ determinacja, Ŝeby

zachować kontrolę nad swoją strefą wpływów, co ma związek takŜe z dostępem do surowców

naturalnych i ich tranzytem. Tym samym staje się jasne, iŜ w najbliŜszym czasie Rosja będzie

dąŜyła do zmiany układu politycznego na Ukrainie i powrotu do władzy obozu prorosyjskiego.

Federacja Rosyjska będzie równieŜ wykorzystywała swego rodzaju „próŜnię bezpieczeństwa” na

dwóch kluczowych akwenach wodnych w regionie: Morzu Czarnym i Morzu Kaspijskim.

Organizacje powołane do zacieśniania współpracy w basenie Morza Czarnego – Grupa Robocza

ds. Współpracy Morskiej BlackSeaFor oraz Organizacja Współpracy Gospodarczej Państw

Morza Czarnego – nie są w stanie efektywnie odpowiedzieć na wyzwania związane z „twardymi

aspektami” bezpieczeństwa w regionie. Kulminacją sporu w basenie Morza Czarnego,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: