RODZINA- DEFINICJA.

Rodzina może być:

•                     funkcjonalna

•                     dysfunkcjonalna

•                     patologiczna

Charakterystyka rodziny patologicznej.

Rodziny patologiczne stanowią margines każdego społeczeństwa. Zaliczamy do nich rodziny, których członkowie pozostają w kolizji z prawem i moralnością. Mogą to być następujące przejawy tej kolizji  : nagminne kradzieże , rabunki, rozboje, gry hazardowe, przemyt, prostytucja i stręczycielstwo, włóczęgostwo, uchylanie się od uczciwej pracy, alkoholizm itp. W wyniku tego rodzaju praktyk następuje tam trwały rozkład współżycia wewnątrz rodziny , faktycznie zerwanie więzi rodzicielskiej i małżeńskiej .  Rodzina patologiczna jest w trwałym konflikcie z działalnością szkoły .Brak jest u niej z reguły stałych podstaw ekonomicznych. Prawie wszystkie elementy działalności wychowawczej rodziny odbiegają znacznie od poziomu tych, które reprezentuje rodzina normalna. Są to najczęściej rodziny o skumulowanych czynnikach patogennych. Konsekwencją dla dzieci jest dziedziczenie stanu położenia społecznego rodziny. Niejako powtarzanie drogi życiowej swych rodziców

Badania rodzin dysfunkcjonalnych ujawniły następujące braki:

•                     w rodzinie dysfunkcjonalnej potrzeby biologiczne dziecka nie są zaspokajane w sposób wystarczający,

•                     rodzina dysfunkcjonalna nie zaspokaja potrzeb poznawczych: pomoc w nauce, zdobywaniu wiedzy,

•                     nie są zaspokajane w sposób wystarczający potrzeby psychiczne tj. akceptacji, współdziałania, bezpieczeństwa, szacunku i dostatku,

•                     zaniedbywane są potrzeby społeczno – kulturalne, estetyczne .

Dziecko, aby przetrwać w takiej rodzinie musi przystosować się do sposobu jej życia, gdyż jest zbyt słabe, aby cos zmienić w rodzinie.

Naturalną reakcją na niezaspokojenie podstawowych potrzeb i inwazyjność rodziców są trudne emocje przeżywane przez dziecko:

•                     bunt, złość, wściekłość

•                     panika, lęk, przerażenie

•                     rozpacz, żal, smutek

Wśród rodzin patologicznych wyróżniamy następujące ich typy:

•                     rodzina sanatorium- dominują w niej objawy lękowe, poczucie zagrożenia, rodziny starają obniżyć lęk przez stworzenie pozornego ciepła i komfortu, członkowie rodziny unikają otwartego konfliktu

•                     rodzina twierdza- przeważa wrogość w relacjach wewnątrzrodzinnych, brak zaufania, rodzina zamyka się od wpływów zewnętrznych, stosuje mechanizm izolacji

•                     rodzina teatr- dominuje gra, teatralne pokazywanie rodziny, próba stworzenia na zewnątrz obrazu rodziny idealnie funkcjonującej

Cechą charakterystyczną tych rodzin jest występowanie niekorzystnych czynników takich jak:

•                     rozbicie rodziny

•                     konflikty między członkami rodziny

•                     nadużywanie alkoholu

•                     popełnianie przestępstw

•                     poważne choroby i zaburzenia psychiczne

•                     uprawianie prostytucji

•                     złe warunki bytowe

Czynnikiem mającym zdecydowany wpływ na rozwój patologii w rodzinie jest

•                     alkoholizm

•                     agresja

•                     przemoc.

Około połowa polskich dzieci i nastolatków deklaruje w badaniach, że przynajmniej czasami cierpi z powodu nadużywania alkoholu przez jednego z rodziców.

Alkoholizm to choroba, która prowadzi do wyniszczenia rodziny. W tym dramacie szczególnie trudną sytuację mają dzieci.

W życiu rodziny z problemem alkoholowym możemy wyróżnić pewne fazy:

1.              Incydenty nadmiernego picia- wprowadzają napięcie w małżeństwie, podejmowane są pewne próby przez osobę niepijącą ale bez efektów, z jednej strony są to wymówki z drugiej usprawiedliwianie się

2.              Nasilenie picia- izolacja, myśli skoncentrowane na piciu, wyraźnie wzrasta napięcie w relacjach małżeńskich, u dzieci pojawiają się zaburzenia emocjonalne

3.              Rezygnacja z prób interwencji- przerwana zostaje perspektywa związana z planami rodziny, zaburzenia u dzieci stają się problemem

4.              Przejęcie kontroli rodziny przez osobę niepijącą- osoba pijąca traktowana jest jak duże, niegrzeczne dziecko, rezygnacja z dalszej perspektywy rodziny, wejście w patologiczną homeostazę

5.              Odseparowanie osoby pijącej- może dojść do rozstania, osoba zdrowa koncentruje się na problemach bytowych i emocjonalnych

6.              Wyraźny proces odseparowania- reorganizacja rodziny, emocjonalne rozstanie z osobą pijącą

7.              Faza stabilizacji- w przypadku podjęcia leczenia całkowita abstynencja i organizacja rodziny na nowo

W domu alkoholika panuje atmosfera ciągłej nerwowości i bardzo często przemocy. Dziecko żyje w poczuciu nieustannego zagrożenia i niepewności. Często zniechęca się, popada w depresję,  ma poczucie, że jest niechciane i niekochane. Chcąc przystosować się do sytuacji stosuje mechanizm zaprzeczania i projekcji. Stara się zaprzeczyć swoim uczuciom zachowaniem, wycofuje się i ukrywa swoje uczucia. Przez projekcję przerzuca na innych poczucie winy, staje się krytykanckie.

Pielęgnuje u siebie poczucie wyższości i mocy, a tak naprawdę jest to maska do pierwotnego poczucia winy.

Dużą trudnością u dzieci alkoholików jest problem obrazu siebie- duży rozłam między tym kim jestem, a kogo udaję. Dominuje uczucie wstydu, izolacja społeczna, rozbudowany system kłamstw i zatajeń. Można także zaobserwować brak poczucia bezpieczeństwa, niepewność i lęk.

W rodzinach, w których dochodzi do przemocy seksualnej: upokorzenie, nienawiść, gniew i agresja.

Rozpatrując sytuację szkolną dziecka to dochodzi do obniżenia funkcji intelektualnej, zaburzona zostaje wyobraźnia przestrzenna, słabiej przebiegają procesy analizy i syntezy.

Bardzo często niski poziom kultury rodzica pijącego powoduje zaniedbywanie funkcji rodzinnych. Dzieci mają duże trudności wychowawcze, przystosowawcze i zachowania antyspołeczne. Przez specyficzną sytuację rodzinną mają także obniżone aspiracje i plany życiowe.

Przemoc w rodzinie- na zjawisko składa się wymiar:

•                     fizyczny

•                     seksualny

•                     emocjonalny

•                     zaniedbywanie

Ważnym aspektem jest tu osoba drugiego rodzica. Przyjmuje on czasami postawę cichego przyzwolenia na przemoc, które jest aktem odrzucenia dziecka. Często w takich rodzinach przemoc jest po prostu stylem życia, a w skrajnych przypadkach może dojść do uzależnienia.

Do najczęstszych przyczyn agresji można zaliczyć:

·              wymuszenie posłuszeństwa

·              brak kontroli emocji, duża impulsywność rodzica

·              rozładowanie napięcia emocjonalnego rodzica

·              brak zrozumienia potrzeb dziecka

·              niepewność rodzicielska, brak umiejętności rodzicielskich]

·              powielanie schematów z dzieciństwa

·              projektowanie własnych niespełnionych ambicji

·              sposób postrzegania dziecka przez rodzica

Konsekwencje przemocy i agresji:

•                     ślad i uraz w osobowości na całe życie (dziecko często wiąże miłość z przemocą)

•                     trudności w zakresie rozwoju osobowości, w utrzymaniu relacji społecznych

•                     wzrost agresji

•                     niska samoocena

•                     zmienność uczuć, tzw. labilność emocjonalna

•                     brak umiejętności rozwiązywania relacji interpersonalnych

•                     wrogość do otoczenia

•                     przywiązanie do opiekunów

•                     dzieci są nieustannie spięte, mają mniejsze poczucie humoru, są krnąbrne, przyjmują postawę oczekiwania i czujności, odczuwają większą potrzebę izolacji

•                     wycofanie, depresja, apatia

•                     wzorce brutalnego rodzica stają się wzorcami modelowymi

Podsumowanie:

Rodziny dysfunkcjonalne to takie, które nie zaspokajają niezbędnych psychicznych i społecznych potrzeb swoich członków rodziny. Cechą charakterystyczną tych rodzin, jak podkreśla autorka, jest występowanie wielu niekorzystnych czynników.

Należą do nich faktyczne rozbicie rodziny, poważne konflikty między jej członkami, nadużywanie alkoholu, popełnianie przestępstw, uprawianie prostytucji, poważne choroby i zaburzenia psychiczne, złe warunki materialno-bytowe. Ponadto niski poziom wykształcenia i kultury rodziców łączy się z reguły z niskim statusem społeczno-zawodowym, ekonomicznym. Często w takich rodzinach występują zaburzenia kontaktów emocjonalnych, więzi między rodzicami i dziećmi są zazwyczaj poważnie osłabione, dzieci boleśnie odczuwają wyobcowanie i odrzucenie uczuciowe. Rodziny takie stwarzają ogromne zagrożenie dobra dziecka. Z nich najczęściej wywodzą się nieletni i młodociani przestępcy, dzieci alkoholizujące się, wykazujące przejawy agresji i przemocy. Szczególnie degradujący wpływ na funkcjonowanie rodziny i kształtowanie osobowości dziecka ma alkohol. Nadmiernie pijący rodzice dezorganizują życie rodzinne, ponadto wprowadzają atmosferę niepokoju. Należy podkreślić, iż alkoholizm bardzo często idzie w parze z takimi zjawiskami jak wielodzietność, przemoc, wykorzystywanie seksualne czy konkubinat.

Nie ulega wątpliwości, że dzieci z rodzin dysfunkcjonalnych, zdezorganizowanych, patologicznych, wykazują szereg trudności wychowawczych i edukacyjnych, z którymi spotykają się w swojej pracy wychowawcy, nauczyciele, sami rodzice. W świetle literatury trudności wychowawcze to wyraz braku przystosowania się do środowiska, negatywne formy i sposoby zachowań dzieci, np. agresja, przestępczość, czyli zachowania niezgodne z ideałem wychowawczym, celem i kierunkiem wychowania.

Charakterystykę obrazu patologii rodziny dopełniają takie zaburzenia, jak: nieudolność wychowawcza , niski poziom kultury, cechy psychopatyczne rodziców; są one zazwyczaj niemożliwe do rozwiązania bez pomocy z zewnątrz.

W rodzinach dysfunkcjonalnych występują następujące braki:

•                     w rodzinie dysfunkcjonalnej potrzeby biologiczne dziecka nie są zaspokajane w sposób wystarczający,

•                     rodzina dysfunkcjonalna nie zaspokaja potrzeb poznawczych: pomoc w nauce, zdobywaniu wiedzy,

•                     nie są zaspokajane w sposób wystarczający potrzeby psychiczne tj. akceptacji, współdziałania, bezpieczeństwa, szacunku i dostatku,

•                     zaniedbywane są potrzeby społeczno – kulturalne, estetyczne .

Niedostatecznie wspomaga ona jego w pokonywaniu zadań rozwojowych, dostarcza mu natomiast urazowych doświadczeń:

•                     frustracja: niezdolność rodziny do empatycznego rozumienia i zaspakajania potrzeb dziecka, zaniedbywanie, opuszczenie, odrzucenie, nieadekwatność, itp.

•         Inwazyjność: niezdolność rodziny do powstrzymywania się od naruszania granic dziecka (agresja słowna, przemoc fizyczna, seksualna, nieadekwatność, itp.)

Naturalną reakcją na niezaspokojenie podstawowych potrzeb i inwazyjność rodziców są trudne emocje przeżywane przez dziecko:

•                     bunt, złość, wściekłość

•                     panika, lęk, przerażenie

•                     rozpacz, żal, smutek

Członkowie rodziny nie potrafią poradzić sobie z tymi trudnymi emocjami dziecka. Budzą one w nich złość, dlatego rodzina:

•                     nakazuje podtrzymywanie tajemnicy rodzinnej (Nie mów!)

•                     zakazuje wyrażania prawdziwych emocji (Nie czuj!)

•                     zakazuje korzystania ze swojego rozsądku w ocenianiu sytuacji (Nie myśl!)

•                     podtrzymuje dysfunkcyjne relacje (Nie ufaj!)