Pozycja Środkowej Odry 1928-1945. Odcinek Nowa Sól.pdf

TOMASZ ANDRZEJEWSKI KRZYSZTOF MOTYL

POZYCJA ŚRODKOWEJ ODRY

1928 –1945

Odcinek Nowa Sól

Nowa Sól 2001

Wydawca:

Muzeum Miejskie w Nowej Soli

Autorzy:

Tomasz Andrzejewski

Krzysztof Motyl

Współpraca:

Rafał Antas

Zielonogórski Oddział Towarzystwa Przyjaciół Fortyikacji

Ilustracje:

Krzysztof Motyl

Tomasz Andrzejewski

Zdjęcia:

Tomasz Andrzejewski, Krzysztof Motyl, Włodzimierz Osadnik, Adam Olejnik,

Jerzy Panufnik, Jarosław Sobociński

Projekt okładki i skład:

Tomasz Andrzejewski

Korekta:

Krystyna Bakalarz

Wydano dzięki pomocy Starostwa Powiatowego w Nowej Soli

w ramach programu „Dzieje mojego regionu”

ISBN 83 - 907515 - 5 - 0

Druk:

Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część publikacji nie może być, bez uprzedniej zgody wydawcy,

publikowana, reprodukowana lub kopiowana.

1. BUDOWA UMOCNIEŃ

Powstanie Pozycji Środkowej Odry

Postanowienia Traktatu Wersalskiego z 1919 r. szczegółowo określały prawa Niemiec dotyczą-

ce fortyikacji. Twórcy tych postanowień szczególnie zadbali o demilitaryzację zachodniej granicy

Niemiec. Granice południowe i wschodnie nie zostały objęte tak rygorystycznymi restrykcjami, a

późniejsze decyzje Komisji Sojuszniczych pozwalały niejednokrotnie dowolnie interpretować ich

znaczenie. Po roku 1925, Niemcy, wykorzystując wyraźną zmianę polityki zwycięskich mocarstw,

rozpoczęły modernizację starych i budowę nowych umocnień na wschodniej granicy. Według

niemieckich polityków i sztabowców granica ta miała charakter tymczasowy (potwierdziły to

traktaty podpisane w 1925 r. w Locarno). Planując w przyszłości rewizję granicy wschodniej,

postanowiono rozbudować system umocnień, które stanowiłyby zaplecze do podjęcia takich ope-

racji. Inną przesłanką do rozpoczęcia budowy umocnień na granicy wschodniej była obawa, że

Polska związana sojuszem wojskowym z Francją, może stać się sama stroną zaczepną. W oczach

niemieckich sztabowców, młode państwo polskie uchodziło za liczącą się siłę, co potwierdziły

powstanie wielkopolskie, trzy powstania śląskie oraz zwycięska wojna z Rosją Radziecką.

Pierwsze fortyikacje na wschodnich granicach Niemiec powstały na terenie Dolnego Śląska.

Działania te były zgodne z ówczesną koncepcją obronną Niemiec, zakładającą obronę newralgicz-

nych części kraju w oparciu o przeszkody naturalne. Lokalizacja umocnień chroniących Dolny

Śląsk była nie przy pad ko wa. Po prze dziły ją wieloletnie stu dia te re nowe, które wykazały, że naj właś

ciw szym miejscem do budowy nowych fortyikacji będzie lewy brzeg Odry. Ta sze ro ka, wy lewna

rzeka była już z natury bardzo trudną przeszkodą te re nową dla ówczes nych wojsk polskich. Jej

wa lo ry obronne podwyższały pod mokłe obszary, zmienne ukształtowanie terenu, liczne i gęste

lasy, ogra niczona ilość przepraw, wysokie wały przeciwpowodziowe oraz dobrze roz winięta sieć

ko munikacyjna, umożliwiająca transport ma teriałów bu dow la nych, jednostek wojsko wych itp.

Duże znaczenie miały również gar ni zony wojskowe (np. w Krośnie Odrzańskim) oraz dawne

miasta–twierdze (Głogów, Wrocław). W dalszej kolejności planowano rozpocząć prace przy

budowie umocnień na północy i na środkowym odcinku granicy z Polską. Urzeczywistnieniem

tych planów było powstanie tzw. Wału Pomorskiego (niem. Pommernstellung) i Międzyrzeckiego

Rejonu Umocnionego (niem. Festungsfront Oder-Warthe-Bogen ).

Ze względu na mocno ograniczone środki inansowe, Niemcy postanowili wy budować w

pierwszej kolejności obiekty chroniące najbardziej strategiczne miej sca, tj. przeprawy promowe

i mostowe. W latach 1925–26 postawiono żel betowe schrony, m.in. w rejonie Głogowa i Zabo-

ru. Bu dow le te powstały wbrew po sta no wie niom Traktatu Wersalskiego i zostały w większości

przypadków odkryte przez wrocławską agen turę Między sojuszniczej Komisji Kontroli. Zebrana

w lutym 1927 r. Ko mi sja Ambasadorów, zmusiła Niemcy do li kwidacji większości obiek tów. Na

mocy jej decyzji nakazano zniszczenie 8 obiektów zbudowanych na prawym brzegu Odry w rejonie

Głogowa, natomiast zezwolono na pozostawienie 8 innych, wybudowanych na lewym brzegu.

Obiekty te stały się zalążkiem projektowanej Pozycji Środkowej Odry.

Budowa właściwych fortyikacji Pozycji Środkowej Odry roz po częła się w 1928 i trwała

z przer wami do 1939 roku. W tym czasie, na odcinku od Wrocławia do Krosna Odrzańskiego,

wybudowano około 650 żelbetowych schro nów bojowych i biernych (z planowanych ok. 750).

4 Budowa umocnień - powstanie Pozycji Środkowej Odry

Przebieg umocnień Pozycji Środkowej Odry

Elewacja wejściowa schronu

biernego z 1935 r.

Rejon: Cigacice

Fot. TPF Zielona Góra

Schron bojowy nr 708 z 1932 r.

Widok na płytę pancerną.

Rejon: Cigacice

Fot. K. Motyl

Budowa umocnień - etapy budowy i typy obiektów

Etapy budowy i typy obiektów

Prace budowlane podjęte nad Odrą w latach 192844 były prowadzone w kilku etapach:

etap I 192832 budowa pierwszych umocnień,

etap II 1934 r.,

etap III 1935 r.,

etap IV 1936 r.,

etap V 1937/38 r.,

etap VI 1939 r. zakończenie prac budowlanych,

etap VII 1944 r. modernizacja dotychczasowych umocnień i przy go to wa nie ich do

obrony (rozbudowa umocnień polowych).

W trakcie każdego z etapów stawiano rozmaite rodzaje, typy i warianty budowli obronnych

o zmie nionych (udoskonalonych) konstrukcjach, pancerzach, roz wią zaniach dotyczących masko-

wania, roz kładu pomieszczeń, lokalizacji środków ognio wych, itp.

Etap I. Lata 1928-32

Bazując na doświadczeniach wyniesionych z budowy pierwszych fortyikacji w 1926 r., Niemcy

bardzo szybko podjęli decyzję o budowie nowych umocnień. Postanowienia Konferencji Amba-

sadorów niejako ułatwiły sprawę stworzenia fortyikacji, a przeprowadzona w 1927 r. likwidacja

Międzyalianckiej Komisji Kontroli, umożliwiła rozpoczęcie budowy bez większych ograniczeń.

Według nowej koncepcji, Pozycja Odrzańska miała się składać z pojedynczych, jednokondy-

gnacyjnych, żelbetowych schro nów bojowych przeznaczonych dla ckmów (MG 08 lub MG 08/15).

Schrony miały być ze sobą połączone gęstą siecią okopów. Śmiałe zamierzenia budowlane spotkały

się jednak z problemami natury inansowej. Z tego powodu Niemcy początkowo ograniczyli się

do budowy obiektów w naj bardziej zagrożonych rejonach, przy przeprawach promowych, mostach

i brodach (np. rejon Chobieni, Głogowa, Nowej Soli, Cigacic, Krosna Odrz.).

Nadodrzańskie budowle obronne były obiektami żelbetowymi, jedno kondyg na cyj nymi. Gru-

bość żelbetowych ścian zewnętrznych wynosiła zazwyczaj 1 m, przy czym grubość stropodachu

od 0,8 do 1,0 m (odporność „ B1 ”). Dzięki temu wytrzymywały one kilkukrotne traienia pociskami

burzącymi kal. 120 mm oraz ppanc. kal. 105 mm. Niemcy postawili również obiekty o innych

kategoriach odpor ności: niższej „ C ” (grubość ścian – 0,6 m), które wytrzymywały traienia po-

ciskami kal. 75 mm i ppanc. kal. 37 mm oraz wyższej „ B/B1 ” (grubość ścian 1,5 m, stropodachu

1 m), częściowo odporne na traienia pociskami do kal. 210 mm.

Ogółem w latach: 192832 wybudowano ok. 80 schronów bojowych. Wśród nich 70% stano-

wiły schrony o odpor no ś ci „B1” , 25% o odporności „B/B1” i 5% o odporności „C” .

Schrony powstałe w początkowym okresie budowy nadodrzańskich umocnień by ły konstruk-

cjami o uproszczonym układzie pomieszczeń. Najwięcej pow stało obiektów dwuizbowych (śluza

+ pomieszczenie bojowe) przeznaczonych na 3 żołnierzy. Stanowią one ok. 60% ogólnej liczby

wybudowanych schro nów. Pozostałe 40% budowli to obiekty trzyizbowe (śluza + 2 pomieszczenia

bo jo we), przeznaczone dla 56 żołnierzy (w tym podoicera).

Generalnie schrony składają się z dwóch pomieszczeń. Pierwszą izbą, wykonaną zaz wyczaj

w formie prostego korytarza (wymiary: 1,0 x 4,0 m) jest gazoszczelna ślu za (niem. Gasschleuse ).

Wejście do obiektu, umieszczone najczęściej w ścianie tyl nej, było zamykane za pośrednictwem

grubych, gazoszczelnych drzwi pancernych. Sto sowano wówczas dwa rodzaje drzwi pancernych:

wysokie, dwudzielne (o wysokości ok. 1,8 m) oraz niskie (o wysokości 1,2 m). Drzwi były wykonane

z walcowanego arkusza wielostopowej, plastycznej stali, o grubości 3 cm. Drzwi były gazoszczelne

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: