IPN-Zapomniane powstanie.pdf

T EMAT MIESIÑC A

ZAPOMNIANE

90 lat temu, 27 grudnia 1918 r., w Poznaniu wybuchło powstanie wielkopolskie. Po 100 latach „najdłuższej wojny

nowoczesnej Europy” lud Wielkopolski chwycił za broń. Poznaniacy wyciągnęli właściwe wnioski z poprzednich

powstań narodowych i konsekwentnie wcielili je w życie. Umiejętnie połączyli doświadczenia żołnierskie nabyte

w armii niemieckiej z dobrym gospodarowaniem i zmysłem organizacyjnym. W ciągu ponadpółrocznych zmagań

militarnych powołano pod broń 200 tys. żołnierzy i ochotników formacji pomocniczych.

Dzięki wsparciu Paryskiego Komitetu Narodowego Polskiego kierowanego przez Romana Dmowskiego działania

powstańcze uzyskały poparcie wojsk Ententy, zwłaszcza dowództwa francuskiego. Dzięki tym działaniom Odrodzona

Polska została powiększona o tereny Wielkopolski i Pomorza z dostępem do Bałtyku.

Przebieg powstania

wielkopolskiego

Artur Bądkowski,

IPN Poznań

darzenia, takie jak m.in.: wojna polsko-so-

wiecka, wojna polsko-ukraińska, konflikt

z Litwą i Czechosłowacją, trzy powstania

śląskie. O przyłączeniu Wielkopolski do

odrodzonej Rzeczypospolitej zadecydo-

wała również walka zbrojna.

Wielkopolska, która od 1793 r. znalazła

się w rękach pruskich, później zjednoczo-

nych Niemiec, po zakończeniu I wojny

światowej nie weszła od razu do odrodzo-

nej Rzeczypospolitej. Jej mieszkańcy

wiedzieli, że zaborca przegrał wojnę

i w najbliższym czasie rozstrzygnie się

kwestia przynależności państwowej tej

ziemi. Byli tacy, którzy liczyli na to, że

podczas rozmów pokojowych państwa

wchodzące w skład zwycięskiej Ententy

zdecydują o przyłączeniu Wielkopolski do

państwa polskiego. Takiego zdania był

Piłsudski, utworzona w Poznaniu Naczel-

na Rada Ludowa i Komitet Narodowy Pol-

ski działający w Paryżu. Ale byli również

zwolennicy zbrojnej walki o wolność.

W grudniu 1918 r. okazało się, że właśnie

to drugie rozwiązanie umożliwi włączenie

tych ziem do tworzącej się II RP.

11 listopada 1918 r. podpisano rozejm kończący

walki I wojny światowej. Dla Polaków był to dzień

ziszczenia się marzeń o odzyskaniu niepodległości.

Do historii przeszło słynne zdanie Józefa Piłsud-

skiego: „Bo ni z tego, ni z owego, mamy Polskę na

pierwszego”. Odrodzenie państwa wbrew temu

stwierdzeniu nie było takie oczywiste i proste.

Granice II Rzeczypospolitej formowały

się aż do 1922 r. Był to proces bardzo dy-

namiczny i obfitujący w dramatyczne wy-

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 5 grudnia 2008 r.

POWSTANIE

Z APOMNIANE POWSTANI E

Poszli Ci,

którzy

powinni...

W ŁADYSŁAW A NDERS (1892–

–1970), członek korpora-

cji „Arconia”, w powsta-

niu wielkopolskim po-

czątkowo zastępca szefa

sztabu Dowództwa Głów-

nego Armii Wielkopol-

skiej, następnie dowódca

1. Pułku Ułanów, walczył

na froncie litewsko-bia-

łoruskim, uczestnik woj-

ny polsko-bolszewickiej,

w czasie kampanii 1939 r.

dowódca Nowogródzkiej Brygady Kawalerii, więzień

NKWD, dowódca Armii Polskiej na Wschodzie, dowódca

II Korpusu Polskich Sił Zbrojnych, p.o. Naczelnego Wo-

dza PSZ, pozbawiony przez władze komunistyczne oby-

watelstwa polskiego, generał brygady WP

Gmach Prezydium Policji Pruskiej, wokół którego padły pierwsze strzały powstania 27 grudnia 1918 r.

W styczniu 1916 r. powstał Tajny Międzypartyjny

Komitet Obywatelski, skupiający posłów – Polaków

do parlamentu Rzeszy i sejmu pruskiego, a od lipca

1918 r. na terenie zaboru pruskiego zaczęła powsta-

wać sieć polskich komitetów obywatelskich. 11 paź-

dziernika 1918 r. został wystosowany wspólny ko-

munikat organizacji polskich działających w Rzeszy,

opowiadających się jawnie za niepodległością Polski,

w którym stwierdzono, że „tylko zjednoczenie

wszystkich części narodu osiadłych na ziemiach pol-

skich w jedną całość, wyposażoną w pełnię praw

państwowych, stanowić może rękojmię trwałego

przymierza narodów”. Dzień po podpisaniu rozejmu

kończącego I wojnę światową z Centralnego Komite-

tu Obywatelskiego wyłoniono tymczasowy Komisariat

Naczelnej Rady Ludowej w składzie: ks. Stanisław

Adamski, Wojciech Korfanty, Adam Poszwiński. Jaro-

gniew Drwęski został prezydentem Poznania. W na-

stępnych dniach Komisariat wydał odezwę do społe-

czeństwa polskiego zaboru pruskiego wzywającą do

zachowania spokoju oraz do zapłaty jednorazowego

tzw. podatku narodowego.

18 listopada 1918 r. odbyły się wybory członków

powiatowych rad ludowych i delegatów na Sejm

Dzielnicowy, który obradował w dniach 3–5 grudnia

1918 r. w Poznaniu. W obradach uczestniczyli przed-

stawiciele wszystkich ziem polskich znajdujących się

pod zaborem pruskim, jak również polskiej emigra-

cji zarobkowej w Niemczech (głównie Westfalii).

Sejm podjął wiele uchwał wyrażających wolę ludno-

ści polskiej mieszkającej pod zaborem pruskim, do

połączenia się z innymi ziemiami polskimi w zjedno-

czonym państwie polskim. Sejm wybrał Naczelną Ra-

dę Ludową. Na czele prezydium stanął Bolesław Kry-

siewicz. Organ roboczy stanowił Komisariat Naczel-

nej Rady Ludowej, w którym zasiedli: ks. Stanisław

Adamski (Poznań), Wojciech Korfanty (Śląsk), dr Ste-

fan Łaszewski (Pomorze), red. Adam Poszwiński (Ku-

jawy), Józef Rymer (Śląsk) i Władysław Seyda

(Poznań). W Gdańsku i Bytomiu utworzono podkomi-

sariaty. W połowie grudnia 1918 r. w poznańskich

szkołach wprowadzono naukę języka polskiego i reli-

gii w języku polskim.

Paderewskiego, który rozbudził i tak oży-

wione już nadzieje polskiej ludności na

przyłączenie Wielkopolski do odradzają-

cej się Rzeczypospolitej. Mieszkańcy Po-

znania z okazji tej wizyty wywiesili flagi

polskie, francuskie, brytyjskie i amery-

kańskie. Tak więc w mieście leżącym

w granicach państwa niemieckiego lud-

ność polska ozdabiała okna flagami

państw tworzących koalicję antyniemiec-

ką i walczących z nimi przez cztery lata

na frontach I wojny światowej. Miały też

miejsce polskie manifestacje o charakte-

rze patriotycznym. Doprowadziło to do

kontrmanifestacji niemieckich. Pochód

oddziału żołnierzy 6. Pułku Grenadierów,

idąc przez miasto, zrywał flagi i je profa-

nował. Gwałtownie zareagowała również

niemiecka ludność cywilna. W tak napię-

tej atmosferze wkrótce doszło do wymia-

ny ognia między Niemcami a sformowa-

nymi wcześniej polskimi oddziałami

S TANISŁAW C ELICHOWSKI

(1885–1947), adwokat,

w powstaniu wielkopol-

skim dowódca 3. baonu

11. Pułku Strzelców

Wielkopolskich, kierow-

nik Wydziału Wojskowego

w Ministerstwie Byłej

Dzielnicy Pruskiej, uczest-

nik wojny polsko-bolsze-

wickiej, oboźny Obozu

Wielkiej Polski na woje-

wództwo poznańskie, czło-

nek Rady Naczelnej Stronnictwa Narodowego, więzień

NKWD, członek emigracyjnej Rady Narodowej w Anglii

Z DZISŁAW C HŁAPOWSKI

(1892–1920), ziemianin,

w powstaniu wielkopol-

skim organizator Straży

Ludowej w Mosinie, ochot-

nik 1. Pułku Ułanów

Wielkopolskich, ppor. WP,

uczestnik wojny polsko-

-bolszewickiej, poległ

w 1920 r.

R OMAN D MOWSKI (1864–

–1939), pisarz, polityk,

działacz społeczny, ide-

olog Obozu Narodowego.

W sierpniu 1917 r. powo-

łał do życia Komitet Na-

rodowy Polski, który

wkrótce został uznany ja-

ko oficjalne przedstawi-

cielstwo nieistniejącego

państwa polskiego; KNP spowodowało utworzenie Armii

Polskiej we Francji; był delegatem na konferencję w Pa-

ryżu; utrzymywał kontakt z ludnością polską zaboru pru-

skiego; interweniował u dowództwa aliantów w sprawie

ofensywy niemieckiej w Wielkopolsce

Pierwsze walki powstania wielkopol-

skiego rozpoczęły się w piątek 27 grudnia

1918 r. w Poznaniu i w wielu miejscach

poza nim. Bezpośrednią przyczyną ich

wybuchu był przyjazd Ignacego Jana

7. Pułk Strzelców Wielkopolskich

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 5 grudnia 2008 r.

Z APOMNIANE POWSTANI E

Straży Ludowej, Polskiej Organizacji

Wojskowej (POW) oraz Służby Straży

i Bezpieczeństwa. Do najostrzejszych

starć doszło wówczas o Prezydium Poli-

cji, gdzie śmiertelnie ranny został Franci-

szek Ratajczak, pierwsza polska ofiara

tych walk. Z okolic Poznania wyruszyły

na pomoc miastu dodatkowe oddziały.

Łączność telefoniczna umożliwiła roz-

przestrzenienie się wieści o tych wyda-

rzeniach i włączenie się do akcji zbrojnej

utworzonych już wcześniej struktur kon-

spiracyjnych i powstających ad hoc no-

wych oddziałów. W ten sposób powstanie

objęło całą Wielkopolskę.

W ciągu pierwszych trzech dni walk

powstańcom udało się oswobodzić Po-

znań. Mieszkańcy tego miasta nie mogli

jednak czuć się bezpiecznie aż do 6 stycz-

nia 1919 r., kiedy powstańcy zajęli lotni-

sko Ławica. Do tego momentu istniało

zagrożenie zaatakowania miasta z powie-

trza. Wielkopolanom udało się zdobyć

środkowej i wschodniej Wielkopolski, na

których ludność polska stanowiła więk-

szość. Dużo trudniej było zapanować na

zachodzie.

Początkowo Naczelna Rada Ludowa

wahała się przed przejęciem kontroli nad

spontanicznie rozpoczętym powstaniem

zbrojnym. W pierwszej fazie walk tym-

czasowym dowódcą wojsk powstańczych

był mjr Stanisław Taczak. 7 stycznia po-

dzielono Wielkopolskę na okręgi wojsko-

we, co było przejawem organizowania się

regularnej armii. 8 stycznia 1919 r. Komi-

sariat Naczelnej Rady Ludowej wydał de-

kret o przejęciu władzy nad zdobytymi te-

renami. Podjęte rozmowy niemiecko-pol-

skie nie doprowadziły do zakończenia

walk.

11 stycznia Naczelnik Państwa Józef

Piłsudski mianował naczelnym dowódcą

gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. W po-

łowie stycznia na mocy dekretu Naczelnej

Rady Ludowej został on przyjęty do Pol-

J ÓZEF D OWBOR -M UŚNICKI

(1867–1937), dowódca

I Korpusu Polskiego w Ro-

sji, głównodowodzący po-

wstania wielkopolskiego,

generał broni

E DMUND E FFERT (1889–

–1944), w powstaniu

wielkopolskim dowódca

12. kompanii 3. Pułku

Strzelców Wielkopolskich,

uczestnik wojny polsko-

-bolszewickiej, podczas

okupacji hitlerowskiej

członek sztabu Narodo-

wej Organizacji Wojsko-

wej, a później Narodo-

wych Sił Zbrojnych Okręg

Poznań, aresztowany przez gestapo, zmarł z wycieńczenia

i obrażeń odniesionych w śledztwie, podpułkownik WP

W ITOLD H ULEWICZ (1895–

–1941), członek Towarzy-

stwa Tomasza Zana, w cza-

sie powstania wielkopol-

skiego oficer oddziałów

łączności i lotnictwa, współ-

założyciel poznańskiego

oddziału Związku Zawo-

dowego Literatów Polskich,

aresztowany przez gesta-

po w Warszawie, rozstrze-

lany w Palmirach; kapi-

tan WP

Przejście graniczne dla ludności na zachodniej granicy powstania

A LBIN J ASIŃSKI (1880–1940),

w powstaniu wielkopol-

skim dowódca 2. Dywizji

Strzelców Wielkopolskich,

aresztowany przez NKWD

we wrześniu 1939 r.,

zmarł z wycieńczenia w so-

wieckim więzieniu w Miń-

sku; generał brygady WP

nieuszkodzoną stację lotniczą wraz z sa-

molotami i zapasami sprzętu, które stały

się zaczątkiem powstańczego lotnictwa.

Dzięki zaskoczeniu i dobrej organizacji

oddziałów powstańczych, a także chaoso-

wi w Niemczech, udało się wyzwolić do

8 stycznia 1919 r. takie miasta, jak: Czarn-

ków, Wronki, Pniewy, Grodzisk, Kościan,

Gostyń, Krotoszyn, Odolanów, Ostrze-

szów, Ostrów, Pleszew, Jarocin, Wrze-

śnia, Gniezno, Mogilno i Żnin. Wiele po-

wiatów wielkopolskich znalazło się w rę-

kach powstańców przy minimalnym

oporze wroga i stratach własnych. Cięż-

kie, ale zwycięskie walki stoczono o Ino-

wrocław, Szubin i Chodzież.

Do krwawych walk doszło o Zbąszyń

i Rawicz, których powstańcom nie udało

się jednak zdobyć. Wielokrotnie, w krót-

kim odstępie czasu dochodziło do zmiany

stanu posiadania walczących stron. Zna-

czącym sukcesem Polaków było zdobycie

wysuniętego na zachód Wolsztyna i Ko-

panicy. Najłatwiej było opanować tereny

skich Sił Zbrojnych w Zaborze Pruskim

i mianowany głównodowodzącym wszyst-

kich Sił Zbrojnych Polskich byłego Zabo-

ru Pruskiego. Wraz z nim do oddziałów

w Wielkopolsce przybyło około 200 ofi-

cerów, służących wcześniej wraz z Gene-

rałem w armii rosyjskiej. Na jeszcze

większą skalę organizowano pobór ochot-

ników, których nie brakowało, ponieważ

entuzjazm do walki wśród ludności był

wielki.

Ukształtowały się trzy fronty: połu-

dniowy – wzdłuż granicy ze Śląskiem, za-

chodni – wzdłuż rzeki Obry, i północny –

wzdłuż Noteci.

S TEFAN K AŹMIERCZAK (1888–

–1944), kołodziej, w po-

wstaniu wielkopolskim

dowódca kompanii lubiń-

skiej, 3. Kompanii Straży

Ludowej w powiecie ko-

ściańskim, w 1940 r. wy-

siedlony z Wielkopolski

i wysłany na roboty przy-

musowe do Niemiec, gdzie

zmarł

„Podczas ostatniej bitwy stoczonej w środę pod

Szubinem, dopuszczali się żołnierze niemieccy szere-

gu okrucieństw na Polakach. Naoczny świadek opo-

wiada, że Niemcy o rannych żołnierzy polskich nie

troszczyli się zupełnie. Z poległych zdzierano mun-

dury i buty, pozostawiając ich tylko w koszuli. Po-

nieważ nie było opieki lekarskiej, ranni odwiezieni

przez obywateli i gospodarzy do miasta, padali na

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 5 grudnia 2008 r.

III

Z APOMNIANE POWSTANI E

E DMUND K LEMCZAK (1886–

–1939), w powstaniu

wielkopolskim organiza-

tor i dowódca kompanii

opalenickiej, zginął w obro-

nie Warszawy

W obliczu Boga Wszechmogącego w Trójcy Świętej Je-

dynego ślubuję,

że Polsce, Ojczyźnie mojej i sprawie całego Narodu

Polskiego zawsze i wszędzie służyć będę,

że kraju Ojczystego i dobra narodowego do ostatniej

kropli krwi bronić będę,

że Komisariatowi Naczelnej Rady Ludowej w Pozna-

niu i dowódcom i przełożonym swoim, mianowanym

przez tenże Komisariat, zawsze i wszędzie posłusz-

nym będę,

że w ogóle tak się zachowywać będę, jak to przystoi

na mężnego i prawego żołnierza-Polaka,

że po zjednoczeniu Polski złożę przysięgę żołnierską,

ustanowioną przez polską zwierzchność państwową.

Dowbór-Muśnicki, gen. por”.

Rozkaz Dowództwa Głównego w sprawie przysięgi,

21 I 1919 r.

Pluton szturmowy 2. Kompanii Śremskiej,

Kąkolewo, styczeń 1919 r.

L EON K MIOTEK (1889–1942),

w powstaniu wielkopol-

skim dowódca kompanii

batalionu czarnkowskie-

go, uczestnik wojny pol-

sko-bolszewickiej, uczest-

nik kampanii 1939 r., or-

ganizator na terenie

Wielkopolski konspiracyj-

nej organizacji wojsko-

wej pn. Wielkopolska Or-

ganizacja Wojskowa, do-

wódca tajnej organizacji Wojska Ochotnicze Ziem

Zachodnich, aresztowany przez gestapo, zginął na gilo-

tynie; kapitan WP

ulicy. Pomocy i żywności Niemcy zakazywali udzielać

rannym. Jeńców polskich bito kolbami. Odznaczyli

się przy tym uzbrojeni urzędnicy kolejowi z Bydgosz-

czy i żołnierze, którzy odgrażali się, że wszystkich

się pozabija.

Potwierdza się także wiadomość, że w Krzyżu

wszystkich wojskowych Polaków internują. Żywność

żołnierzom polskim poodbierano. Kto miał więcej niż

jedną koszulę, musiał wszystko oddać. Żołnierze nie-

mieccy głosili cynicznie: Nie walczymy za Ojczyznę,

lecz za pieniądze”.

Druk: „Dziennik Berliński”, nr 21 z 26 I 1919 r.

W tych niesprzyjających warunkach

Polacy zaczęli zabiegać o podjęcie roz-

mów, aby doprowadzić do wstrzymania

walk. Dzięki interwencji Komitetu Naro-

dowego Polskiego w Paryżu, z Romanem

Dmowskim na czele, udało się uzyskać

pomoc z Zachodu. Marszałek Ferdynand

Foch zagroził Niemcom wznowieniem

walk na zachodzie, jeśli nie wstrzymają

oni walk w Wielkopolsce. 16 lutego 1919 r.

podpisano w Trewirze przedłużenie rozej-

mu, który obejmował także Wielkopol-

skę. W ten sposób drogą dyplomatyczną

udało się utrzymać zdobycze powstańcze-

go oręża w Wielkopolsce.

W połowie stycznia uspokoiła się sy-

tuacja w Berlinie. Niemcy ściągnęli do

Wielkopolski dodatkowe oddziały i wkrót-

ce przeszli do ofensywy. Dysponowali

wówczas licznymi, bitnymi i dobrze wy-

posażonymi oddziałami. Szczególnie

ciężkie walki toczyły się na południu

Wielkopolski, w rejonie Osiecznej,

gdzie udało się Wielkopolanom po-

wstrzymać atak. Na zachodzie bardzo

krwawe walki miały miejsce w okoli-

cach Babimostu i Kargowej. Również na

północy z Bydgoszczy trwał kontratak

na polskie pozycje. Dużym zagrożeniem

dla Polaków były niemieckie siły na

wschodzie – na ziemiach dzisiejszej

Białorusi, Ukrainy i w Krajach Bałtyc-

kich. Odzyskali oni m.in. Czarnków i Cho-

dzież, które jednak później ponownie

odbili powstańcy.

D ANIEL K ONARZEWSKI

(1871–1935), w powsta-

niu wielkopolskim do-

wódca 1. Pułku Strzelców

Wielkopolskich i 1. Dywi-

zji Strzelców Wielkopol-

skich, dowódca Grupy

Operacyjnej walczącej na

froncie litewsko-białoru-

skim, uczestnik wojny

polsko-bolszewickiej, ge-

nerał dywizji WP

„Niemcy muszą bezzwłocznie zaprzestać wszel-

kich ruchów ofensywnych przeciw Polakom w okrę-

gu Poznania i we wszystkich innych okręgach.

W tym celu wojskom ich zakazuje się przekraczania:

na południu linii byłej granicy Prus Wschodnich

i Zachodnich z Rosją do Dąbrowy Biskupiej – potem

od tego punktu linii na zachód od Dąbrowy Bisku-

piej, na zachód od Nowej Wsi Wielkiej, na południe

od Brzozy, na północ od Szubina, na północ od Kcy-

ni, na południe od Szamocina, na południe od Cho-

dzieży, na północ od Czarnkowa, na zachód od Miał,

na zachód od Międzychodu, na zachód od Zbąszynia,

na zachód od Wolsztyna, na północ od Leszna, na

północ od Rawicza, na południe od Krotoszyna, na

A NDRZEJ K OPA (1879–

–1956), w powstaniu

wielkopolskim dowódca

10. Pułku Strzelców

Wielkopolskich, uczest-

nik walk o Lwów, walczył

w wojnie polsko-bolsze-

wickiej, w 1940 r. wysie-

dlony przez Niemców

z Wielkopolski; pułkow-

nik WP

„Wszystkie podlegające mi dowództwa zaprzysię-

gną niezwłocznie żołnierzy na następującą, ustano-

wioną przez NRL rotę przysięgi:

J ERZY K UBICKI (1892–

–1973), członek POW Za-

boru Pruskiego, w po-

wstaniu wielkopolskim

współorganizator 1. Puł-

ku Ułanów Wielkopolskich,

uczestnik wojny polsko-

-bolszewickiej, w kampa-

nii 1939 r. walczył w obro-

nie Warszawy, oficer

ZWZ-AK

Grupa powstańców w Poznaniu, 1919 r.

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 5 grudnia 2008 r.

Z APOMNIANE POWSTANI E

J ERZY K WIECIŃSKI (1889–

–1940), członek POW

Zaboru Pruskiego, w po-

wstaniu wielkopolskim

pierwszy polski komen-

dant Inowrocławia, uczest-

nik wojny polsko-bolsze-

wickiej, aresztowany przez

NKWD, zginął w Katyniu;

major WP

J ULIAN L ANGE (1873–1954),

w powstaniu wielkopol-

skim komendant Straży

Ludowej, tytularny puł-

kownik

Stanowisko ciężkiego karabinu maszynowego na skraju parku w Pawłowicach

zachód od Odolanowa, na zachód od Ostrzeszowa, na

północ od Wieruszowa, a następnie aż do granicy

śląskiej”.

Z protokołu posiedzenia Komisji Rozejmowej

w sprawie zakazu przekraczania przez Niemców

linii rozejmowej. Trewir, 14 II 1919 r.

J ÓZEF L OSSOW (1874–1950),

w powstaniu wielkopol-

skim pierwszy dowódca

pułku konnych strzelców

straży poznańskiej, póź-

niejszego 1. Pułku Uła-

nów Wielkopolskich

S TEFAN Ł UKOWICZ (1894–

–1941), w powstaniu

wielkopolskim organiza-

tor powstania na Pomo-

rzu, oficer 1. Pułku Ułanów

Wielkopolskich, uczest-

nik wojny polsko-bolsze-

wickiej, szef sztabu Po-

znańskiego Okręgu ZWZ-AK,

aresztowany przez gesta-

po i zamordowany; ma-

jor WP

Rozwój powstania wielkopolskiego i walki na froncie wielkopolskim. Oprac. B. Polak i L. Fijała

C ZESŁAW M EISSNER (1879–

–1950), lekarz, członek

Towarzystwa Tomasza Za-

na, członek Ligi Narodo-

wej, członek Rady Naczel-

nej Towarzystwa Czytelni

Ludowej, w powstaniu

wielkopolskim kierownik

Wydziału Wykonawczego

Rady Ludowej Miasta Po-

znania, sekretarz NRL,

wiceprezes i członek Wo-

jewódzkiego Związku Lu-

dowo-Narodowego, członek Rady Obozu Wielkiej Polski,

prezes zarządu Okręgowego Stronnictwa Narodowego

w Poznaniu, członek Rady Narodowej w Londynie

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 5 grudnia 2008 r.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: