Litery podrzędne zwane są także tekstowymi lub minuskułami. Przedstawiają one obrazy małych liter alfabetu.
Litery wersalikowe zwane są także majuskułami. Przedstawiają one obraz wielkich liter alfabetu
Litery kapitalikowe, zwane także mediuskułami, to litery o kształcie wersalików i wielkości liter zbliżonych do wysokości x danego kroju i stopnia pisma (przeważnie są nieznacznie większe).
Jako kapitalików należy używać specjalnie do tego celu zaprojektowanych znaków, a nie wersalików pomniejszonych do wielkości kapitalików. Takie przeskalowanie jest bowiem proporcjonalne i powoduje, że kreski znaków sztucznych kapitalików stają się za cienkie w porównaniu do otaczających je minuskuł.
Stopień pisma jest to pionowy wymiar pola znaku. Pole znaku jest to prostokątna powierzchnia przydzielona znakom pisma. Stosunek wysokości pola znaku do wysokości znaków wpisywanych w pole znaku jest ustalany arbitralnie przez projektanta kroju.
W polskiej typografii przyjęto następujące tradycyjne nazwy stopni pisma: 3 punkty to brylant, 4 punkty to diament, 5 punktów to perl, 6 punktów to nonparel, 7 punktów to kolonel (mignon), 8 punktów to petit, 9 punktów to borgis (burgos), 10 punktów to garmond, 12 punktów to cycero, 14 punktów to średnian, 16 punktów to tercja, 20 punktów to dwugarmond, 24 punkty to półkwadrat, 28 punktów to dwuśrednian, 32 punkty to dwutercja, 36 punktów to konkordans, 48 punktów to kwadrat.
Współcześnie raczej się tych nazw nie używa. Warto jedynie wiedzieć, że jeżeli ktoś powie, że coś jest »napisane petitem«, to jest to bardzo małe (osiem punktów to niewiele, typowe teksty składa się pismem dziesięciopunktowym).
Ligatura to znak stanowiący połączenie dwóch lub więcej liter.
Ligatury standardowe. W części krojów pisma litera »f« (szczególnie w odmianach pochyłych) posiada przewieszkę potencjalnie kolidującą z następującą po niej literą. W łacinie (a więc języku pierwotnym dla alfabetu łacińskiego) najczęściej występującymi zestawieniami są: »ff«, »fi«, »fl«, »ffi« i »ffl«. Ligatury powstałe z tych zestawień okazały się wystarczające także dla języka angielskiego. Stąd też takich właśnie pięć ligatur jest obecne w większości fontów.
Ligatury estetyczne. Ligatury estetyczne są tworzone w celu podniesienia estetyki składu.
Ligatury językowe. W niektórych językach połączenia liter stanowią osobny znak pisma (element alfabetu, literę). W takich przypadkach można mówić o ligaturach językowych.
Ligatury z niestykającymi się literami
W ligaturach litery nie muszą być ze sobą połączone. O obecności takich właśnie ligatur decyduje projektant kroju (ustalając taką a nie inną odległość sąsiadujących liter) czy kompatybilność (np. gdy w wersji pochyłej litery nachodzą na siebie, a w wersji prostej nie – wtedy w foncie z prostą wersją kroju w miejscu ligatury są umieszczone po prostu dwie litery obok siebie). O tym, że jest to ligatura świadczy fakt, iż połączone litery są traktowane (i zakodowane w foncie) jako jeden znak (glif).
Stosowanie ligatur
O użyciu ligatur standardowych czy estetycznych w danym składzie decyduje osoba składająca. Każdorazowa decyzja zastosowania ligatur powinna być uzasadniona i przemyślana.
Ligatury standardowe i estetyczne mogą podnieść jakość składu.
Są też sytuacje, gdy ligatur nie powinno się stosować, bądź ich stosowanie jest wątpliwe.
1. W składzie, w którym zwiększone są odległości międzyliterowe. Odległości pomiędzy literami w ligaturach nie zwiększają się. Prowadzi to do niepożądanego efektu.
2. W książkach dla dzieci. Dzieci uczące się czytać nie znają ligatur i mogą w nich nie rozpoznać składowych liter.
3. W niektórych krojach (szczególnie w składach małym stopniem pisma) ligatura »fl« (także ligatura »fi«, choć w mniejszym stopniu) może bardzo przypominać majuskułową literę »A«. Obniża to czytelność tekstu, szczególnie gdy taka ligatura znajduje się na początku wyrazu.
Abrewiatura (abrewiacja) to znak stanowiący skrót wyrazu.
Oprócz abrewiatur stanowiących jednoznakowy skrót wyrazu, wyróżnia się jeszcze dwa ich rodzaje: suspensje, będące skrótami postałymi przez obcięcie wyrazów (np. inż. – inżynier) i kontrakcje, będące skrótami powstałymi przez ściągnięcie wyrazów (np. dr – doktor).
SPACJA:
W składzie czcionkami odstępy były tworzone tak zwanym justunkiem, czyli materiałem zecerskim który nie dawał odbitki w procesie drukowania. Wyróżniano (między innymi) następujace rodzaje justunku ze względu na jego grubość: 1. Spacje – rodzaj justunku o grubości mniejszej od połowy stopnia czcionki użytej w danym wierszu. Współcześnie, w czasach typografii komputerowej, znaczenie tych pojęć nieco się zmieniło. Na przykład spacją nazywany jest każdy odstęp międzywyrazowy (także międzyliterowy), spacjami nazywane są także znaki w foncie posiadające jedynie pewną szerokość, a nie posiadające zakodowanego żadnego kształtu.
[Spacja firetowa], firet, ang. em space. Spacja o szerokości stopnia pisma.
[Spacja półfiretowa], półfiret, ang. en space. Spacja o szerokości połowy stopnia pisma.
[Spacja międzywyrazowa], ang. word space. Jej szerokość definiuje projektant kroju pisma. Spacją międzywyrazową jest też nazywana każda spacja między wyrazami.
[Twarda spacja], ang. no-break space. Szerokość twardej spacji jest równa szerokości spacji międzywyrazowej danego kroju. Posiada ona jednak następującą właściwość: nie może ona być miejscem przeniesienia do następnego wiersza, tzn. miejsce przeniesienia może nastąpić jedynie przed znakiem ją poprzedzającym lub po znaku po niej następującym.
[Spacja włoskowa], ang. hair space. Najcieńsza spacja dostępna w danym krojuTrzeciak, trzecianka, ang. thick space. Spacja o szerokości 1/3 firetu.
[Ćwiertak*, ćwiertanka*], ang. middle space, ang. mid. Spacja o szerokości 1/4 firetu.
Sześciak. Spacja o szerokości 1/6 firetu.
[Spacja cyfrowa*], ang. figure space. Spacja o szerokości zbliżonej do szerokości cyfry 0 danego kroju.
[Spacja interpunkcyjna], ang. punctation space. Spacja o szerokości kropki danego kroju.
[Chuda spacja], ang. thin space. Standardowo spacja o szerokości 1/5 firetu. Może też mieć szerokość 1/8 firetu (stosowana w składach dla języka francuskiego). Chudej spacji nie należy mylić z cienką spacją, ktora w tardycyjnym zecerstwie jest każdą spacją o grubości do 2 punktów.
Typografia - termin mający szereg pokrewnych znaczeń związanych z użyciem znaków pisarskich w druku, prezentacją ich na ekranie monitora komputerowego itp.
· poligrafia, drukarstwo, raczej w znaczeniu tradycyjnym, związanym ze stosowaniem czcionek
· technika druku wypukłego, zwanego inaczej "typograficznym"
· ogół zagadnień dotyczących projektowania drukowanych liter i innych znaków pisarskich (zarówno czcionek jak i fontów), oraz wzajemnych relacji pomiędzy tymi znakami i grupami znaków
· układ graficzny drukowanej strony
· sztuka użytkowa zajmująca się estetyką szaty graficznej publikacji
· układ graficzny strony na witrynie WWW
Światło
· Światło to pusta przestrzeń pomiędzy przedmiotami kompozycji. W typografii światłem są puste fragmenty strony, marginesy, odstępy między tekstem, poszczególnymi słowami, literami a także przestrzeń wewnątrz liter.
· Światło to wzajemna zależność pomiędzy atrybutami obiektu (wielkość, kolor, kształt itp.) a przestrzenią go otaczającą. Np. światło pomiędzy literami można zmniejszyć np. zbliżając je do siebie lub pogrubiając, zmieniając kształt liter.
Światło międzyliterowe
· Światło międzyliterowe (światło pomiędzy literami) to ilość wolnej przestrzeni pomiędzy literami. To nie tylko sam czarny kolor określa kształt obiektu, lecz jego światło (otoczenie) formuje ten czarny kolor w znak.
ksenotypy [gr.], hybrydy, poligr. klasa pisma drukarskiego o strukturze i in. cechach graficznych znaków znacznie odbiegających od klasycznych wzorów; przy tworzeniu pisma wykorzystuje się deformacje liter, złudzenia optyczne; np. pisma płaszczyznowe, w których kształty znaków lub ich fragmentów są zbudowane z płaszczyzn figur i mogą dawać wrażenie trójwymiarowości; stosowane gł. w grafice reklamowej.
Interlinia (światło międzywierszowe) - Jest to odległość między sąsiednimi wierszami tekstu liczona jako odstęp pomiędzy dolną linią pisma w wierszu górnym i górną linią pisma w wierszu dolnym. Inną nazwą interlinii jest odstęp międzywierszowy. Jest to ta sama odległość, a przynajmniej było tak do niedawna. Jednak wraz z niezbyt dokładnymi spolszczeniami angielskojęzycznych programów komputerowych, głównie biurowych, odstęp międzywierszowy zaczął nabierać nowego znaczenia. Obecnie termin odstęp międzywierszowy oznacza także odległość pomiędzy podstawowymi liniami pisma w dwu sąsiednich wierszach, czyli odległość pomiędzy sąsiednimi liniami, na których stoją litery. Skutkiem tego występuje obecnie pewien bałagan w nazewnictwie.
W ręcznym składzie (w zecerni) interlinia musiała być siłą rzeczy co najmniej zerowa (brak justunku) lub dodatnia, czyli odstęp międzywierszowy (w nowym znaczeniu) mógł być tylko równy lub większy od wielkości (stopnia) czcionki. W składzie komputerowym mamy większą dowolność – interlinia może być także ujemna, co oznacza, że wiersze tekstu można nasuwać w dowolnym stopniu na sąsiednie.
Apla – jednolite tło w technikach graficznych, służące jako podkład pod tekst lub ilustracje.
Cancellaresca – włoskie pismo używane od XVI wieku w kancelarii papieskiej, od czego wzięło swą nazwę. Typowo narzędziowy krój pisma, lekko pochylony, z dużymi wydłużeniami górnymi i dolnymi liter minuskułowych. Odznacza się płynnością linii i elegancją. Przypomina pismo kaligraficzne. Stanowi przejściową formę między pismem antykwowym a pisanką.
Liniatura - W drukach użytkowych (formularze, pocztówki, koperty itp.) - poziome kreski służące do wpisania nad nimi tekstu pismem odręcznym lub maszynowym, także pionowe kreski rozdzielające i inne elementy graficzne w postaci linii
Inkunabuł (z języka łacińskiego), najwcześniejsze druki, powstałe przed 1501, których wygląd zewnętrzny (krój czcionek, układ kolumn, stosowanie kustoszy, kolofonu itd.) naśladował książki rękopiśmienne. Były to zamierzone działania, mające podwyższyć cenę książki drukowanej przez podobieństwo do drogiej, rękopiśmiennej, jak też zadowolić gusta miłośników sztuki pięknego pisania. Elementy graficzne wykonywali ręcznie iluminatorzy, ale niedługo potem przejęli te funkcje drukarze (drzeworyt).
Kapitała to najstarsza forma majuskuły, od której wywodzą się wszystkie późniejsze rodzaje pisma łacińskiego. Jej nazwa jest późniejsza i pochodzi od łacińskiego słowa caput (głowa), bo takim liternictwem pisano nagłówki tekstów. Kapitała jest pismem monumentalnym i majestatycznym, przeznaczonym do kucia napisów w kamieniu, powstała bowiem jako pismo epigraficzne. Litery kapitały są symetryczne, rysowane linią o jednakowej grubości, mają jednakową wysokość, niemal wszystkie dają się wpisać w kwadrat. Trzonki liter są zakończone poprzecznymi kreskami, tzw. szeryfami. Szeryfy, pierwotnie ślady po dłucie kamieniarskim, w późniejszym liternictwie stanowią ozdobniki. Wyróżniamy dwa rodzaje kapitały: kwadratową (capitalis quadrata, capitalis elegans) oraz chłopską lub wiejską (capitalis rustica). Kapitała wiejska jeszcze wyraźniej ukazuje wpływ materiału miękkiego na formę pisma. Od razu daje się zauważyć płynność pisma: trzonki liter wygięte są w łuki, kąty stają się mniej ostre, litery tracą dostojną symetrię przyjmując kształt bardziej wydłużony. Skracają się - niekiedy znacznie – poziome trzonki liter, co jest szczególnie widoczne w E i L.Czytanie tekstów zapisanych kapitałą – zarówno kwadratową, jak wiejską – mocno utrudnia fakt, że nie stosowano odstępów między wyrazami ani znaków interpunkcyjnych
basiek1709