Irańska Zagadka Jądrowa.pdf

IraÄska zagadka jdrowa

Iran, kraj zasobny w paliwa kopalne,

rozwija program energetyki jdrowej. Trudno to zrozumie

Ð chyba ýe chodzi o cele wojskowe

David A. Schwarzbach

og¸osi¸ podpisanie z rosyjskim

Ministerstwem Energii Atomo-

wej kontraktu wartoæci 940 mln dolarw

na ukoÄczenie budowy przemys¸owej

elektrowni jdrowej w pobliýu miasta

Bushehr, reakcja Stanw Zjednoczonych

by¸a natychmiastowa. AmerykaÄski se-

kretarz stanu Warren Christopher prze-

konywa¸ Rosjan, ýe pomoc Iranowi

w zgromadzeniu arsena¸u atomowego

przyczyni si« do rozprzestrzeniania bro-

ni jdrowej.

Argumenty Christophera zosta¸y

wprawdzie odrzucone, ale w cigu mi-

nionych dwch i p¸ roku post«p w bu-

dowie projektowanego oærodka okaza¸

si« bardzo powolny, a koszt, zdaniem

ekspertw, znacznie przekroczy zak¸a-

dane 940 mln dolarw. Niemniej Bu-

shehr nad Zatok Persk stanowi sym-

bol zaskakujcego skoku, jakiego Iran

dokona¸ w æwiat technologii jdrowej.

Zagadka sprowadza si« do pytania: dla-

czego kraj dysponujcy ogromnymi za-

sobami gazu ziemnego i innych paliw

kopalnych, ktrego produkt krajowy

brutto wynosi zaledwie 62 mld dola-

rw, postanawia wyda miliardy na bu-

dow« elektrowni jdrowej, ktra praw-

dopodobnie nie b«dzie produkowa¸a

energii elektrycznej po tak niskich

cenach jak elektrownia na gaz ziemny?

Trudno rzeczowo odpowiedzie na to

pytanie Ð chyba ýe potraktujemy elek-

trowni« w Bushehr jako pierwszy krok

Iranu na drodze do budowy bomby

jdrowej.

Prawd jest, ýe elektrownia w Bu-

shehr mog¸aby w pewnym niewielkim

stopniu przyczyni si« do z¸agodzenia

powaýnego niedoboru mocy elektrow-

ni iraÄskich. Jednoczeænie projekt ten

umoýliwi¸by wyszkolenie ca¸ej genera-

cji inýynierw do obs¸ugi reaktorw j-

drowych. Jej zasady s identyczne bez

wzgl«du na to, czy g¸wnym zadaniem

reaktora jest produkcja elektrycznoæci,

czy plutonu, jednego z dwch standar-

dowych materia¸w rozszczepialnych

stosowanych do konstrukcji broni j-

drowej. Na krtk met« pot«ýny kom-

pleks w Bushehr mg¸by pos¸uýy ja-

ko znakomity kamuflaý przemytu.

Rosyjskie Ministerstwo Energii Ato-

mowej wyæle do Iranu w ramach tego

projektu oko¸o 3000 robotnikw i przy-

wiezie 7000 ton wyposaýenia. Tak du-

ýy ruch mi«dzy obu krajami moýe u¸a-

twi ukrycie nielegalnie przekazanego

wyposaýenia, materia¸w i fachowej

wiedzy.

Jasn stron Ð o ile moýna si« tu ta-

kiej dopatrzy Ð jest fakt, ýe projekt Bu-

shehr w szczeglnoæci i ca¸y iraÄski

program jdrowy w ogle b«d stano-

wi jeden z pierwszych i najtrudniej-

szych sprawdzianw funkcjonowania

nowych, bardziej restrykcyjnych ærod-

kw zapobiegajcych rozprzestrze-

nianiu broni jdrowej, jakie zamierza

wkrtce wprowadzi wiedeÄska Mi«-

dzynarodowa Agencja Energii Atomo-

wej (IAEA). Z pocztkiem wojny w Za-

toce Perskiej, gdy æwiat przekona¸ si«,

ýe Irak systematycznie oszukiwa¸ in-

spektorw IAEA i zdo¸a¸ zrealizowa

zaawansowany, tajny program budo-

wy bomby atomowej, agencja rozpo-

cz«¸a zasadnicz przebudow« swoich

systemw kontroli i monitorowania.

IraÄskie projekty jdro-

we stanowi b«d pierw-

szy sprawdzian skutecz-

noæci procedur IAEA,

ktre w¸aænie wprowa-

dzane s w ýycie w ra-

mach programu znanego

jako 93+2. Szefowie iraÄ-

skiego programu zobo-

wizali si« do wsp¸pracy

z IAEA; teraz, w warun-

kach bardziej wnikliwych

inspekcji, okaýe si«, czy

zoobowizanie owo jest

dotrzymywane.

Nie ma pewnoæci, czy

obecnie Iran realizuje ja-

kiæ aktywny militarny

program jdrowy, jednak-

TURCJA

SYRIA

IRAK

52 å WIAT N AUKI SierpieÄ 1997

G dy w 1995 roku rzd iraÄski

ýe dane zebrane przez wywiad zdaj

si« to potwierdza. Poza tym niedaw-

no kraj ten zacz¸ dokonywa zakupw

niewtpliwie zwizanych z produkcj

bomby.

Zdaniem obserwatorw ekspertw

miaýdýca kl«ska, jakiej dozna¸ Irak na

pocztku roku 1991, przekona¸a rzd

w Iranie, ýe nie moýe polega jedynie

na broni konwencjonalnej w celu odpar-

cia ewentualnej interwencji Zachodu

w rejonie Zatoki Perskiej. W zdobyciu

broni jdrowej przywdcy Iranu upa-

trywali nie tylko moýliwoæ uporania

si« z Zachodem, ale takýe powstrzyma-

nia zagroýenia broni chemiczn lub

biologiczn ze strony lokalnych nieprzy-

jaci¸, takich jak Irak. W latach 1991Ð1992

Iran usi¸owa¸ zakupi rýnego rodzaju

wyposaýenie w Argentynie, Chinach,

Europie i Indiach. Dysponujc odpo-

wiedni wiedz specjalistyczn, Tehe-

ran mg¸by pos¸uýy si« zakupowanym

wyposaýeniem do zbudowania niewiel-

kiego arsena¸u atomowego. Naciski Sta-

nw Zjednoczonych zablokowa¸y te

transakcje, jednak raporty wywiadow-

cze z kilku ubieg¸ych lat wskazuj, ýe

iraÄska sie przemytnicza pozosta¸a

nienaruszona.

Iranowi nie powiod¸y si« prby zaku-

pu wyposaýenia na wi«ksz skal« i dla-

tego nie jest zbyt dobrze przygotowany

do realizacji programw jdrowych.

Dziæ dwa iraÄskie reaktory mog pro-

dukowa pluton. Jeden z nich to reak-

tor badawczy w Oærodku Jdrowym

Amirabad Uniwersytetu TeheraÄskiego,

za¸oýonym w latach szeædziesitych za

panowania szacha i wyposaýonym przez

rzd Stanw Zjednoczonych. Oprcz re-

aktora oærodek dysponuje teý niewiel-

kim laboratorium, w ktrym

moýna separowa pluton z zu-

ýytego paliwa reaktorowego.

Moýliwoæci produkcyjne labora-

torium s niewielkie, pozwalaj

wydzieli jedynie oko¸o 0.6 kg

plutonu w cigu roku. Do zbu-

dowania bomby jdrowej potrze-

ba 5Ð7 kg plutonu, zaleýnie od

umiej«tnoæci konstruktorw. (Dla

porwnania Ð reaktory w Bu-

shehr mog¸yby produkowa po-

nad 180 kg plutonu rocznie.) Z

czasem atomiæci daliby rad« po-

tajemnie zgromadzi doæ pluto-

nu z oærodka Amirabad, by zbu-

dowa bomb«. Dzia¸alnoæ ta

by¸aby jednak bardzo utrudnio-

na, poniewaý Amirabad, podob-

nie jak pozosta¸e oærodki jdro-

we, podlega kontroli IAEA,

majcej zapobiega rozprzestrze-

nianiu broni jdrowej.

Drugi reaktor iraÄski zdolny

do produkcji plutonu moýe go

wytwarza w bardzo skromnych

iloæciach. Reaktor ten znajduje si«

w Oærodku BadaÄ Jdrowych Es-

fahan, ktrego budow« rozpo-

cz«li w po¸owie lat siedemdzie-

sitych Francuzi, a po obaleniu

szacha ukoÄczono j przy pomo-

cy ChiÄczykw. Iran planuje roz-

budow« oærodka Esfahan; zaob-

serwowana tam oýywiona dzia-

¸alnoæ sk¸oni¸a IAEA do prze-

prowadzenia kontroli w koÄcu

minionego roku. ûadna z inspek-

cji nie dostarczy¸a jednak dowo-

dw, ýe realizuje si« tam tajny

program militarny.

UZBEKISTAN

TURKMENISTAN

MORZE KASPIJSKIE

TEHERAN OåRODEK JDROWY AMIRABAD

UNIWERSYTETU TEHERAÁSKIEGO

OåRODEK MEDYCYNY NUKLEARNEJ

W KARAD

IRAN

AFGANISTAN

OåRODEK BADAÁ

JDROWYCH ESFAHAN

ZüOûA URANU

KUWEJT

BUSHEHR

PAKISTAN

OMAN

ZATOKA PERSKA

KATAR

ZATOKA OMAÁSKA

Jak zbudowa bomb«

ARABIA

SAUDYJSKA

ZJEDNOCZONE

EMIRATY ARABSKIE

Do budowy wi«kszoæci nowo-

czesnych broni jdrowych wy-

korzystuje si« wprawdzie pluton,

moýna jednak zbudowa broÄ

opart na wysoko wzbogaconym

uranie (HEU Ð highly enriched

uranium). Dla kraju rozwijajce-

go si«, usi¸ujcego potajemnie

OMAN

MORZE ARABSKIE

IRAN DYSPONUJE KILKOMA OåRODKAMI BADAWCZYMI w dziedzinie fizyki jdrowej

w samym Teheranie i w jego pobliýu oraz w Esfahan. Ponadto kraj ten posiada znaczne z¸oýa

uranu. Obecnie planuje zainstalowanie rosyjskiej elektrowni atomowej w Bushehr (zdj«cie

z lewej) w oærodku zbudowanym przez niemieck firm« Kraftwerk Union, ktra wstrzyma¸a

prace wkrtce po rewolucji islamskiej w 1979 roku.

å WIAT N AUKI SierpieÄ 1997 53

zbudowa tak broÄ, ta druga metoda

jest z wielu wzgl«dw korzystniejsza,

cho wymaga dwa razy tyle HEU. Pro-

cedura budowy broni z wykorzysta-

niem HEU nie tylko jest prostsza, ale co

waýniejsze, niepotrzebny jest wwczas

specjalistyczny zak¸ad chemiczny,

w ktrym wyodr«bnia si« pluton z zu-

ýytego paliwa reaktorowego.

Produkcja HEU na skal« przemys¸o-

w rwnieý stawia pewne wymagania.

Niezb«dne jest odpowiednie wyposa-

ýenie do wzbogacania uranu w roz-

szczepialny izotop U235 z normalnej

wartoæci 0.7% do 93% potrzebnych do

budowy bomby. Sam proces wzboga-

cania ma specjalistyczny charakter, na-

tomiast niezb«dn do tego aparatur«

stosunkowo ¸atwo zakamuflowa jako

zwyk¸e wyposaýenie przemys¸owe. Ina-

czej ma si« rzecz z wydzielaniem plu-

tonu z paliwa reaktorowego; w proce-

sie tym zostaj uwolnione szczeglne

izotopy, ktrych obecnoæ natychmiast

zdradza prawdziwe przeznaczenie uýy-

wanej aparatury.

Wsp¸czesna technika wzbogacania

uranu wymaga setek wysokoobroto-

wych wirwek, ktre odwirowuj z du-

ý pr«dkoæci gazowy szeæciofluorek

uranu, przy czym si¸a odærodkowa po-

zwala oddzieli lýejsze czsteczki sze-

æciofluorku uranu 235 od ci«ýszych Ð

z uranem 238. Z licznych raportw wy-

nika, ýe Iran agresywnie, cho jak do-

td, bezskutecznie prbowa¸ zdoby

t« technologi« na czarnym rynku oraz

w rosyjskim Ministerstwie Energii

Atomowej.

Inna, staroæwiecka juý dziæ metoda

wzbogacania uranu powsta¸a jeszcze

podczas prac nad amerykaÄskim Pro-

jektem Manhattan w czasie II wojny

æwiatowej. Technika tzw. elektromagne-

tycznej separacji izotopw wykorzystu-

je odchylenie wizki jonw uranu za po-

moc pola magnetycznego w komorze

prýniowej. Ci«ýsze jony uranu 238 do-

znaj nieco s¸abszego odchylenia niý jo-

ny lýejszego uranu 235, i ta niewielka

rýnica wykorzystana zostaje do proce-

su rozdzielenia. Komora prýniowa

wraz z odpowiednim wyposaýeniem

stanowi specjalny rodzaj cyklotronu,

zwany calutronem (California Univer-

sity cyclotron). Calutron zuýywa znacz-

nie wi«cej energii niý uk¸ad wielu wir-

wek, ale niezb«dne elementy ¸atwiej jest

importowa czy nawet wyprodukowa

w kraju.

Analitycy podejrzewaj, ýe badania

nad wzbogacaniem uranu prowadzone

by¸y w trzech iraÄskich oærodkach j-

drowych: w Oærodku BadaÄ Jdrowych

Esfahan, w Politechnice Sharif (na Uni-

wersytecie TeheraÄskim) oraz w Oærod-

ku BadaÄ Rolniczych i Me-

dycznych w Karadý. Spo¸ecz-

noæ mi«dzynarodowa nie-

wiele wie na temat tych

usi¸owaÄ prcz tego, ýe w Ka-

radý znajduje si« calutron i

cyklotron.

Cyklotron zakupiony od

belgijskiej firmy Ion Beam Ap-

plications zosta¸ w 1991 roku

zainstalowany w Karadý, co

sk¸oni¸o wybitnych anality-

kw francuskich do podej-

rzeÄ, iý Iran rozpoczyna pro-

gram badaÄ nad wzboga-

caniem uranu. W Karadý

znajduje si« teý niewielki calu-

tron sprowadzony z Chin. ûa-

den z tych akceleratorw nie

moýe wyprodukowa znacz-

cych iloæci HEU do celw woj-

skowych, ale mog one pos¸u-

ýy do badaÄ, a takýe do

szkolenia w dziedzinie sepa-

racji izotopw.

Wirwkow technologi«

wzbogacania wykorzystuje

si« nie tylko do celw wojsko-

wych; uýywa si« jej rwnieý

m.in. do produkcji paliwa re-

aktorowego. Po zakoÄczeniu

zimnej wojny æwiat jest dziæ

jednak wr«cz nasycony pali-

wem uranowym o ma¸ym

stopniu wzbogacenia, i trud-

no zrozumie, dlaczego Iran

mia¸by chcie produkowa

w¸asne paliwo reaktorowe,

nawet jeýeli uda mu si« zbu-

dowa i uruchomi urz-

dzenie w Bushehr. Produkcja

na tak wielk skal« by¸aby

ogromnie kosztowna dla kra-

ju rozwijajcego si«. Bezpie-

czeÄstwo energetyczne Iranu jest ca¸ko-

wicie zagwarantowane dzi«ki zasobom

paliw kopalnych.

Pod wzgl«dem zasobw gazu Iran

jest na drugim miejscu w æwiecie; we-

d¸ug ostroýnych szacunkw pozwol

one zaspokoi zapotrzebowanie Iranu

na energi« elektryczn przez nast«pne

50Ð100 lat.

CALUTRON

POMPY PRîûNIOWE

KOLEKTORY JONîW

RîDüO JONîW

ELEKTROMAGNES

WZBOGACANIE URANU prowadzone jest

zazwyczaj za pomoc wirwki (z prawej) ,

w ktrej gazowy szeæciofluorek uranu wiru-

je z ogromn pr«dkoæci. Czsteczki zawie-

rajce atomy ci«ýszego uranu 238 (niebie-

ski) zbieraj si« bliýej æciany cylindra niý

czsteczki z uranem 235 (czerwony) . W me-

todzie separacji elektromagnetycznej nie-

wielkie rýnice odchylenia dwch wizek

jonw uranowych w urzdzeniu zwanym

calutronem (powyýej) pozwalaj na rozdzie-

lenie od siebie obydwu izotopw.

nie.) Mimo ogromnych zasobw ropy

naftowej Iran prawdopodobnie nie

zamierza ich wykorzystywa na uýy-

tek wewn«trzny. Sprzedaý ropy jest dla

Iranu podstawowym rd¸em zdoby-

wania dewiz, stanowi ponad 85% do-

chodw tego kraju z eksportu.

Strona ekonomiczna ukoÄczenia pro-

jektu Bushehr teý nie wyglda zach«ca-

jco. Budow« rozpocz«to w po¸owie lat

siedemdziesitych, kiedy szach zawar¸

kontrakt z Kraftwerk Union w Niem-

czech na budow« w Bushehr dwch

1200-megawatowych reaktorw elek-

trycznych Siemensa. Gdy projekt by¸ za-

awansowany w 70%, prace powstrzy-

ma¸ wybuch rewolucji islamskiej. Przed

rosyjskimi inýynierami z Ministerstwa

Energii Atomowej stoi pot«ýne wyzwa-

nie Ð trzeba zmodyfikowa istniejce

konstrukcje, tak by pomieæci¸y reaktor

VVER-1000 i jego infrastruktur«. Juý sa-

Niedobr elektrycznoæci

Prawd jest jednak, ýe Iran cierpi na

powaýne niedobory elektrycznoæci. Moc

zainstalowanych elektrowni wynosi w

sumie 20 tys. megawatw. Trudno jest

oszacowa wzrost zapotrzebowania na

energi« elektryczn, ale moýna go oce-

ni w przybliýeniu na 6Ð8% rocznie.

(Wzrost taki odnotowuje si« w krajach

rozwijajcych si«; w krajach rozwini«-

tych wynosi on zazwyczaj 2Ð3% rocz-

54 å WIAT N AUKI SierpieÄ 1997

WIRîWKA

na gaz ziemny kosztuje na Bliskim

Wschodzie ærednio 800 dolarw na

kilowat mocy. Budowa na duý

skal« obniýy¸aby koszt do 600 dola-

rw lub nawet mniej, czyli do ceny

zachodniej.

Energetyka jdrowa wymaga du-

ýych inwestycji kapita¸owych, ale

o jej konkurencyjnoæci moýe stano-

wi niýsza cena paliwa. Jednakýe

w Iranie gaz ziemny jest niezwykle

tani i prawdopodobnie nie zmieni

si« to w przewidywalnej przysz¸o-

æci. Iran moýe si« przekona na w¸a-

snej skrze Ð jak zdarza¸o si« to

w innych krajach Ð ýe energetyka

jdrowa nie jest rozwizaniem eko-

nomicznym. Tymczasem upr, z ja-

kim forsowany jest projekt Bushehr

mimo istnienia rozsdniejszych roz-

wizaÄ alternatywnych, powinien

wzbudzi podejrzenia ze strony

spo¸ecznoæci mi«dzynarodowej.

Jako sygnatariusz Uk¸adu o Nie-

rozprzestrzenianiu Broni Jdrowej

Iran musi pozwoli na obserwacj«

Bushehr przez IAEA, co znacznie

skomplikuje ewntualne prby prze-

znaczenia cz«æci zuýytego paliwa

na tajny program militarny. Iran

oæwiadczy¸, ýe nie ma potrzeby ani

ch«ci zatrzymywania zuýytego pa-

liwa po rozpocz«ciu eksploatacji re-

aktora i ýe jest gotw przekaza je

z powrotem Rosji. Rozwizanie to

wydaje si« s¸uszne, ale nie wyeli-

minuje ca¸kowicie ewentualnych

naduýy, poniewaý zuýyte paliwo

przed wywiezieniem z kraju b«-

dzie przez kilka lat ch¸odzi si« w

specjalnych basenach na terenie

Bushehr.

Wobec znacznego os¸abienia kon-

troli nad materia¸ami i technologia-

mi jdrowymi w dzisiejszej Rosji dosta-

wy wyposaýenia i cz«ste przyjazdy

robotnikw zwi«ksz ryzyko zdobycia

przez Iran znacznych iloæci uranu lub

plutonu albo wprost na czarnym ryn-

ku, albo teý, za przyk¸adem Pakistanu,

w drodze zakupu technologii wzboga-

cania uranu. Co wi«cej, projekt Bushehr

uprawni Iran do rozwini«cia badaÄ

zwizanych z technologi jdrow, co

u¸atwi zatajenie zastosowania ich do ce-

lw wojskowych.

Stany Zjednoczone i spo¸ecznoæ mi«-

dzynarodowa mog wsp¸pracowa

w celu zapobieýenia takiemu rozwojo-

wi sytuacji, w aktywny sposb wp¸y-

wajc na warunki, na jakich dzia¸a ma

Bushehr. Oprcz zobowizania ze stro-

ny Rosji do przyj«cia zuýytego paliwa

z Bushehr teraz Waszyngton powinien

naciska na stosowanie przez IAEA no-

wych metod, ktre zwi«kszy¸yby wy-

krywalnoæ podejmowanych przez Iran

prb wydzielania plutonu, wzbogaca-

nia uranu, a nawet budowy elementw

broni jdrowej. W roku 1993, w ramach

prac nad ulepszeniem zabezpieczeÄ j-

drowych po doæwiadczeniu z Irakiem,

IAEA zacz«¸a stosowa nowe procedu-

ry inspekcji; uwaýano wwczas, ýe da

si« je wprowadzi w cigu dwch lat

(std nazwa 93+2). W trakcie realizacji

pierwszej cz«æci programu, zatwierdzo-

nej w ubieg¸ym roku, inspekcj« zak¸a-

dw jdrowych prowadzi si« b«dzie

za pomoc pot«ýnych technik detekcji

izotopowej, dotychczas zakazanych.

WLOT

SZEåCIOFLUORKU

URANU

WYLOT

WZBOGACONEGO

URANU

Zobowizujca propozycja

Ostatnio w¸adze iraÄskie wyrazi¸y w

zasadzie zgod« na stosowanie wspo-

mnianych procedur, jednakýe wprowa-

dzenie ich w ýycie stanowi nadal temat

trudnych negocjacji. Co waýniejsze, spo-

dziewano si«, ýe w maju br. rada dyrek-

torw IAEA wystpi z projektem roz-

szerzenia systemu monitorowania, tak

by mg¸ by stosowany w kaýdym

oærodku jdrowym we wszystkich kra-

jach cz¸onkowskich Ð w tym w oærod-

kach, ktre nie zosta¸y oficjalnie zade-

klarowane jako jdrowe. Istotn wska-

zwk co do intencji Iranu b«dzie jego

gotowoæ do poddania si« takiemu

monitorowaniu w drugiej cz«æci pro-

gramu 93+2.

Techniki detekcji izotopowej, na kt-

rych b«dzie si« opiera ten program, kla-

syfikuje si« jako monitorowanie ærodo-

wiska. Wykorzystuje si« tu fakt, ýe nie

sposb zapobiec wydostaniu si« z urz-

dzeÄ jdrowych drobnych iloæci mate-

ria¸w promieniotwrczych. Spektro-

metr w laboratorium moýe na przyk¸ad

dok¸adnie oznaczy stosunki izoto-

powe w prbce zawierajcej mniej niý

miliardow cz«æ grama materia¸u. Sto-

sunek uranu 235 do uranu 238 w ura-

nie naturalnym jest praktycznie wsz«-

dzie taki sam, dlatego teý prbki z

wyýsz lub niýsz proporcj b«d z du-

ýym prawdopodobieÄstwem wskazy-

wa, ýe zastosowano nielegalne techni-

ki wzbogacania.

Gdy chodzi o pluton, to obecnoæ

pierwiastka w st«ýeniu wyýszym niý

oczekiwane sygnalizowa¸aby, ýe mamy

do czynienia z procesem odzyskiwania

plutonu. Jeszcze wi«ksze jest praw-

dopodobieÄstwo wykrycia produktw

procesu rozszczepienia jdrowego, jak

radioaktywne izotopy jodu i kryptonu.

Prbki zbierane z powierzchni æcian

i wyposaýenia oraz prbki gruntu,

powietrza, roælinnoæci i wody z odpo-

wiednich miejsc mog dostarczy sy-

gna¸w wczesnego ostrzegania o pro-

WIRUJCY

CYLINDER

WYLOT

ZUBOûONEGO

URANU

me adaptacje, jakich wymaga zainsta-

lowanie rosyjskich generatorw pary Ð

ktre odgrywaj zasadnicz rol« w wy-

korzystaniu ciep¸a z reaktora do wytwo-

rzenia pary nap«dzajcej turbiny Ð s

powaýnym przedsi«wzi«ciem. Trzeba

zamontowa szeæ poziomych generato-

rw pary VVER na miejscu przewidzia-

nym dla czterech pionowych generato-

rw Siemensa. Rosjanie b«d musieli

dokona tego, nie dysponujc ýadn do-

kumentacj ani rysunkami techniczny-

mi, poniewaý Niemcy nie przekazali ich

Iranowi w latach siedemdziesitych.

Realistyczne oceny kosztw ukoÄ-

czenia projektu Bushehr si«gaj ponad

1000 dolarw na zainstalowan moc

1 kW. Cena ta moýe jeszcze znacznie

wzrosn ze wzgl«du na przekroczenia

kosztw i opnienia konstrukcyjne

spowodowane szczeglnymi trudno-

æciami. Dla porwnania: elektrownia

å WIAT N AUKI SierpieÄ 1997 55

wadzonym programie konstrukcji bro-

ni jdrowej.

Iran wyrazi¸ juý zgod« na dokonywa-

nie przez IAEA inspekcji w dowolnych

miejscach, nie powinien wi«c sprzeci-

wia si« wprowadzeniu oglnokrajowe-

go systemu monitorowania ærodowiska.

Z kolei IAEA powinna nalega na moý-

liwie najszersze wprowadzenie nowych

technik, ktre okaza¸y si« skuteczne

w ujawnianiu tego, co dotychczas po-

zostawa¸o w Iraku w ukryciu. Niemniej

warto pami«ta, czego procedury 93+2

nie b«d mog¸y wykry: nabywania ma-

teria¸w do budowy bomby na czarnym

rynku oraz kradzieýy ãnie zaksi«gowa-

nejÓ g¸owicy jdrowej.

W szerszej perspektywie Iran, ze swy-

mi ogromnymi zasobami gazu i po¸oýe-

niem w pobliýu rozwijajcych si« i roz-

wini«tych rynkw w Azji i w Europie

årodkowej, mg¸by sta si« jednym z

g¸wnych potentatw w nadchodzcym

stuleciu, kiedy gaz ziemny b«dzie stop-

niowo wypiera¸ rop« naftow jako g¸w-

ne rd¸o energii. Rurocigi z Iranu

mog¸yby poskromi ambicje jdrowe te-

go kraju, umacniajc jego zwizki go-

spodarcze z innymi paÄstwami i przy-

czyniajc si« do rozwoju rodzimej

gospodarki.

Tego rodzaju inwestycja pozwoli¸a-

by na znacznie lepsze wykorzystanie

ograniczonego kapita¸u iraÄskiego niý

wkraczanie na kosztown æcieýk« jdro-

w. Oczywiæcie pod warunkiem, ýe

prawdziwym celem nie jest uzyskanie

broni jdrowej.

T¸umaczy¸a

Helena Bia¸kowska

KOMENTARZ

wydarzenia, jak okupacja ambasa-

dy USA w Teheranie lub cigle aktual-

na nagroda za g¸ow« Rushdiego, wzma-

gaj nieufnoæ spo¸ecznoæci mi«dzyna-

rodowej do Iranu. Prawdopodobnie to

nastawienie autora artyku¸u przyczy-

ni¸o si« do formu¸owania p¸prawd, kt-

re ¸atwo przenieæ na dowolne paÄstwo

w æwiecie i wzmc negatywny stosunek

do energetyki jdrowej w ogle. Wielo-

krotnie wymieniany pluton jest, zda-

niem autora, rd¸em wszelkiego z¸a,

chociaý powszechnie wiadomo, ýe tylko

pluton 239 jest izotopem, z ktrego moý-

na skonstruowa broÄ jdrow. A ten

w¸aænie izotop moýna produkowa tyl-

ko w szczeglnych reaktorach i w szcze-

glnych warunkach. Ani reaktor ener-

getyczny zakontraktowany jeszcze przez

rzd szacha, ani jego obecna wersja ro-

syjska takiego plutonu wyprodukowa

nie mog.

Drug p¸prawd jest przypuszczenie,

ýe cyklotrony belgijskiej firmy Ion Beam

Applications mog s¸uýy do produkcji

ãwojskowychÓ materia¸w rozszczepial-

nych. S to urzdzenia do produkcji

minimalnych iloæci krtkoýyjcych izo-

topw na potrzeby medycyny, instalo-

wane wprost w szpitalach. Jeden z nich

opisa¸em w SYGNAüACH w Wiedzy i ûy-

ciu (wrzesieÄ 1995). Nawet rozebranie

takiego urzdzenia na cz«æci nie pomo-

g¸oby IraÄczykom zbudowa cyklotro-

nu produkujcego ci«ýkie jony. Zaku-

piony (o czym wiem) w tej firmie duýej

mocy Rhodotron Ð przyspieszacz elek-

tronw do obrbki radiacyjnej (g¸wnie

do sterylizacji sprz«tu medycznego i po-

lepszenia w¸asnoæci mas plastycznych)

teý nie ma nic wsplnego z ewentualn

produkcj bomby atomowej.

Powstaje pytanie, czy przek¸amania

te wynikaj z nieznajomoæci przez

autora tematu, o ktrym pisze, czy

teý z jego niech«ci do energetyki j-

drowej w ogle.

Prof. dr hab. Zbigniew P. Zagrski

Instytut Chemii i Techniki Jdrowej

w Warszawie

Informacje o autorze

DAVID A. SCHWARZBACH by¸ cz¸on-

kiem zarzdu National Resources De-

fense Council (Rada Obrony Zasobw

Narodowych), organizacji uýytecznoæci

publicznej, posiadajcej biura w Nowym

Jorku, Waszyngtonie, San Francisco

i Los Angeles. Obecnie wsp¸pracuje

z Center for Energy and Environmental

Studies (Oærodkiem ds. BadaÄ Energii

i årodowiska) w Princeton University.

Jego zainteresowania badawcze koncen-

truj si« na programach restruktury-

zacji energetyki w Ameryce P¸nocnej

i Po¸udniowej.

Literatura uzupe¸niajca

IRAN AND IRAQ: THE THREAT FROM THE NORTHERN

GULF . Anthony Cordesman; Westview Press,

Boulder, Colo., 1994.

DOES IRAN WANT NUCLEAR WEAPONS? Shahram

Chubin, Survival , vol. 37, nr 1, ss .86-104, 1995.

ENVIRONMENTAL MONITORING FOR NUCLEAR SA-

FEGUARDS . U.S. Congress Office of Technolo-

gy Assessment; U. S. Government Printing

Office (OTA-BP-ISS-168), Washington, D.C.,

IX/1995.

IRANÕS NUCLEAR PROGRAM: ENERGY OR WEAPONS? Da-

vid Schwarzbach. Publikacja Natural Resour-

ces Defense Council, seria Nuclear Weapons

Databook, 1995.

56 å WIAT N AUKI SierpieÄ 1997

T akie powszechnie znane w æwiecie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: