[060118]_Edyta_Marzanna_Sienk_-_Uwarunkowania_aspiracji_z.doc

Wstęp.

Wybór szkoły i zawodu jest ważnym krokiem w życiu każdego człowieka. Decyzja ta jest bardzo istotna nie tylko dla niego samego, ale dla całego społeczeństwa, w którym ma on żyć i pracować. Młodzi ludzie tworzą nowe pokolenie, dlatego niezmiernie istotne jest, jakimi ścieżkami będą podążać przez życie.

Niniejsza praca ma za zadanie dokonać analizy uwarunkowań aspiracji zawodowych młodzieży. Przypadek czy świadoma, przemyślana decyzja, a może wynik wielu długotrwałych procesów o różnej wadze i natężeniu? Spróbuję udzielić odpowiedzi na to pytanie.

Czym są aspiracje?

Wbrew przypuszczeniom definicja aspiracji nie jest jednolita. W zależności            od tego czy zapytamy o nią psychologa, pedagoga, czy socjologa spotkamy się z różną jej interpretacją. Zapoznajmy się z kilkoma.

W najpopularniejszym źródle, Słowniku wyrazów obcych i zapożyczonych czytamy: dążenia ( do osiągnięcia czegoś ), pragnienia ( dopięcie celu, dobicia się           do czegoś)[1]. Przybliżona jest interpretacja A. Sokołowskiej: aspiracje to ogół pragnień i dążeń dotyczących osobistej przyszłości jednostki[2]. Pedagog Z. Skorny wyjaśnia: Aspiracja (łac. aspiratio - oddech) to dążenie do osiągnięcia zamierzonych celów          i do realizacji jakichś ideałów życiowych[3]. Psychologiczna definicja A. Janowskiego brzmi: pragnienia lub dążenia o określonym natężeniu związane z zaspokojeniem pewnej potrzeby i (lub) nakierunkowane na określony cel[4]. Specjalista z tej samej dziedziny, J. Kozielecki, bardziej ogólnie określa aspiracje jako zmienną osobowościowa, która powstaje na bazie percepcji poprzednich doświadczeń odnoszących się do wyników i do ocen tych wyników własnego działania, a także         na bazie standardów grupowych oraz procesu modyfikacyjnego, przez co aspiracje odgrywają duże znaczenie w procesie formowania samooceny, z którą jest związany poziom aspiracji[5]. Z kolei w socjologicznym ujęciu T. Lewowickiego jest to: zespół dążeń wyznaczonych przez hierarchię celów, które jednostka akceptuje oraz definiuje jako ważne, i które przesądzają o jej planach życiowych[6].

Znawcy przedmiotu zwracaja uwagę na fakt, iż należy odróżnić dwa pojęcia: aspiracje i oczekiwania oraz przypisać im odmienne znaczenie. Konieczność tę szczególnie podkreśla W. Łukaszewski określając aspiracje - idealnymi rezultatami działania uświadamianymi przez podmiot w formie pragnień, stanowiących składnik „ja idealnego”. Zgodnie z tym ujęciem, aspiracje dotyczą wyników lub stanów pożądanych, oczekiwania zaś – spodziewanych lub przewidywanych[7].

Mimo istotnych różnic interpretacyjnych należy również dostrzec związki między wspomnianymi pojęciami. Polegają one na tym, że oczekiwania mogą wpłynąć              na aspiracje, a także na odwrót – aspiracje na oczekiwania, natomiast oba czynniki –            na poziom wykonania.

Na uwagę zasługuje także proces tworzenia się aspiracji. Można go przedstawić          za pomocą poniższego schematu[8]

Precyzyjną interpretację wykresu prezentuje w swej pracy J. Malinowska[9]. Jak wyjaśnia, pierwotne wobec aspiracji są motywy i pojedyncze  życzenia jednostki. Można przyjąć, że motyw to stan jednostki skierowany na osiągnięcie pewnego obiektu lub znalezienie się w określonej sytuacji psychicznej. Motywy wpływają na życzenia, przez które rozumie się jednorazowe, krótkotrwałe pragnienie osiągnięcia pewnego stanu lub obiektu. Główną różnicą między życzeniami a aspiracjami jest brak trwałości tych pierwszych. Również marzenia mogą być włączone w ramy aspiracji, lecz tylko wówczas, gdy są one choćby w minimalnym stopniu skonfrontowane z oczekiwaniami niezależnymi od jednostki, lecz mającymi wpływ na realizację jej planów.

Przy okazji aspiracji mówi się często o wartościach, których dwa pojęcia interferują się z pojęciem aspiracji. Wartości w ujęciu filozoficznym to idee abstrakcyjne, wysoko cenione przez ludzi,  np.; idea sprawiedliwości.

W rozumieniu bardziej psychologicznym "wartość" to pewien   subiektywnie odczuwany stan wysokiego i pozytywnego oceniania.

Aspiracje więc zawierają w sobie dwa czynniki:

*przypisywanie wartości obiektowi

* dążenie podmiotu do zmiany swej aktualnej sytuacji wobec obiektu.

W stosunku do spraw, w jakich trudno formułować pytania aspiracje, stosuje się zwykle pytania o wartości z przeświadczeniem, że przez to pytanie uzyska się pośrednio informację o aspiracjach

.W związku z przyszłością człowiek często przejawia oczekiwania. Oczekiwania formułowane przez jednostkę dotyczą przewidywanego zachowania się czynników zewnętrznych, które mają w zasadniczy sposób wpłynąć na jej zachowanie. Tym samym oczekiwania umożliwiają przemianę życzeń w aspiracje. Oczywiście nie wszystkie aspiracje przeradzają się w dążenia. Raz sformułowane aspiracje będą przez jednostkę realizowane, lecz rzadko w całości, częściej z pewnymi modyfikacjami           i zmianami. Można uznać, że ludzie różnią się co do charakteru dążeń i aspiracji najbardziej dla nich istotnych. Pewien układ aspiracji i dążeń jednostki możemy nazwać "orientacją życiową". Da się wyodrębnić kilkanaście typowych dla danej populacji orientacji życiowych.

Typologia aspiracji.

Znawcy przedmiotu na podstawie przeprowadzonych badań dokonali klasyfikacji aspiracji. Jedną z nich jest typologia aspiracji społeczno – kulturalnych, a więc dotyczących podstawowych wartości społecznych oraz wartości szeroko pojętej kultury,  opracowana przez B. Gołębiowskiego. Jako wartości społeczne określa on wartości związane z pozycją i funkcjonowaniem jednostki w szerszych grupach i zbiorowiskach społecznych, a więc z jej rolami społecznymi, więzami społecznymi i pozycją                   w układzie stosunków społecznych. Wartościami kultury natomiast nazwiemy wartości związane bardziej z życiem indywidualno – osobowym jednostki, z jej obcowaniem             z różnymi wytworami kultury[10].

Bardziej przejrzysta i wyczerpująca, a także bardziej przydatna ze względu               na temat niniejszej pracy jest klasyfikacja opracowana przez cytowanego już przeze mnie Z. Skornego[11].

Spróbujmy dokonać analizy powyższych kryteriów.

Ze względu na poziom można wyróżnić aspiracje:

·         wysokie

·         przeciętne

·         niskie.

Jak wyjaśnia autor, powyższy podział uwzględnia stopień trudności zadania, które dany osobnik pragnie lub zamierza wykonać[12]. Biorąc pod uwagę aspiracje zawodowe, możemy stwierdzić, iż jeżeli zdobycie danego zawodu lub uzyskanie określonej pozycji zawodowej jest trudne – wówczas mówimy o aspiracjach wysokich, przy zadaniu           o średnim o średnim stopniu trudności – aspiracjach przeciętnych, przy zadaniu             o małym stopniu trudności – aspiracjach niskich.

 Opierając się na poglądach M. Łoś wspomniany wyżej Z. Skorny uznaje,                       iż wyróżnienie aspiracji ze względu na poziom wymaga ich porównania z odpowiednim układem odniesienia. Mogą nimi być przeciętne aspiracje danej grupy lub też poprzednie osiągnięcia danego osobnika. Porównuje się je z aspiracjami przeciętnymi dla danego środowiska, grupy lub kategorii społecznej, czy też standardami przyjętymi[13].

Kolejne kryterium: relacja do możliwości, wyróżnia aspiracje:

·         zawyżone

·         adekwatne (realistyczne)

·         zaniżone.

Podział ten bierze pod uwagę fakt, że kazda jednostka posiada indywidualne, sobie tylko właściwe możliwości, od których zależy efektywność jego dążenia                     do zdobycia zawodu czy też pozycji  zawodowej, doznawane na tej drodze sukcesy bądź niepowodzenia. Na możliwości te składają się: zdolności, umiejętności, a także sprawność psychofizyczna.

Zawyżone aspiracje będą się przejawiały w dążeniu do zdobycia zawodu             lub pozycji zawodowej, których uzyskanie przekracza możliwości danej osoby, wskutek czego jej działania okazuje się nieskuteczne. Adekwatne polegają na wyznaczaniu celów zawodowych, które jest w stanie ona osiągnąć, choć wymaga to wysiłku                    i pokonania wielu przeszkód. Zaniżone aspiracje polegają na wyznaczeniu sobie bardzo łatwych celów zawodowych, których realizacja jest poniżej możliwości danej osoby.

Uwzględniając następne kryterium: związek z działaniem można wyróżnić aspiracje:

·         działaniowe

·         życzeniowe.

Wyodrębnienie ich opiera się na rozróżnianiu celów idealnych i celów działania. Cel idealny to rezultat, który dany osobnik pragnąłby osiągnąć. Ponieważ zdaje on sobie sprawę, że osiągnięcie tego celu przekracza jego możliwości, dlatego przyjmuje realny cel działania, który zamierza realizować[14] - wyjaśnia Z. Skorny w jednej                     ze swoich prac.

Zawodowe aspiracje życzeniowe będą więc występowały w świadomości człowieka w formie życzeń, pragnień, marzeń dotyczących zdobycia upragnionego zawodu lub wyniku działania na gruncie zawodowym. Nie towarzyszy im jednak działanie zmierzające do osiągnięcia odpowiadającego im celu. O ich istnieniu wnioskujemy jedynie na podstawie wypowiedzi danego osobnika

Zazwyczaj przyjmuje się, iż pragnienia i życzenia są formą aspiracji. Nasuwają się jednak wątpliwości co do tego, czy marzenia mogą spełnia tę funkcję. A. Janowski twierdzi: marzenia mogą być włączone w ramy aspiracji tylko wówczas, gdy są one choćby w minimalnym stopniu skonfrontowane z oczekiwaniami co do przebiegu           i zachowania się licznych czynników zewnętrznych, które są niezależne od jednostki, lecz mają wpływ na realizację jej planów. W tym samym znaczeniu można mówić, że aspiracje są rezultatem połączenia (a częściowo zapewne zredukowania) własnych marzeń jednostki i jej fantazji dotyczących losu i oczekiwaniami dotyczącymi wpływu obiektywnych warunków oddziałujących na jednostkę[15].

Aspiracje działaniowe są drugim wymienionym wcześniej rodzajem aspiracji. Określa się je jako dążenia do zamierzenia, dotyczące osiągnięcia pewnego stanu lub wyniku działania. Spełniają one funkcje stymulatora pobudzającego do podjęcia określonej formy aktywności zawodowej. W. Łukaszewski[16] określa różnicę między aspiracjami życzeniowymi a działaniowymi opierając się na ich związku ze strukturą osobowości. Życzeniowy poziom aspiracji uznaje za składnik ‘ja idealnego”, natomiast działaniowy – „ja realnego”. W związku z tym można podzielić ludzi na dwie kategorie. Pierwsza to osobnicy o postawie realistycznej, u których dominującą rolę odgrywają aspiracje działaniowe. Druga natomiast, to ci o postawie nierealistycznej u których szczególnie dominują aspiracje życzeniowe.

Biorąc pod uwagę następne kryterium: okres realizacji wyróżniamy aspiracje:

·        ...