Necel Augustyn 1 - Krwawy sztorm.pdf - ebooki Historia z - kasiek790

Augustyn Necel

KRAWY SZTORM

SZWEDZI NA KASZUBSKIM BRZEGU

Jesienną burzliwą nocą podczas wojny trzydziestoletniej na redzie słowińskiej wsi Rowy, leżącej

przy ujściu Łupa wy do Bałtyku, rzucił kotwice wielki okręt wojenny. Załoga spuściła szalupę.

Wsiadło do niej kilku ludzi i powiosłowali do brzegu. Krótko po północy ktoś począł łomotać do

plebanii. Wyciągnięty z piernatów, zaspany pastor otworzył drzwi nocnemu przybyszowi, po czym

został natychmiast zawleczony do kościoła. Tam przed ołtarzem, na którym paliły się świece, ujrzał

młodą parę w cudzoziemskich, weselnych strojach i dwóch świadków. Pan młody dał duchownemu

talara, prosząc o dopełnienie obrządku zaślubin. Gdy nie pomogło złoto, cudzoziemiec wyciągnął z

fałd płaszcza krócicę. Ten argument poskutkował.

— Umywam ręce — oświadczył drżącymi ustami słowiński pastor, pobladłszy z przerażenia.

Pospiesznie dopełnił obrządku. Spisano akt ślubny. Obaj świadkowie złożyli pod nim podpisy. A

kiedy Ucichło skrzypienie gęsiego pióra, mącące pospołu ze skwierczeniem knotów świec ciszę

pustawego zboru, stała się rzecz niespodziewana i straszna. Oblubieniec wyszarpnąwszy z pochwy

klingę kordelasu czy puginału, przebił pierś panny młodej. Zwłoki jej marynarze zawinęli w opończę,

ponieśli na wybrzeże i włożyli do łodzi. Mały orszak weselny odpłynął bez słowa szalupą, dobił do

burty statku, który po chwili rozwinąwszy żagle zniknął w nocnych ciemnościach. Pastor zaś

pospieszył do domu i zapisał całe niesamowite zdarzenie w kronice kościelnej Rowów.

Mówiono podobno, że owym tajemniczym oblubieńcem był król szwedzki Gustaw Adolf. Tak

przynajmniej twierdził nauczyciel Nowe z Wrześcia w ziemi lęborskiej jednemu ze zbieraczy

ludowych sag, opowieści, zabobonów, zwyczajów i baśni Pomorza w drugiej połowie ubiegłego

stulecia. Trudno dzisiaj stwierdzić, czy zacytowana opowieść ma jakiekolwiek podstawy

historyczne, a nawet czy rzeczywiście podobne zdarzenie zanotowano w kronice zboru nadmorskich

Rowów. Nie ma na to niezbitych dowodów, takich jak na przykład na autentyczność innej nocnej

przygody zapisanej przez mnicha-kronika- rza w “Rocznikach oliwskiego klasztoru” pod rokiem

1603, kiedy rybacy z Mechlinek widiami i kosami zmusili do odwrotu szwedzki desant wysadzony na

brzeg w pobliżu ich wsi. Historię więc znad ujścia Łupa wy zaliczyć należy do podań pomorskich, '

w których Szwedzi odgrywają niemałą rolę.

W Toruniu wspomina się o skazańcu, który z wysokości szubienicy dojrzał nadciągające wojska

feldmarszałka Wrangla i ocalił miasto przed niespodziewaną napaścią. W Grudziądzu

— o Szwedzie zakochanym w polskiej szlachciance i zabitym koło studni na zamkowej górze. W

Chmielnie — o trzech dzwonach zrabowanych z kościoła, które wraz z barką i szwedzkimi

żołnierzami zatonęły w jeziorze. Pod Kwidzynem pokazują mieszkańcy Powiśla szwedzkie

cmentarzysko. Pod Chełmnem kamień, na którym miał śniadać Karol Gustaw. Pod Chojnicami w

przydrożnym lesie można odszukać miejsce, kędy obozowali Szwedzi. A ileż podobnych, choć

dotychczas nigdzie^ nie zanotowanych wątków wiąże się z gdańskim pobrzeżem!

Kolejarz w czerwonej czapce podniósł chorągiewkę. Pociąg, składający się z kilku zaledwie

wagonów, sapnął i ruszył z puckiej stacji. Po chwili dudni już na ¡moście nad Płutnicą i powoli

wspina się na zbocze Swarzewskiej Kępy. Za oknem przedziału widać zakole Wiku, zlodowaciałego

u brzegów zarosłych trzciną. Ciemnieją nad nim wśród ośnieżonych drzew domki miasteczka i

wieżasta fara Świętego Piotra. Stary wojenny port Rzeczypospolitej, kędy stacjonowały kaperskie

okręty ostatniego Jagiellona i flota Wazów, oddala się, znika w błękitnej mgiełce. Ukazuje się

natomiast strzelista dzwonnica Swarzewa — rybackiej Częstochowy.

Wagon świeci pustkami. Dopiero we Władysławowie zapełniają go rybacy i pracownicy

zakładów zbudowanych przy

tutejszej przystani. Mój towarzysz podróży, Augustyfr Necel, poznaje wśród nowo przybyłych

znajomego. To Waliszk, czyli Walenty Wałkowe z Jastarni. Krępy wąsacz ma na głowie uszatą mucę

obszytą czarnym barankiem. Nogi jego zaś aż do kolan tkwią w filcowych butach. Na widok Necla

uśmiecha się, ściska nam ręce i wyciągnąwszy z kieszeni zatłuszczone- go waciaka kaszubski różk z

tabaką zagaja rozmowę sakramentalnym:

— Chceme le so zażec?

Trudno odmówić! Zażywamy, a potem już rozmowa toczy się gładko, bo Waliszk z niejednego

pieca jadał chleb i czego jak czego, ale wspomnień mu nie brak. Z rodzinnego domu ruszył w świat

mając zaledwie piętnaście lat. Zamustrował na niemiecki “sztimer”. Jako okrętowy chłopiec, później

zaś ókręt- nik całą gębą, ochrzczony na równiku przez jego królewską mość Neptuna, odbywał długie

rejsy, poznał wiele kontynentów, krajów, portów. Był w Afryce, Brazylii, Chinach. Podczas

pierwszej wojny światowej, zaciągnięty do służby podwodnej, przeżył w kanale La Manche ciężkie

chwile, kiedy to “U-9” wpadła w sieć zastawioną przez Anglików. Do dziś wierzy, iż z tej opresji

ocaliło go jedynie wstawiennictwo Swa- rzewskiej Panny i wdzięczny za ratunek rok w rok pilnie

chodzi na każdy swarzewski odpust.

Pielgrzymował zresztą w swym życiu nie tylko do Swarzewa. W pamiętny dzień 10 lutego 1920

roku wybrał się z całą niemal Jastarnią przez zamarzniętą zatokę do Pucka i widział na własne oczy

jak błękitny generał na białym koniu wjechał w Pucki Wik, tam gdzie dziś stoją szkutnicze warsztaty,

jak tam przy ujściu Płutnicy rzucił w wodę złoty pierścień zaślubin. Jednak generałów,

podwodniaków, rybaków i marynarzy powoli zaczynają wypierać z naszej gawędy... Szwedzi. Nie ci

dzisiejsi, ale dawni, z epoki Wazów.

Pociąg zatrzymał się właśnie w Chałupach, gdzie ongi nad przerwą Lasowej Depki wznosiły się

szańce, fosy i blokhauzy wielobocznej warowni Władysława IV, króla Polski i (co prawda już tylko

tytularnie) Szwecji. To chyba stało się przyczyną, że Waliszk ponownie zażywszy tabaki jął gadać o

tamtych odległych czasach; kiedy — jak opowiadał mi innym razem Edmund Budzisz z Kuźnicy —

Szwedzi mocno dali się we znaki ludziom Międzymorza.

— Podobno — mówię — jakiś szwedzki żołdak wyrzucił

wtenczas w Jastarni dziecko z kołyski, sam się w niej usadowił i białki musiały go kołysać?

— Nie tylko takie sprawy działy się tu w dawnych latach

— odpowiada Wałkowe. — Jastarnia nigdy nie należała do żadnego króla, a jastarnicy żyli wolni.

Kto uciekł na nasze wydmy, ten nie potrzebował służyć w wojsku. Ale przecież na Szweda niejeden

poszedł z własnej nieprzymuszonej woli. Przed Helem, tam gdzie jeszcze dziś znać ślad kanału, do

którego mogły wpływać statki, jest spory pagórek. Zowią go Szwedzką Górką, bo stamtąd nasi

strzelali do floty tych szwedzkich morzkulców.

— I to celnie — wtrąca Necel. — W tym właśnie miejscu zdobyto za Zygmunta III szwedzki okręt

admiralski “Krystyna”. w

— Kaszebi potrafią strzelać — przyświadcza Wałkowe. —

Za młodu powiadał mi mój ojc, że jednego razu weszła na Wik wielka flota szwedzka.

Nieprzyjaciele stanęli naprzeciw Pucka i zaczęli walić z dział do fortecy. Ustrzelili dach na

dzwonnicy, wzniecali w mieście pożary, wysyłali trębaczy z wezwaniami, żeby się puczanie poddali

ich królowi, bo inaczej wszystko obrócą w perzynę. Ale nasi pokazali im figę. Mimo długiego

oblężenia ani myśleli wywiesić białej chorągwi.

Za szybą przedziału niczym film przesuwa się panorama zatoki. Chmary ptactwa unoszą się nad

spiętrzonymi lodami Mewiej Rewy za Komórkowym Hakiem. Tutaj stał przed wiekami fort

Kazimierzowo i królewska kuźnica, od której wzięła miano znajdująca się dziś w tym miejscu

rybacka wioska. Jedziemy przez skrawek ziemi, na którym dzieje wycisnęły ^ swą pieczęć i może

dlatego nam się zdaje, że stukot kół po szynach podobny jest do ech kanonady, a przed oczami stają

obrazy malowane słowami naszego gawędziarza:

Oto pueczanie (puczanie lub pucanie — jak mówią Kaszubi) windują na kościelną wieżę

siedemnastowieczne działo. Ładują do lufy proch i kulę. Kaszubski kanonier powoli z pełną na-‘

pięcia uwagą rychtuje armatę ku widniejącym za redą orlo- gom Karola Gustawa. Przykłada do

zapału tlący się lont. Wystrzał targa powietrzem, płoszy mewy kołujące nad zatoką. Dym osnuwa

płaski szczyt dzwonnicy. Żelazny ptak szybuje w stronę nieprzyjacielskiej flotylli, uderza w wyniosły

kasztel okrętu admirała, druzgocze deski i belki...

— Jo — uśmiecha się Waliszk. — Kaszebi dobrze strzelają. Puczan trafił prosto w kajutę

admiralskiego kurpa. A tam sie-

dział akurat sam admirał tych morzkulców przy obiedzie. Sięgał widelcem po upieczonego koguta,

którego przed chwilą koksmat przyniósł mu z kambuza, kiedy kula rąbnęła w misę. Kur rozprysnął się

w drobne kawałki, Szwedzisko zaś zwaliło się pod stół i poczuło, że serce spadło mu w buksy. Zaraz

też kazał okrętnikom, żeby rozwinęli żagle, i odpłynął z tego niebezpiecznego miejsca. Tak się tedy

skończyło oblężenie, a pu- czanie odbudowali dach na dzwonnicy Świętego Piotra i na pamiątkę

zatknęli na czubku blaszanego kura, decht takiego jak ten, co go wielmożny pon admirał zeżreć nie

zdążył.

Pociąg zwalnia biegu, staje przed małym dworcem. Z peronu słychać głos kolejarza:

— Jastarnia!

Jesteśmy u celu podróży, “w domu” — jak stwierdza Wałkowe dopinając waciak na wydatnym

brzuchu.

—· Wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej — dodaje po chwili, kiedy stoimy już przed stacją, a

pociąg zniknąwszy w dali powiewa modrą smugą dymu nad lasami Juraty. — Przez te moje

sześćdziesiąt cztery lata dosyć się nawanożyłem po lądzie i morzu. Do niedawna jeszcze łowiłem na

kutrze. Teraz wiążę sieci we Władysławowie, w sieciami “Arki”, a za rok idę na emeryturę. Czas mi

wygrzewać plecy przy ciepłym piecku, wspominać dawne czasy...

— No to odwiedzimy was za rok — obiecuje Necel ściskając mu wielką, chropowatą rękę. — Na

Wangorzową! Kiedy nie potrzeba już rybaczyć, można w spokojności zacząć łowić wspomnienia,

gadki o tym, co było- dawniej.

— Jo, jo! — kiwa głową jastarnik i raz jeszcze sięgo. po różk. — Rychtyk powiedzone! Chceme

le so zażec?

Korzystamy z zaproszenia jak maszopi po dobrym połowie. No tak! Wpadło nam przecież dziś do

sieci kilka tłustych “rybek”, wśród których za najokazalszą należy chyba uznać... legendarnego kura z

wieży puckiej fary.

Te połowy wspomnień o przeszłości Kaszubskiego Brzegu rozpoczął Augustyn Necel już we

wczesnym dzieciństwie, nim mógł przypuszczać, że kiedyś sięgnie po pióro, by podsumować w

“Krwawym sztormie” cały zebrany materiał. Chłopcu z rybackiej checzy na Sikorkach w Chłapowie

co chwila obijało się o uszy:

— Szwed, Szwedzi, szwedzkie morzkulce...

Dziad ze strony matki Jan Lesnow z Poczernina nieraz opowiadał jak to ongi wszedł w strąd koło

Małego Sławoszynka okręt załadowany czarnymi owcami, na którego pokładzie ma- szopi znaleźli

kaszubską dziewczynę porwaną przez Szwedów z Pucka.

— Przedtem — mówił — nie było na Rozewskiej Kępie ani jednej czarnej owcy. Dopiero po tym

rozbiciu się tutaj rozpleniły.

Babka, Franceszka z Tarnowskich Neclowa, pokazując wnukowi starą okrągłą łyżkę o długiej

rączce z cyny, wspominała, że jeden z jej przodków wygrzebał ją z pogorzeliska dworu w Cetniewie

spalonego do podwalin przez Szwedów, których potem rybacy, spędzeni do młocki, zamknęli w

cetniewskiej stodole i puścili z dymem. Kiedy zaś mały Gust pytał, czemu starka tak pilnie zasłania

nocą okna od strony morza, odpowiadała:

— Żeby światło nie przyciągnęło tych szwedzkich morzkul- ców do naszej checzy!

Również ojciec, Jan Ńecel, niemało miał w szwedzkiej sprawie do powiedzenia. W roku 1881

jako czternastoletni knop tnąc sedwinę (rogowiec) w urwiskach za rozewskim “Drągiem” znalazł tam

okrągłą, żelazną kulę armatnią, prawdopodobnie wystrzeloną z okrętu, kiedy Szwedzi chcieli

lądować na Kępie. Wspominał też o Jówie (nazywał się podobno Czapa) z wielkim toporem,

kaszubskim stolemie tak ogromnym, że przewyższał głową najwyższe szewskie stragany stojące na

puckim rynku, o mieszkających pod Rozewiem Czerwionce i Kuchnow- skim, którzy spostrzegłszy

nadciągającą nieprzyjacielską flotę podcięli dno swej na dwadzieścia cztery stopy długiej łodzi

laskornówej. Wróg użył jej, by przewieźć na ląd co większe działa z okrętów i poniósł wielką stratę:

łódź zatonęła wraz z ładunkiem. Sześć armat wyłowiono po latach z morskiego dna pod przylądkiem,

a trzy z nich ustawiono przed krokowskim zamkiem.

Inni “chlapowice”, jak Kątowy Jeka czy Glembin potwierdzali te wieści dodając, że Szwedzi

przypływali tu na okrętach, by ściągać z chłopów podatek, żc spalili Jastarnię, bo jastarnicy napadali

na szwedzkie statki. Nikt wszakże z gawędziarzy nie mógł się mierzyć z wesołym Józefem Żelkiem

— Żelozkiem, chłopem bardziej do tańca niż do różańca. Niezbyt wysoki, ciemnowłosy, wąsaty,

zwinny jak fryga, tańczył do

upadłego, aż kurz bił z podłóg po karczmach i checzach, płatał ucieszne figle, naśladował głosy

ptaków, które śpiewały w klatkach w jego chałupie nad Chłapowskim stawem. Znano go w całej

okolicy, nawet w dość odległych Minkowicach było

0 nim głośno. Gdzie tylko się pojawił, natychmiast stawał się duszą całej kompanii. Wróżył z gwiazd,

śpiewał polskie

1 kaszubskie piosenki, łgał na potęgę, udawał to śpiew słowika, skowronka czy kanarka, to odgłosy,

jakie wydają nury i kaczki-lodówki, a tak był żywotny, że kiedy już po ostatniej wojnie w 1952 r.

złamał nogę i znalazł się w gdyńskim szpitalu, ledwie zdjęto mu gips, zatańczył kozaka na szpitalnym

podwórzu, mimo że miał wtenczas osiemdziesiąt trzy lata.

— Całe życie gadał, tedy nie starczyło mu prawdy do opowiadania, ale tego co mówił, warto było

posłuchać — uśmiechają się dziś jeszcze chłapowianie na jego wspomnienie. *

Lubili go wszyscy z wyjątkiem Niemców, którym zresztą odpłacał się pięknym za nadobne. Gdy w

Mieruszynie, w oberży u Lachsa, nalał mu pruski żandarm piwa w cholewy długich butów, z których

sterczały słomiane wiechcie, zbił Prusaka na kwaśije jabłko i uciekł, nim się pobity opamiętał.

Latarnik z Rozewia, Niemiec zwany “Grot Janem”, często odwiedzający Hanemanna, dziedzica

Poczernina, ujrzał kiedyś nocą na drodze dziwnego potwora, przeraził się i uciekł zlany zimnym

potem. Do śmierci się nie dowiedział, że to Żelozk spostrzegłszy go w ciemności zgiął się jak wąż,

wsadził głowę między nogi i w tej pozycji zapalił cygaro.

Necel Augustyn 1 - Krwawy sztorm.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: