JULIAN TUWIM Wiersze wybrane
Z ŻYCIA POETY:
- urodził się w Łodzi, 13.09.1894r., w rodzinie mieszczańskiej pochodzenia żydowskiego,
- w Łodzi przebywa Tuwim do 1916 roku, tu kończy gimnazjum, pisze i drukuje wiersze,
- Łódź jako miejsce pierwszych doświadczeń życiowych będzie wielokrotnie powracała w jego twórczości[1],
- 1916r. – przenosi się do Warszawy, zaczyna studiować na Uniwersytecie Warszawskim prawo i filozofię, ale szybko je porzuca,
- drukuje poezję i artykuły w akademickim piśmie Pro Arte et Studio (od 1919 Pro Arte), potem też w krakowskich Maskach i w poznańskim Zdroju,
- jego debiutem miał być cykl wierszy w miesięczniku Museion (Kraków), ale do debiutu nie doszło ze względu na likwidację pisma,
- 1918 – skandal – dytyramb Wiosna, tom Czyhanie na Boga,
- wiąże się z Picadorem, dostarcza im tekstów piosenek, wierszy, skeczy,
- SKAMANDER – Antoni Słonimski, Jan Lechoń, Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyński, Tuwim; redaktorem pisma Skamander był Mieczysław Grydzewski (potem założyciel, wydawca i kierownik Wiadomości Literackich),
- 1919 – Sokrates tańczący,
- 1921 – Siódma jesień,
- 1923 – Wierszy tom czwarty,
- druga połowa lat dwudziestych i lata trzydzieste to najaktywniejsza działalność Tuwima – Słowa we krwi (1926), Rzecz czarnoleska (1929), Biblia cygańska (1932), Treść gorejąca (1936), satyry Jarmark rymów (1934), przekłady Lutnia Puszkina (1937), antologia Cztery wieki fraszki polskiej (1936),
- polemiki z Tuwimem – charakter polityczny lub obyczajowy; wiersze Tuwima były walką z zacofaniem i przesądami. Polemiki polityczne – np. po wierszu Do generałów czy Do prostego człowieka (po tym wierszu oskarżono Tuwima o zdradę narodu),
- w napaściach chodziło między innymi o przekonanie, że Tuwim nie jest poetą polskim, ale Żydem, który przypadkowo tylko pisze w języku polskim, psując go i wnosząc tzw. obce akcenty[2],
- lata wojny spędza Tuwim na emigracji, najpierw przebywa w Paryżu, potem wyjeżdża do Ameryki. Od 1940 roku jest w Brazylii, potem w USA. W latach wygnania pisze Kwiaty polskie.
- do kraju wraca w 1946 roku, osiedla się w Warszawie, zostaje kierownikiem artystycznym Teatru Nowego,
- w 1951 roku otrzymuje państwową nagrodę literacką I stopnia,
- zmarł 27.12.1953 w Zakopanem.
SYMBOLIZM
- dla symbolistów poezja staje się formą działania, rodzi się nie z kontemplacji epizodu świata, ale z fascynacji jego dynamizmem, zmiennością i płynnością rzeczy,
- poeta przestaje być tym, który opisuje świat, staje się jego aktorem,
- poezja jako forma działania upodabnia się do czynu,
- liryka przestaje być monologiem samotnego poety, przekształca się w dialog z tym, co go otacza, dialog z wartościami zewnętrznymi, pozajednostkowymi, takimi, jak określona grupa społeczna, cywilizacja czy natura pojmowana panteistycznie.
NOWE TENDENCJE W POEZJI:
- najwyższe miejsca w poezji zarezerwowane są dla takich zjawisk, jak życie, cywilizacja, codzienność,
- witalizm (jego symbolem był motyw Dionizosa), fascynacja życiem w jego biologicznej bujności i pełni,
- poeta nie wyraża własnych żali do świata, usiłuje nad nim zapanować, dostosować się do jego dynamiki,
- fascynacja współczesnością, tęsknota za czasami pierwotnymi,
- kult dynamicznego, nie skrępowanego niczym tłumu,
- uwielbienie dla pogańskiej mitologii, nie podporządkowującej człowieka sztywnym kodeksom i ograniczającym swobodę ideałom chrześcijańskim,
- witalizm stanowił odpowiednik procesów społecznych, przekształceń mieszczaństwa, które przyjęło nowy styl życia i nowy styl uzyskiwania wartości ekonomicznych, dynamiczny, zdobywczy i awanturniczy,
- na witalizm oddziaływali myśliciele: Nietzsche i Bergson; NIETZSCHE – przez krytykę współczesnej kultury mieszczańskiej, negację chrześcijańskich ideałów moralnych, fascynację światem pogańskim, ideę sztuki obrzędowej i kreację wzoru osobowego silnego człowieka, który jest zdolny aprobować życie w całej jego złożoności. BERGSON – przez dynamiczną wizję świata, nieustającą ewolucję życia, która neguje racjonalistyczne schematy i przyzwyczajenia,
- swoistością witalizmu poezji było to, że łączył się z kompleksem cywilizacyjnym. Aprobata życia była aprobatą współczesności, stąd w obręb poezji wstępują takie zjawiska jak miasto, tłum, zjawiska życia codziennego, technika,
- przedmiotem liryki może być wszystko,
- fascynacja światem współczesnym miała podtekst religijno-metafizyczny, aprobata życia odwoływała się do religijnie pojmowanej zgody człowieka ze światem,
- aprobata miasta to jednocześnie aprobata natury w całej jej potędze.
PRZEKSZTAŁCENIE FORM POETYCKICH:
- negacja dwóch tradycji: formy doskonałej (polega na harmonii elementów składowych, statyczna, opisowa) i impresjonistycznej nastrojowości (prowadzi do migawek lirycznych, nasyconych emocjonalnie obrazków, do wiersza pozbawionego wyrazistej kompozycji),
- przekształcenie formy lirycznej wyraża się w zaniechaniu stylu wysokiego, wprowadzeniu do poezji mowy potocznej.
POEZJA PRZEŁOMU WIEKÓW W ROSJI:
- postawa dekadencka, sprowadzająca się do skrajnego pesymizmu, indywidualizmu, negowania wartości cywilizacyjnych,
- poezja symbolistów: zdobywcza postawa wobec świata, aprobata natury, motywy cywilizacyjne,
- w poezji łączą się fascynacje urbanistyczne z problematyką religijną,
- zainteresowanie współczesnością i uwielbienie mitologii,
- motywy chrześcijańskie i poganizm,
- język potoczny i stylizacja słowiańska,
- Akmeiści łączą tradycyjne wątki kulturowe z tematyką codzienną, wprowadzili do poezji język potoczny.
POEZJA POLSKA W LATACH 1905 – 1914:
- dążenia klasycystyczne – miesięcznik L. H. Morstina „Museion”, 1910r. liryka franciszkańska – zwracają się do niejc poeci z I pokolenia młodopolskiego. Odpowiednikiem świętego Franciszka miał być współczesny łazik, włóczęga, naiwnie cieszący się życiem,
- poezja rzeczy małych, poezja spraw potocznych,
- wybuch wojny w 1914 r. przerywa te dążenia. Powrócą do nich skamandryci.
POETYKA SKAMANDRA:
- suma nowych doświadczeń poetyckich,
- negacja programów modernistycznych,
- witalizm, optymistyczne spojrzenie na świat współczesny i jego przyszłość,
- literatura powinna być tylko literaturą, nie polityką, moralnością, historią czy apelem do społeczeństwa; zadaniem poety nie jest już ani tyrtejskie wezwanie wzywanie do czynu, ani pokrzepianie serc[3],
- poezja nie kontempluje wiernie świata, nie przeciwstawia światu zbuntowanej jednostki,
- poezja nie chce przebudowywać współczesności,
- zaprzeczenie doświadczeń Młodej Polski,
- niechęć do programów,
- SKAMANDER – w pierwszych latach zasadniczym czynnikiem spajającym zespół był stosunek do różnych zjawisk zewnętrznych,
- kiedy ujrzano, że optymizm nie zawsze ma uzasadnienie w rzeczywistości historycznej i że konwencje młodopolskie się zestarzały na tyle, że przestały być problemem, zanikły czynniki wiążące poetów w grupę literacką.
WCZESNA TWÓRCZOŚĆ TUWIMA:
- 1918, 1919, 1921 – tomy wierszy,
- ma charakter przejściowy,
- zaborczy optymizm + witalistyczna wizja świata, czasem przekształcająca się w biologizm,
- urbanizm, miasto w dniu codziennym,
- dynamizacja liryki, upodobnienie utworu do żywej, potocznej wypowiedzi,
- czasem twórczość poetycka ma wymiar sakralny,
- do współczesnego świata człowiek powinien mieć taki sam stosunek, jaki ma człowiek wierzący do Boga,
- poezja ma opiewać świat tak, jak opiewa swoje bóstwa twórczość religijna,
- opiewać świat współczesny może równie dobrze hymn, jak i obrazek poetycki, Tuwim więc decyduje się na te gatunki wypowiedzi lirycznej, które do tej pory były traktowane jako niskie, nie mające ambicji literackich,
OBRAZEK RODZAJOWY I POEZJA ROZMOWY:
Obrazek rodzajowy: to prosta relacja, wierszowana o jakimś zdarzeniu. Poeta to reporter, który tylko przekazuje informacje o zdarzeniach. Poezja faktu. Czasem obrazek rodzajowy rozwija się w całą historię. Język potoczny to dynamiczny środek przekazu.
Poezja rozmowy: zasadniczym elementem stylizacji jest intonacja. Wiersze kształtują się tak, jak wypowiedź w dialogu, zawsze obecny jest adresat, chociaż przeważnie nie zabiera głosu. Tu ujawnia się bohater liryczny – człowiek ulicy wielkomiejskiej, człowiek dnia codziennego.
Elementy obrazka rodzajowego i poezji rozmowy tworzą poezję eksklamacji, poezję żywiołowych wykrzyknień. Poezja zachłystywania się światem. Zadaniem wierszy jest opiewanie świata, są więc dytyrambami, hymnami.
SYNKRETYCZNY CHARAKTER WCZESNEJ POEZJI TUWIMA:
IMPRESJONIZM – występują obok siebie różne elementy; ujawnia się w obrazkach rodzajowych, w liryce rozmowy, w wierszach eksklamacyjnych. Pozostałości poetyki młodopolskiej (mimo że ją Tuwim negował). Ujawnia się w metaforach. Żyje w liryce miłosnej (zwłaszcza w erotykach z Siódmej jesieni)- tradycyjna nastrojowość jest głównym czynnikiem kompozycyjnym.
W poezji impresjonistycznej czynnikiem spajającym składniki niejednorodne jest ulotna, trudno dająca się określić atmosfera, ledwo uchwytny ton emocjonalny[4]. Tuwim nie wniósł w obręb impresjonizmu nowych elementów. Impresjonizm u Tuwima świadczy o tym, że to liryka miłosna była najmniej podatna na zmiany.
EKSPRESJONIZM – Tuwim nie był nigdy ekspresjonistą programowym. Znajduje się jednak u niego ekspresjonistyczna koncepcja liryki jako żywiołowego wyrazu silnie przeżywającej jednostki. Nastrój ekspresjonistyczny miał być uzewnętrznieniem ekspansywnie odczuwającej osobowości (odczuwanie traktuje jako formę działania). Ekspresjonizm kładzie nacisk na te ujęcia poetyckie, które mogą zawrzeć wyraz w całej jego pełni. Faworyzuje ostre formy wypowiedzi lirycznej, mocne kontrasty, groteskowe ujęcia, zbrutalizowany język potoczny. Neguje dotychczasowe pojęcia poetyckości. Tuwim nie ujmuje poezji jedynie jako czysto emocjonalnej i żywiołowej wizji. Sprzeciwia się konwencjom, uważa, że lepszym „przewodnikiem” wyrazu jest to, co się do tej pory znajdowało poza poezją. Brutalizacja języka i świata przedstawionego. Inwokacje do miejskiego tłumu (Wiosna. Dytyramb). Brutalizacja +patos=kontrast.
FUTURYZM – u Tuwima pochodzi z asymilacji doświadczeń futuryzmu rozyjskiego. Dynamiczne ujmowanie życia współczesnego, eksperymanty językowe, dążenie do stworzenia takiego jęyka poetyckiego, który by nie miał odpowiedników w codziennej komunikacji.
ODWOŁANIA ARCHAICZNE – nieustanne ewokowanie kultur tradycyjnych przy kształtowaniu wizji współczesnego świata. Trzy kręgi aluzji: antyczny, ewangeliczny i archaiczno-słowiański. Tuwim nie oddziela tych elementów kultur od obrazu współczesnego miasta – Chrystus pojawia się wśród lumpenproletariatu, Sokrates to odpowiednik współczesnego człowieka ulicy, aluzje starosłowiańskie służą oddaniu biologicznej prężności miejskiego tłumu, te aluzje archaiczno-kulturowe łagodzą pewien naturalizm obrazków miejskich.
Wczesne wiersze Tuwima utraciły wartość artystyczną, są za to dokumentem epoki.
DOJRZAŁY OKRES TWÓRCZOŚCI TUWIMA:
Okres w poezji lat międzywojennych rozpoczyna się tomem Słowa we krwi z 1926 roku. Przede wszystkim zanika zdobywczy i krzepki optymizm. Pojawia się rozczarowanie, przerażenie. Zanika młodzieńcza zadziorność wobec świata, jej miejsce zajmuje refleksja nad światem współczesnym, nad twórczością poetycką.
Ale poezja Tuwima rozwija się ewolucyjnie, nie ma w niej zasadniczych momentów przełomowych. Dlatego też pojawia się tu wiele elementów z okresu młodzieńczego, ale pojawiają się one w innej postaci.
Programowo powszednia tematyka wierszy, kreowanie bohatera – prostego człowieka, „niskie” formy wypowiedzi. Wyeliminowany został natrętny sentymentalizm, świadoma brutalizacja, ograniczona została estetyka impresjonizmu. Nowa problematyka liryczna: motyw wspomnień z dzieciństwa, przejście od aprobaty wszystkiego co istnieje, od postawy krytycznej. Sporo ironii, dystansu do opiewanego faktu, czasem poezja staje się parodią potocznych wypowiedzi, mniemań, wzorców obyczajowych.
WŁAŚCIWOŚCI JĘZYKA TUWIMA:
POTOCZNOŚĆ – poeta przejmuje elementy z języka potocznego, ale nie chce go w pełni naśladować. Potoczność jest dyskretniejsza, ujawnia się we wszystkich warstwach języka. Liryka Tuwima jest określana jako liryka wyładowań, liryka krótkich spięć, jest to poezja energetyczna. Dynamizm stanowi w niej zasadniczy czynnik. Dlatego Tuwim używa języka potocznego – tylko ten język jest zjawiskiem, znajdującym się w nieustannym ruchu, podlegającym dynamizacji. Stąd u Tuwima wykrzyknienia (wykrzyknienia w formie zwrotu do kogoś lub czegoś to liryka przywołań), apostrofy do drugiej osoby lub określonej rzeczy czy zjawiska.
Tuwim rezygnuje z autonomizacji świata psychicznego bohatera lirycznego, czyni go zawsze istotą społeczną, która tylko w związku z faktami ze świata zewnętrznego może formować i wyrażać swe emocje[5].
INSTRUMENTACJA GŁOSKOWA – występuje nawet w wierszach, które zbliżają się do jakiegoś systemu wersyfikacyjnego. Czasem ma funkcje onomatopeiczne. Ma za zadanie łączyć elementy znaczeniowo różnorodne, wiążące się na zasadzie dowolnego skojarzenia.
Słowo w większości utworów jest czymś więcej niż środkiem przekazu treści lirycznych. Wiersz może się samodzielnie rozwijać w płaszczyźnie języka. Słowo samo w sobie stanowi problem, staje się tematem i przedmiotem przeżywania. Szuka Tuwim swoistości słowa poetyckiego. Dbał o to, by język się narzucał odbiorcy. Wiersz jest emocją, utrwaloną w słowie, dzięki słowu tylko może istnieć. Tuwima fascynują problemy językoznawcze. Wobec języka zajmuje postawę historyczną, stara się nad nim zapanować w całości. Przewija się w twórczości poety problem – język a możliwości ekspresji poetyckiej, język a praca poety. W latach 1926 – 1939 napisał sporo wierszy – wyznań poety na temat jego pracy. Dla Tuwima twórczość poetycka to czynność podobna do zawodu rzemieślnika.
Poeta jako bohater liryczny wierszy jest:
- romantycznie zorientowanym sędzią współczesności, przeciwstawiającym swoje „ja” światu (płaszczyzna poezji romantycznej),
- człowiekiem kultury, który „dziczy pogańskiej” przeciwstawia wielkie tradycje humanistyczne dorobku cywilizacyjnego Europy (płaszczyzna klasycystyczna),
- poetą-wirtuozem, zafascynowanym warsztatem literackim i językiem (płaszczyzna wirtuozowsko-techniczna).
Zwrot Tuwima do romantyzmu: gdy odczuł on grozę historii współczesnej. Tuwim nie przejmuje wątku poeta-wieszcz, a postawę jednostki, która przeciwstawia się światu. Próba uwspółcześnienia spadku romantyzmu np. w Et arceo.
Jako człowiek kultury, przeciwstawia ideały horacjańskie rozkrzyczanej „dziczy pogańskiej”. Horacy jest tu symbolem tradycji humanistycznych kultury łacińskiej, symbolem trwałości sztuki.
Poeta-wirtuoz: negacja współczesności. Wewnętrzne sprawy warsztatu poetyckiego dają schronienie. Tu: wiersze o pisaniu i języku. Stosunek do materiału staje się wyznacznikiem roli poety.
BAL W OPERZE:
- twórczość satyryczna bogata, złożona, wielostronna, są w jej obrębie humoreski prozą, felietony, kuplety, piosenki kabaretowe, fraszki, epigramaty,
- Tuwim uprawiał satyrę obyczajową i polityczną, nie stronił od polemicznych inwektyw, negował stare modele obyczajowe, będące wyrazem zacofania,
- 1926-1939 ewolucja satyr politycznych (pierwsze satyry: z pozycji krytycznego sympatyka obozu, który zdobył władzę po przewrocie majowym; potem, gdy sa...
cfaniara