Kultura a osobowość, pojęcie Ja, tożsamość
Wykład II.
Plan wykładu
q Osobowość jako zbiór cech
q Osobowość w badaniach międzykulturowych
v Przykłady badań
q Poznawcze podejście do osobowości
q Pojęcie Ja i pojęcie tożsamości w kulturze zachodniej
v Ja – My – Oni
q Społeczno-kulturowa natura Ja
v Treści Ja, formy Ja, znaczenie Ja
q Ja Niezależne i Ja Współzależne
q Międzykulturowe badania nad samooceną
q Kontekst kulturowy w kształtowaniu się pojęcia Ja i tożsamości osobistej i społecznej na podstawie fragmentów filmu Bergmana „Fanny i Aleksander” i filmu National Geographic „Rytuały przejścia”.
Osobowość
q Pojęcie osobowości jako zespołu cech wrodzonych i nabytych wiąże się z następującymi obserwacjami:
v Te same sytuacje wywołują u różnych ludzie odmienne reakcje, np. kierowcy mogą na tę samą „zniewagę” zareagować śmiechem (Pan A) lub agresją (Pan B),
v Ta sama osoba, mimo że działają na nią odmienne bodźce, reaguje tak samo, np. Pan B niezależnie od rodzaju sytuacji na drodze, zawsze reaguje agresją.
v Ergo: Pan B jest agresywny (cecha osobowości).
q Osobowość –
v Zbiór stosunkowo trwałych charakterystyk, cech, predyspozycji, ujawnianych w różnych sytuacjach i kontekstach, przyczyniające się do istnienia różnic indywidualnych między osobami.
Cechy osobowości
q Z 16-czynnikowego kwestionariusza Cattella:
v Inteligencja, dojrzałość emocjonalna, uległość, odporność, racjonalizm, pewność siebie, podejrzliwość itd..
q Teoria 3 superczynników Eysencka:
v Introwersja-ekstrawersja, neorotyczność-zrównoważenie emocjonalne, psychotyczność
q Pięcioczynnikowy model osobowości (Wielka Piątka)
v Neurotyczność, ekstrawersja, otwartość na doświadczenie, ugodowość, sumienność.
q Inne cechy i wzory osobowości
v np. umiejscowienie poczucia kontroli, osobowość typu A, poczucie własnej wartości, konformizm, poziom lęku itd.
q Pytanie o uniwersalność – specyficzność kulturową cech osobowości:
v Czy te same cechy można znaleźć we wszystkich kulturach?
v Czy przedstawiciele poszczególnych kultury demonstrują inne cechy/ wzory cech?
v Czy są cechy osobowości specyficzne dla danej kultury (osobowość indygeniczna)?
Osobowość w badaniach międzykulturowych
q Problem z pomiarem
v Badania międzykulturowe posługują się kwestionariuszami opracowanymi w jednej kulturze, które są tłumaczone na inny język, a uzyskane wyniki są porównywane międzykulturowo.
q Przykłady:
v Amerykanie osiągają wyższe wyniki na skali wewnętrznego poczucia kontroli niż mieszkańcy Zambii
v Dzieci w Hong Kongu osiągają niższe wyniki na skalach ekstrawersji i neurotyzmu niż dzieci brytyjskie.
v Badania nad HIV/AIDS w Środkowej Europie: czynniki osobowościowe jako predyktory zachowań ryzykownych.
Poznawcze podejście do osobowości
q Człowiek jako podmiot poznający świat i samego siebie
q Osobowość jako system wiedzy osobistej – powstaje w wyniku poznawania siebie i świata
q Centralne pojęcie – pojęcie Ja.
v Ja, Self, pojęcie Ja, koncepcja Ja, struktura Ja, samowiedza, samoświadomość, schematy Ja, samoopis, obraz własnej osoby, samoocena
v Kim jestem?
Pojęcie Ja i tożsamość
q Kim jestem?
q Pojęcie Ja to dynamiczny, zmieniający się wachlarz dostępnej wiedzy o sobie;
v cześć tej wiedzy ma charakter tymczasowy, nietrwały;
v część to bardzo dobrze opracowane, trwałe struktury (schematy Ja).
q Tożsamość – poczucie spójności i ciągłości w czasie i przestrzeni
q Ja reguluje kontakty z otoczeniem, ma wpływ na nasze sądy, emocje, motywacje;
q Sposób rozumienia/definiowania siebie ma ogromny wpływ na to,
v Jak pojmujemy świat i jak układamy stosunki z otoczeniem (chociaż świadomie nie myślimy o JA przez cały czas)
q Pojęcie Ja ważne we wszystkich kulturach, ale.......
Czy pojęcie Ja jest pojęciem uniwersalnym?
q Ludzie poszukują pozytywnego, koherentnego, dystynktywnego i znaczącego pojęcia Ja, niezależnie od kultury, w której żyją.
q Jednak, w zależności od kultury, inaczej definiują właściwości Ja (pozytywność, koherencję, dystynktywność, znaczenie).
Kultura ZachodniaJa i tożsamość: historia
q Baumeister (1987):
v W społeczeństwie średniowiecznym relacje międzyludzkie były jednoznacznie określone, stabilne, dobrze zdefiniowane.
v Życie jednostek i ich tożsamość były ściśle określone w strukturze społecznej przy pomocy wyrazistych atrybutów, takich jak przynależność do określonego rodu, pozycja społeczna, kolejność urodzenia, miejsce urodzenia.
v W XVI wieku pojawianie się koncepcji Ja:
§ Sekularyzacja: idea, że spełnienie przyjdzie po śmierci została zastąpiona przez ideę, że można poszukiwać samorealizacji w życiu doczesnym
§ Industrializacja: wzrosła mobilność ludzi, którzy musieli mieć „przenośną” tożsamość, zamiast tej, którą mieli żyjąc w jednym środowisku
§ Oświecenie: ludzie mieli poczucie, że mogą kształtować sami swoje życie, odrzucając ortodoksyjne wartości, reżimy, np. Rewolucja Francuska
Tożsamość
q Tożsamość: Kim jestem?
v Tożsamość osobista: kim jestem jako jednostka?
§ Cechy najważniejsze i dystynktywne (wyróżniające jednostkę spośród innych ludzi)
§ Porównania „Ja – inni/My”
v Tożsamość społeczna: kim jestem jako członek społeczeństwa?
§ Przynależność do grupy/grup/kategorii społecznych
§ Cechy wspólne dla wszystkich członków grupy
§ Porównania „MY – Inni” / Moja grupa – inne grupy / in-group – out-group
Kultura i Pojęcie Ja
Społeczno-kulturowa natura JAwg Oyserman i Markus (1993)
n JA jest kształtowane przez różne czynniki społeczno-kulturowe, np.
n rodzina, szkoła, praca, religia, etniczność, rasa, klasa społeczna, naród, państwo, region geograficzny, wydarzenia historyczne.
n Środowisko społeczno-kulturowe
n ułatwia i promuje pewne sposoby definiowania siebie,
n a utrudnia bądź blokuje inne.
n Środowisko dostarcza materiału konstrukcyjnego do kształtowania tożsamości.
n JA otrzymuje i organizuje otrzymywane komunikaty, które informują o tym,
n co jest w świecie ważne
n i co to znaczy „BYĆ” (= być wartościowym człowiekiem) w danym społeczeństwie.
Samoopisy (na podst. Smith & Bond, 1998):
n Mrs Robertson
n Jestem nauczycielką.
n Rozwiedziona
n Szkotka
n Daleko od domu
n Nie lubię głupców
n Aktywna
n Samotna
n Lubię Szekspira
n Hoduję róże
n Mr Chan
n Jestem studentem Hong Kong University.
n Pochodzę z rodziny Chan.
n Ciężko pracuję nad moimi lekcjami.
n Należę do klubu koszykarzy Pokfulam.
n Troszczę się o moją siostrę.
n Codziennie odwiedzam moją matkę w szpitalu.
n Denerwuję się, kiedy rozmawiam z Mrs. Robertson.
Daphna Oyserman & Hazel Markus: Sens Ja
q Sens Ja (sens istnienia w świecie)
n Zachodnie Kartezjańskie Ja Podzielone
n Celem egzystencji jest uprzedmiotowienie Ja (podział między doświadczanym a doświadczającym)
n Wysoko wartościowane jest stawanie się kimś autonomicznym.
n Nacisk na poznawanie i wiedzę, w tym poznawanie siebie i samowiedzę;
n najważniejsza jest głowa, umysł, myśli.
n Metafora: człowiek jako maszyna/komputer; posiada programy, wg których funkcjonuje bez względu na miejsce i czas.
n Wschodnie Szinto-buddyjskie Ja Zanurzone
n Celem egzystencji jest uwolnienie się od Ja i pomniejszenie rozdziału między doświadczającym a doświadczanym.
n Nie ceni się separacji od innych; ważne są związki z innymi ludźmi oraz otoczenie w ogóle.
n Głowa i umysł nie są najważniejsze, lecz ciało, uczucia i bezpośrednie doświadczenia.
n Metafora: człowiek jako roślina; człowiek jest „porowaty” i otwarty, z wzajemnym przenikaniem się środowiska wewnętrznego i zewnętrznego.
Ja Niezależne i Ja Współzależne
Kultura Zachodnia: tożsamość osobista i społeczna
Kultura Wschodnia: Tożsamość osobista i społeczna
Literatura
q H.R. Markus, S. Kitayama (1998). Kultura i ja: implikacje dla........ [W:] Psychologia osobowości. Materiały dydaktyczne dla studentów SWPS. T.2. S. 117-126, 146-149.
q D.Oyserman, H. R. Markus (1998). Ja społeczne: wpływ czynników społeczno-kulturowych na istotę i funkcje Ja. [W:] j.w. S. 175-186 (wersja elektroniczna na e-platformie).
kocica393