Handel zywym towarem - Statystyka[1] grecja szwajcaria niemcy itp.pdf - statystyki - HANDEL_ZYWYM_TOWAREM

HANDEL LUDŹMI – STATYSTYKA

Wprowadzenie

Statystyczne opisanie zjawiska handlu ludźmi wymaga analizy dostępnych danych,

a także uwzględnienia specyfiki handlu ludźmi, która wyraźnie wpływa na jego statystyczny

wymiar. Przestępstwo handlu ludźmi charakteryzuje niewielka liczba czynów ujawnionych

przez właściwe organy państwa, połączona ze społecznym przekonaniem o ogromnej liczbie

przestępstw rzeczywiście popełnionych. Takie stanowisko jest prezentowane zwłaszcza przez

ekspertów. Fundacja Przeciwko Handlowi Kobietami „La Strada” stoi na stanowisku, że

rozmiary zjawiska handlu ludźmi można porównać do góry lodowej, ponieważ oficjalne

statystyki ukazują tylko niewielką jego część. 1 Wiedza dotycząca skali całego zjawiska

przybiera postać szacunków, które nie znajdują żadnego uzasadnienia i odzwierciedlenia w

danych gromadzonych zarówno przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości, jak też

organizacje pozarządowe.

Szacunkowa liczba ofiar handlu ludźmi związanych z Polską jako krajem

pochodzenia, przeznaczenia i tranzytu, wynosi ponad 15.000 osób rocznie 2 , podczas gdy

dane Prokuratury Krajowej wskazują na 1.708 ofiar , ale nie rocznie, a w okresie 1995-2005 .

Badanie przeprowadzone w latach 1996-2003 przez Biuro Narodów Zjednoczonych

ds. Narkotyków i Przestępczości (UNODC) wykazało, że Polska pełni istotną rolę w zjawisku

handlu ludźmi. W informacjach stanowiących podstawę dla badań, Polska (obok Albanii,

Bułgarii, Węgier, Włoch i Tajlandii) była bardzo często wymieniana jako kraj tranzytowy .

Poza tym Polska często była wymieniana w informacjach jako kraj pochodzenia , jak

również jako kraj przeznaczenia 3 .

Wobec ogromnej dysproporcji między danymi szacunkowymi a danymi

oficjalnymi należy wskazać przyczyny takiego stanu rzeczy.

Po pierwsze , dysproporcja między danymi jest spowodowana specyfiką obu

rodzajów danych. Z jednej strony żadne oficjalne statystyki kryminalne nie oddają, w

dalekim nawet przybliżeniu, rozmiarów przestępczości rzeczywiście popełnionej 4 . Z drugiej

zaś strony dane szacunkowe tworzone są ze świadomością błędu w postaci zaniżenia lub

zawyżenia. Znaczna dysproporcja między dwoma rodzajami statystyk może skutecznie

oddziaływać na społeczną świadomość zjawiska. Być może dzieje się tak w przypadku

handlu ludźmi.

Statystyki podawane opinii publicznej, choć szacunkowe, mogą wydawać się

przesadzone. Parlament Europejski poinformował w 2000 r., że rocznie ofiarami handlu

ludźmi staje się 4 mln osób, a w samej Europie Zachodniej 500 tys. osób. 5 Departament

Stanu USA szacuje, że ofiarami handlu ludźmi staje się 600-800 tys. osób rocznie 6 ,

1 Fundacja przeciwko handlowi kobietami „La Strada”, Handel ludźmi. Informacje o zjawisku 2004 ,

Wydawnictwo Noktus, s. 10.

2 M. Lehti, Trafficking in women and children in Europe , Heuni Paper No. 18, The European Institute for Crime

Prevention and Control affiliated with the United Nations, Helsinki 2003, s. 10 i 21,

http://www.heuni.fi/uploads/to30c6cjxyah1l.pdf . United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC), The

case of Poland , http://www.unodc.org/unodc/trafficking_projects_poland.html .

3 United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC), Trafficking in Persons: Global Patterns , April 2006, s.

18-20, http://www.unodc.org/pdf/traffickinginpersons_report_2006ver2.pdf .

4 P. Horoszowski, Kryminologia , Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1965, s. 53.

5 European Parliament, Directorate-General for Research, Trafficking in Women , Civil Libertis-Series, PE 109

EN, PE 288.127, March 2000, s. 5, http://www.europarl.europa.eu/workingpapers/libe/pdf/109_en.pdf .

6 Department of State US, Trafficking in Persons Report 2006 , s.6.

Amerykańska Agencja ds. Rozwoju Międzynarodowego (USAID) szacuje roczną liczba

ofiar na 700 tys. do 4 mln 7 , zaś bardzo często przywoływana Międzynarodowa Organizacji

ds. Migracji (IOM) szacuje liczbę ofiar na 700 tys. do 2 mln 8 . W tym kontekście

abstrakcyjnymi wydają się dane Uniwersytetu w Exeter mówiące o 5-7 mln 9 , jak również

dane Międzynarodowej Organizacji Pracy informujące o 12,3 mln osób wykonujących

pracę przymusową 10 .

Po drugie , czyn przestępny może zostać uznany za inne przestępstwo niż handel

ludźmi, np. czerpanie korzyści z cudzej prostytucji, gwałt albo pobicie. Wpływ na

kwalifikację prawną czynu, a w konsekwencji na granice wymiaru kary, mają zeznania ofiary

handlu ludźmi. Wobec tego uwzględnić należy dwie przyczyny zeznania uniemożliwiającego

kwalifikację czynu jako handlu ludźmi. Pierwszą jest nieznajomość prawa. Ofiara może być

bowiem nieświadoma co do faktu, że stała się ofiarą handlu ludźmi, ponieważ nie zna takiego

przestępstwa. Drugą jest próba „chronienia” sprawcy. Ofiara może, z różnych powodów,

zeznawać w sposób uniemożliwiający ukaranie sprawcy bądź skłaniający do ukarania go w

sposób mniej dolegliwy.

Po trzecie , ofiara może zostać zakwalifikowana w niewłaściwy sposób – np. jako

nielegalny migrant, uchodźca (gdy występuje o taki status) albo osoba prostytuująca się. W

celu eliminacji tego czynnika zakłócającego odzwierciedlenie w statystykach rzeczywistej

liczby ofiar handlu ludźmi, istotne jest dołożenie starań zmierzających do skutecznej

identyfikacji ofiar przez funkcjonariuszy porządku publicznego, którzy mają z nimi

bezpośredni kontakt (policjanci, prokuratorzy, funkcjonariusze Straży Granicznej,

pracownicy pomocy społecznej) 11 .

Po czwarte , cechą handlu ludźmi jest transgraniczność, której zasadniczym

przejawem jest przemieszczanie ofiar. Różnice kulturowe i językowe między krajem

pochodzenia ofiary a krajem przeznaczenia mogą być na tyle istotne, że uniemożliwiają

właściwą komunikację i w konsekwencji wpływają na ocenę sytuacji ofiary przez

funkcjonariuszy porządku prawnego kraju przeznaczenia.

Po piąte , ofiara nie składa zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa.

Wprawdzie zawiadomienie może złożyć sprawca, klient ofiary (w przypadku wykorzystania

dla celów seksualnych), osoba przypadkowa albo rodzina, to jednak nie ma wątpliwości, że

handel ludźmi powinien być zgłaszany przede wszystkim przez ofiary. Praktyka wykazuje, że

nie wszystkie ofiary informują właściwe władze o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, a

można nawet domniemywać, że informacji nie przekazuje większość ofiar 12 .

Powodów milczenia ofiar jest co najmniej kilka. Nieznajomość prawa została

wymieniona wcześniej, ale wiąże się z nią inna istotna okoliczność. Ofiary handlu ludźmi

niejednokrotnie obawiają się nieskuteczności działania organów ścigania i wymiaru

7 U.S. Agency for International Development, Trafficking in Persons The USAID Strategy for Response,

February 2003, s. 3, http://www.usaid.gov/our_work/cross-cutting_programs/wid/pubs/pd-abx-358-final.pdf .

8 IOM, Trafficking in migrants, Quarterly Bulletin No 23, April 2001, s. 1,

http://www.old.iom.int/documents/publication/en/tm_23.pdf .

9 A. Cockayne, Prostitution and Sexual Exploitation in The European Union , s. 14,

http://www.ex.ac.uk/~watupman/undergrad/aac/word_format.doc .

10 Department of State US, op.cit. , s.6.

11 W czasie opracowywania niniejszego raportu (styczeń-luty 2007) MSWiA wspólnie z Uniwersytetem

Warszawskim przeprowadza pilotaż kwestionariusza wspomagającego identyfikację ofiary handlu ludźmi,

który został opracowany przez ekspertów reprezentujących Komendę Główną Policji, Komendę Główną

Straży Granicznej, Prokuraturę Krajową, Fundację „La Strada”, Fundację „Dzieci Niczyje” i Uniwersytet

Warszawski.

12 Krajowy Sprawozdawca w s[prawie handlu ludźmi w Holandii szacuje, że tylko 5% ofiar zgłosiło swoją

wiktymizację. Za: The Research and Training Center of Polaris Project, Very Low Number of Police

Reporting Trafficking in Women , 21 January 2003,

http://www.humantrafficking.com/humantrafficking/client/view.aspx?ResourceID=1892 .

sprawiedliwości , a w tym także korupcji urzędników państwowych. Ofiary nie mają

zaufania do urzędników państwowych, dlatego unikają kontaktu z organami państwa albo w

trakcie kontaktu nie podają wszystkich okoliczności zdarzenia.

Bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na decyzję o złożeniu zeznań jest aspekt

psychologiczny . Handel ludźmi jest przestępstwem, które w bardzo brutalny sposób wnika w

sferę intymnego życia ofiar i powoduje nieodwracalne skutki. Ofiary z reguły mają za sobą

wykorzystywanie, traktowanie w sposób przedmiotowy, bicie i pozbawienie wolności. Z ich

punktu widzenia lepiej potraktować takie wydarzenia jako zakończone i nie powracać do nich

w trakcie postępowania sądowego. Zeznawanie oznacza bowiem odtwarzanie tych zdarzeń, a

w konsekwencji ponowne przeżywanie przykrych doznań , ale także wstyd z powodu stania

się ofiarą przestępstwa, a jednocześnie z powodu konieczności opisywania tych doznań.

Dodatkowo ofiary obawiają się potępienia albo odrzucenia przez rodzinę, sąsiadów i

społeczeństwo. Wstydzą się wszystkiego, co się stało, dlatego milczą. Niejednokrotnie ofiary

obwiniają się . Uznają, że stały się ofiarą swojej naiwności, łatwowierności czy zaufania innej

osobie. Okolicznością, która prawdopodobnie ma największe znaczenie przy podejmowaniu

przez ofiarę decyzji o milczeniu jest obawa przed zemstą ze strony sprawców . Bardzo

często obawy są uzasadnione z uwagi na groźby wyrządzenia krzywdy ofierze albo rodzinie

ofiary. Zdarzają się również groźby ujawnienia zdjęć kompromitujących ofiarę. Najbardziej

dramatyczne przypadki nie poinformowania właściwych służb o przestępstwie wiążą się z

życiem lub zdrowiem ofiary. Stan zdrowia ofiary może uniemożliwiać jej złożenie zeznań.

Osobną grupę stanowią ofiary, które zostały pozbawione życia.

Odrębne zagadnienia stanowią niekompletność, niedokładność i

nieporównywalność statystyk. Kvinnoforum stoi na stanowisku, że ułomności danych

statystycznych dotyczących handlu ludźmi są spowodowane trzema zasadniczymi

przyczynami. Po pierwsze, brak jest jednej, kompletnej i powszechnie stosowanej definicji

handlu. Po drugie, przestępcza natura tego zjawiska wpływa na sposób i przedmiot badania.

Po trzecie, w wielu państwach handel kobietami nie jest postrzegany jako istotny problem 13 .

Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji (IOM) wskazywała natomiast w 2001

r., że powodem braku dostatecznych danych dotyczących handlu ludźmi jest:

• nielegalna natura handlu ludźmi,

• brak prawnych regulacji przeciwko handlowi ludźmi,

• niechęć ofiar do informowania władz o swoich doświadczeniach,

• brak zainteresowania władz państwowych gromadzeniem danych i prowadzeniem

badań w tym zakresie 14 .

Frank Laczko (IOM) wskazywał również na występowanie mieszanych statystyk

obejmujących handel ludźmi i nielegalną migrację, a także koncentrowanie się statystyk

wyłącznie

transgranicznym

handlu

ludźmi

przy

pominięciu

handlu

wewnątrzpaństwowego 15 .

Powszechnie przyjętą tendencją, o czym była już mowa wcześniej, jest podawanie

szacunkowej liczby ofiar handlu. Kierując się jednak zasadami obiektywizmu i rzetelności, w

raporcie przedstawione są tylko i wyłącznie potwierdzone dane statystyczne uzyskane w

efekcie działań podjętych przez Policję, Straż Graniczną i Prokuraturę.

13 C. Wennerholm, Trafficking in women, girls and boys – a global issue (w:) Kvinnaforum, A Resource Book

for working against Trafficking in the Baltic Sea Region , 3rd Edition, Stockholm February 2002, s. 5,

http://www.kvinnoforum.se/Documents/Literature/Pdf/resurs2002x.pdf .

14 IOM, op. cit. , s. 1, http://www.old.iom.int/documents/publication/en/tm_23.pdf .

15 F. Laczko, Human Trafficking: The Need for Better Data , Migration Information Source, Washington,

Migration Policy Institute, November 1, 2002,

http://www.migrationinformation.org/Feature/print.cfm?ID=66 .

Definicja i metodologia

Zgodnie z definicją zawartą w art. 4 lit. d Konwencji Rady Europy w sprawie

działań przeciwko handlowi ludźmi, otwartej do podpisu dnia 16 maja 2005 r. w

Warszawie 16 , „ofiara” oznacza każdą osobę fizyczną będącą podmiotem handlu ludźmi

zdefiniowanego w art. 4 konwencji.

W związku z definicją handlu ludźmi zawartą w art. 4 konwencji, a przede

wszystkim w art. 3 Protokołu o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi, w

szczególności kobietami i dziećmi, uzupełniający Konwencję Narodów Zjednoczonych

przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej, przyjęty przez Zgromadzenie

Ogólne Narodów Zjednoczonych w dniu 15 listopada 2000 r. 17 należy przyjąć, że:

ofiara przestępstwa handlu ludźmi to każda osoba, która w związku z użyciem wobec niej

gróźb, zastraszania, oszustwa lub innych form przymusu lub podstępu, została wykorzystana

do świadczenia usług seksualnych, pornografii, pracy przymusowej, pobrania narządów lub

innych form eksploatacji, niezależnie od tego, czy wyraziła na to zgodę, czy nie. 18

Tak sformułowana definicja jest odnoszona zarówno do „ofiar” w rozumieniu

organów państwowych kierujących się przy identyfikacji kwalifikacją prawną czynu, którego

dana osoba stała się ofiarą, jak również do „ofiar” w rozumieniu organizacji pozarządowych,

dla których kwalifikacja prawna nie zawsze jest czynnikiem decydującym o uznaniu danej

osoby za ofiarę handlu ludźmi.

Dane statystyczne na temat handlu ludźmi – ofiary, sprawy,

wyroki

Źródłem statystyk dotyczących przestępstwa handlu ludźmi w Polsce są: Policja,

Straż Graniczna 19 , Prokuratura Krajowa i Ministerstwo Sprawiedliwości (sądy). Statystyki

dotyczące handlu ludźmi należy analizować ze świadomością, że każda sprawa, każdy

sprawca i każda ofiara wiążą się z określonymi zdarzeniami, które niekoniecznie łączą jedną

ofiarę i jednego sprawcę. W jednej sprawie może wystąpić kilku sprawców i kilkaset ofiar.

Związane jest to ze zróżnicowanym okresem, w którym sprawcy prowadzili swoją

przestępczą działalność, tym bardziej, że znamię czasownikowe „uprawia” wymienione w art.

253 § 1 k.k. zakłada ciągłość czynu. Dodatkowo należy stwierdzić, że nie ma żadnej

zależności między liczbą sprawców, a liczbą ofiar.

16 Konwencja nie weszła jeszcze w życie. Według stanu na dzień 15 lutego 2007 r. została podpisana przez 30

państw i ratyfikowana przez 4 państwa (Albania, Austria, Mołdowa i Rumunia).

17 Dz. U. 2005 r., Nr 18, poz. 160. Protokół wszedł w życie w dniu 25 grudnia 2003 r.

18 Z. Lasocik (red.), Handel ludźmi – zapobieganie i ściganie , Ośrodek Badań Praw Człowieka, Katedra

Kryminologii i Polityki Kryminalnej IPSiR UW, Warszawa 2006, s. 614.

19 W okresie 1999-2004 Straż Graniczna prowadziła 12 postępowań przygotowawczych.

I. Dane statystyczne Policji 20

Handel ludźmi (według przepisów kodeksu karnego)

Art. 204 § 4 k.k.

Art. 253 § 1 k.k.

Art. 253 § 2 k.k.

Rok

Liczba

przestępstw

Liczba

podejrzanych

Liczba

przestępstw

Liczba

podejrzanych

Liczba

przestępstw

Liczba

podejrzanych

1998*

b.d.**

b.d.

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Ogółem

140

Tabela 1. Handel ludźmi (według przepisów kodeksu karnego).

* Dane zostały zarejestrowane według kodeksu karnego obowiązującego od dnia 1 września 1998 r.

** b.d. – brak danych.

W okresie od 1998 r. do 2005 r. Policja stwierdziła 179 przestępstw w sprawach z

art. 204 § 4 k.k. (uprowadzenie za granicę w celu uprawiania prostytucji) i 253 § 1 k.k.

(handel ludźmi), które wprawdzie penalizują różne czyny, to jednak powszechnie przyjmuje

się, że oba dotyczą zjawiska „handlu ludźmi”. Liczba przestępstw z art. 204 § 4 k.k., poza

rokiem 2001, nie przekroczyła 6. Natomiast liczba podejrzanych, poza 2000 r., nie

przekroczyła 4. Jeśli chodzi o liczbę przestępstw z art. 253 § 1 k.k. i podejrzanych o

popełnienie tego przestępstwa, to charakterystyczny jest ich wzrost w okresach trzyletnich

(1999-2001 i 2002-2004).

II. Dane statystyczne Prokuratury Krajowej 21

Wyniki postępowań przygotowawczych w sprawach o handel ludźmi

w latach 1995-2005

Ilość spraw

zakończonych

umorzeniem

Ilość

spraw

Ilość

Ilość osób

Rok

zakończonych

wniesieniem

aktu

z powodu

niewykrycia

sprawcy

z powodu

niezaistnienia

przestępstw

zakończonych

postępowań

oskarżonych pokrzywdzonych

20 Tabela 1 została opracowana na podstawie danych dostępnych na stronie Komendy Głównej Policji -

http://www.policja.pl/portal/pol/4/314/ , http://www.policja.pl/portal/pol/23/508/ i

http://www.policja.pl/portal/pol/31/560/ .

21 Tabele 2-6 pochodzą z Biura do Spraw Zwalczania Przestępczości Zorganizowanej, Prokuratura Krajowa.

Handel zywym towarem - Statystyka[1] grecja szwajcaria niemcy itp.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: