7 (K). POJĘCIE I KLASYFIKACJA METOD WYCHOWANIA
Definicję metod wychowania można rozpatrywać w wyraźnym związku z metod wychowania z zasadami postępowania wychowawczego, opartymi na wzajemnym komunikowaniu się ludzi w obrębie ogólnie wyznaczonych norm etyczno – moralnych. Termin „metoda wychowania” w płaszczyźnie psychologicznej wynika z podkreślenia istnienia w metodycznym postępowaniu zespołu bodźców, które oddziaływają bezpośrednio na system aktywności człowieka. W płaszczyźnie pedagogicznej zakłada się ujęcie metod wychowania w kontekście procesu wychowawczego, określającego szerokie działanie zaprojektowane i dobrane z punktu widzenia celów wychowania.
E. Piotrowiak określa metody wychowania jako wszelkiego rodzaju stymulację zmian w osobowości wychowanka, jako sprawdzony układ zabiegów polegających na inspirowaniu i inicjowaniu działań pomiędzy przedmiotami wychowania, oparty o społecznie akceptowane normy społeczno – moralne.
Metoda to element składowy procesu wychowawczego – sposób postępowania wychowawcy z wychowankiem w określonej sytuacji wychowawczej. Powinna charakteryzować się stosowaniem określonych, uporządkowanych środków działania, które w konkretnych sytuacjach wychowawczych można powtarzać.
H. Muszyński metodą wychowania nazywa każdy wyodrębniony sposób postępowania wychowawczego, polegający na wywieraniu określonego wpływu na aktywność wychowanka, związany zawsze z dokonywaniem zmian w obrębie układu nagród i kar w danej sytuacji wychowawczej.
Podstawą klasyfikacji metod wychowawczych w ujęciu H. Muszyńskiego jest właśnie sposób wywierania wpływu na wychowanka poprzez stosowanie w danej sytuacji nagród i kar. Sposób wywierania wpływu zależy od czterech elementów:
- wychowawcy, jego autorytetu, działania i stosunku do wychowanków;
- aktualnego stanu rzeczy, od którego zależy możliwość zaspokajania potrzeb dziecka;
- otoczenia społecznego (grupa rówieśnicza i jej opinie);
- wychowanek i jego potrzeby, poglądy, przekonania, postawy i ideały.
Wyróżnia się:
1. Metodę wpływu osobistego – wynika z naturalnej skłonności człowieka do naśladowania innych osób mających uznanie i autorytet, np. wysuwanie propozycji, wyrażanie aprobaty, sugestie, oddziaływanie przykładem osobistym.
2. Metodę wpływu sytuacyjnego – oddziaływanie pośrednie za pomocą sytuacji, które wychowawca może tworzyć, aby organizować doświadczenia wychowanków, np. nagradzanie, karanie, instruowanie, przydzielanie funkcji i ról społecznych.
3. Metody wpływu społecznego – stosowanie tych metod opiera się na tym, że wszelkie stosunki jednostki z grupą społeczną mogą być źródłem nagród i kar. Jest to poparte względami psychologicznymi. Wychowawca może wpływać na wychowanka pośrednio poprzez grupę społeczną wykorzystując do swoich celów wszelkie zjawiska grupowe.
4. Metodę kierowania samowychowaniem – mają one charakter wtórny w stosunku do wcześniej omawianych. Ich skuteczność zależy od przedstawionych trzech pierwszych metod oraz od dojrzałości uczniów, ich właściwości psychicznych i konkretnych sytuacji.
Konarzewski wyróżnia dwa rodzaje metod:
1. Indywidualne – nagradzanie i karanie, modelowanie, perswazja, technika zadaniowa.
2. Grupowe – metody kształtowania odniesienia porównawczego, metody nacisku grupowego, metody kształtowania systemu ról i norm społecznych, metody kształtowania grupowych wzorów życia.
hruma89