Sowa

STRATEGIA WYSZYKIWANIA

Referat napisany na podstawie artykułu Anny Szczepańskiej „Strategia, heurystyka i taktyka wyszukiwania informcji. Próba uporządkowania pojęć.”

W niniejszym referacie będę opisywać definicje strategii wyszukiwania, heurystyki i taktyki. Zacznę swój referat o opisaniu strategii wyszukiwania.

Jedna z pierwszych pozycji uwzględniająca termin „wyszukiwanie informacji” jest książka Charlesa Meadowa  Analiza systemów informacyjnych: wyszukiwanie organizacja i przetwarzanie informacji ukazała się w 1972r. Strategie wyszukiwania zdefiniowano tam jako „plan układu i kolejności pytań przez przeszukującego w trakcie realizacji określonego zapotrzebowania na informację”[1]. Według Charlsa Meadowa, możliwości i zasady organizacji systemów informacyjnych są zasadniczymi czynnikami determinującymi przyjmowane strategie.

W Polsce problematyką wyszukiwania informacji zajął się w połowie lat siedemdziesiątych XX wieku Józef Robowski który w 1974r. wydał książkę Języki deskryptorowe. W książce podkreśla jak ważną rolę w wyszukiwaniu informacji pełni strategia. Wyjaśnia że termin ten oznacza „ takie formułowanie instrukcji wyszukiwawczej i ustalenie kolejności poszukiwań, aby zidentyfikować maksymalną ilość relewantnych dokumentów pochodnych istniejących w zbiorze przy minimalnej ilości poszukiwania zbioru”[2]. Robakowski precyzuje cel strategii, jako optymalizację procesu wyszukiwania poprzez uzyskanie maksymalnej liczby relewantnych dokumentów przy minimalnej operacji wyszukiwania.

Następna osoba która zajęła się problematyką strategii wyszukiwaniom  był A.I Czerny. W swojej książce pt. Wstęp do wyszukiwania informacji w Polsce autor poświęca dużo uwagi kwestią rozróżnień terminologicznych. Strategię wyszukiwania zdefiniował jako „przewidziane w instrukcji wyszukiwawczej operacje logicznie dokonywane w procesie wyszukiwania, z uwzględnieniem kolejności ich przeprowadzania – w celu osiągnięcia optymalnych rezultatów”. Dodajmy, że instrukcję wyszukiwawcza to: „to tekst wyrażający jakieś zapytanie informacyjne i przeznaczony do odszukania w określonym zbiorze takich dokumentów, które odpowiadają na dane zapytanie”[3]. Według Czernego w pierwszym etapie formułowania strategii jest pierwszym etapem wyszukiwania, na którym należy obmyślić, jakie operacje logiczne będą musiały zostać przeprowadzone w trakcie wyszukiwania i jak powinien wyglądać ich zapis(instrukcja), aby precyzyjnie wyrażał zapytanie informacyjne.

Trochę inne rozumienie terminu „strategia wyszukiwawcza” proponuje Olgierd Urgurian. W 1976r. wydał książkę pt. Elementy teorii języków informacyjnych. W proponowanym przez niego ujęciu „strategia wyszukiwawcza” jest terminem o bardzo szerokim znaczeniu, gdyż rozumiana jest jako ogólny schemat wyszukiwania informacji. Według Urguriana schemat powinien zawierać:

·         Reguły przekształcania charakterystyki wyszukiwawczej, a przede wszystkim instrukcji wyszukiwawczej w zapis formalny, co wymaga uprzedniego ustalenia zbioru operacji logicznych, według których można dokonywać w systemie wyszukiwania zbioru.

·         Metody przeszukiwania zbioru charakterystyk i zbioru Elementarnych Jednostek Leksykalnych (tj. słów języka informacyjnego)

·         Metody mierzenia stopnia relewantywności

·         Ustalenie tak zwane funkcji decyzji, niezbędnej do zaakceptowania lub odrzucenia charakterystyki wyszukiwawczej jako relewantnej lub nierelewantnej w stosunku do instrukcji wyszukiwawczej

·         Reguły modyfikowania instrukcji wyszukiwania w zależności od wniosków poprzednich wyszukiwań (są tak zwane reguły sprzężenia zwrotnego)

Urgurian uważa również, że należy szczególnie dokładnie zapoznać się z możliwościami systemu wyszukiwania informacji, który będzie użytkowany.

Uznanym w zakresie wyszukiwania informacji jest Frederick Wilfrid Lancaster. Jego książka Information Retrieval Systems: Characteristics, Testing and Evalation, doczekała się dwóch edycji, które mimo tego samego tytułu, znacznie różniły się od siebie pod względem treści. W pierwszej edycji książki wydanej w 1968r. autor posługiwał się terminem „search strategy”, lecz najwyraźniej założył że jego rozumienie jest oczywiste i nie zamieścił żadnej definicji.

W drugiej edycji książki wydanej 1978r. również nie zawiera części, w której Lancaster dokonałby precyzyjnych rozróżnień terminologicznych. Niemniej jednak w rozdziałach, które dotyczą w istotny sposób strategii wyszukiwania znajduje się wyjaśnienie. Lancaster uważa iż „strategia wyszukiwania zasadniczo polega na określeniu, zanim przystąpimy do wyszukiwania informacji, jakie klasy dokumentów powinny należeć do poszukiwanego zbioru”[4]. W ujęciu Lancastera, w formułowaniu strategii pozwalającej na przeprowadzenie efektywnego wyszukiwania kluczowe jest przedstawienie problemu wyszukiwawczego za pomocą terminów, które stosowane są w językach informacyjno - wyszukiwawczych. Zazwyczaj w celu uwzględnienia złożoności problemu, niezbędne jest zawarcie instrukcji wyszukiwawczej kilku terminów wyszukiwawczych (haseł). Dlatego strategia wyszukiwawcza jest rozumiana jako zdefiniowanie poszukiwanego zbioru dokumentów za pomocą kombinacji wszystkich możliwych terminów, które pozwolą ten zbiór zidentyfikować, wyrażona jest właśnie w postaci równań rachunku zbiorów, których elementami są te terminy.

Kolejną ważną publikacją z zakresu wyszukiwania informacji jest artykuł Information Search Tactics napisany przez Marcii Bates opublikowany w 1979r. Artykuł dotyczy taktyk wyszukiwania, lecz autorka zaproponowała, żeby w informacji naukowej nawiązać do rozumienia terminów strategia i taktyka wywodzącego się z nauk militarnych. Na tej podstawie strategię wyszukiwania zdefiniowała jako: „plan obejmujący całość przeprowadzonego wyszukiwania”. Autorka podaje również drugą definicję „o teorii zasadach i praktyce tworzenia i stosowania strategii i taktyk wyszukiwawczych”.

Definicja strategii wyszukiwawczych jest również zawarta w Encyklopedia of library and information science pod redakcją Alena Kenta. Zgodnie z definicją strategia wyszukiwawcza to: „formuła logiczna, zawierające terminy połączone operatorami Boole’a, która  stosowana przy przeszukiwaniu kartoteki lub bazy danych, pozwala zidentyfikować relewantne dokumenty”[5]. Jest to definicja dość ogólna i podobna do sformułowane wcześniej definicji A.I. Czerny.

W 1986r. ukazała się książka Stephena Hartera Online Information Retrieval. Harter przyjmuje koncepcję w której opisuje strategie wyszukiwania informacji trzema głównymi terminami:

·         „strategia”

·         „heurystyka/taktyka”

·         „instrukcja wyszukiwawcza

Na potrzeby swojej  pracy przyjmuje iż „strategii wyszukiwawcza jest ogólnym planem lub podejściem wobec problemu wyszukiwawczego”. Harter nawiązuje do wcześniej omawianego artykułu M. Bates dlatego zrozumiałe jest podobne zrozumienie tematu.

Zauważamy również, że do artykułu Bates nawiązuje także Ch. T. Meadow. W książce pt. Text information retrieval systems  wydanej w 1992r. Meadow wskazuje, że w wyszukiwaniu konieczne jest rozróżnienie terminów strategia i taktyka. „Strategia” rozumiana jest jako plan działania przygotowany przez wyszukującego, lecz oprócz możliwości systemów informacyjnych wpływ ma także czynnik czasu i środki finansowe przeznaczone na kwerendę.

Problemem rozumienia terminu zajęła się również Marta Grabowska w książce Systemy online w bibliotekach wydanej w 1992r. Uważa, że istnieje pięć strategii wyszukiwawczych:

·         rozpoczynanie od terminu najbardziej szczegółowego

·         rozpoczynanie od terminu który będzie miał najmniej cytowań

·         dzielenie tematu, który ma być przedmiotem wyszukiwania na pojedyncze fasety

·         kolejne zwiększenie liczby cytowań

·         metoda kolejnych przybliżeń

Definicja Grabowskiej na temat strategii wyszukiwania ma charakter opisowy i odnosi się do wyszukiwania informacji w systemach online, po zgłoszeniu konkretnego zapytania informacyjnego.

Elżbieta Artowicz w książce Reprezentacja wiedzy poświęciła jeden rozdziałów na temat wyszukiwania informacji, a szczególnie na strategie wyszukiwania. Uważa, że funkcje strategii wyszukiwania w kontekście działania i możliwości systemów informacyjno – wyszukiwawczych. Strategię można opisać jako algorytm, którego prawidłowy zapis na etapie projektowania systemu, zapewni po wprowadzeniu instrukcji wyszukiwawczej, dostarczenie zbiorów relewantych i pertynentnych wyników.

Termin „strategia wyszukiwawcza” został uwzględniony także w Słowniku encyklopedycznym informacji, języków i systemów informacyjno-wyszukiwawczych. Podana tam definicja rozróżnia dwa pojęcia rozumienia strategii:

·         systemu informacyjno-wyszukiwawczego

·         użytkownika systemu informacyjno-wyszukiwawczego

Pierwsze pojęcie jest rezultatem prac i badań koncentrujących się wokół SIW- zazwyczaj nacisk jest kładziony na algorytmiczny charakter omawianego pojęcia. Drugie pojęcie powstało nieco później wyeksponowano znaczenie perspektywy użytkownika.

Najnowsze publikacje na temat wyszukiwania informacji ukazały się w latach 2003 i 2004. W artykule pt. „Heurystyka – geneza oraz współczesne zastosowanie” Aneta Firlej-Buzon używa terminu „strategia wyszukiwania” ,lecz nie precyzuje, jego znaczenia. Stwierdza jednak, że jednym z wyznaczników strategii jest maksymalna liczba relewantnych dokumentów przy minimalnej operacji. Ponadto uwzględnia ona wpływ na budowę strategii czynników finansowych i czasowych.

W 2005r. Ukazał się artykuł Stanisława Skórki Autor ukazał dwa typy strategii wyszukiwania, które według niego należy przeszukiwać Internet: formułowanie zapytań i nawigowanie.

Podsumowując za definicję wyszukiwania najbardziej użytecznych do analizowania organizacji procesu wyszukiwania można uznać stwierdzenie, że jest to przemyślany plan działania prowadzący do takiego sposobu zapisania problemu wyszukiwawczego, który pozwoli zidentyfikować maksymalną liczbę relewantnych dokumentów przy minimalnej liczbie operacji przeszukiwania systemu informacyjnego.

HEURYSTYKA

Heurystyka jest pojęciem bardzo złożonym, które używane jest w wielu dziedzinach wiedzy. Ponadto w różnych językach termin „heurystyka” jest różnie definiowany.

Według Nowej encyklopedii powszechnej PWN Termin „heurystyka” używany jest w dwóch znaczeniach. Na gruncie metodologii oznacza umiejętność wykrywania nowych faktów i związków między faktami, zwłaszcza czynności formułowania hipotez, prowadząca do poznania nowych prawd naukowych. Natomiast stosowany w naukach historycznych rozumiemy jako umiejętność znajdowania, wyszukiwania informacji o literaturze i źródłach historycznych. Definicja ta uwzględnia jedynie rozumienie heurystyki w metodologii nauk oraz nauk historycznych, jednak termin heurystyka funkcjonował również w wielu innych dziedzinach wiedzy.

Przede wszystkim trzeba jednak stwierdzić że termin „heurystyka” nie został zamieszczony w najnowszej tego typu publikacji Słownika encyklopedycznego informacji, języków i systemów informacyjno-wyszukiwawczych.

Czy trzeba stwierdzić, że termin „heurystyka” nie funkcjonuję w piśmiennictwie fachowym informacji naukowej? Temu zapytaniu przeczą jednak dwa artykuły dotyczące bezpośrednio heurystyki i heurystyki informacyjnej. Pierwszy z nich to artykuł Katarzyny Materskiej Heurystyka informacyjna. Autorka termin „heurystyka” określiła jako” „wiedzę o optymalnych sposobach wyszukiwania informacji”. Heurystyka wskazuje również metody, które powinny zoptymalizować proces wyszukiwania informacji. Makarska stwierdziła również, że heurystyka informacji powinna podawać bardzo szczegółowe wytyczne postępowania. Stwierdziła również że jednym z głównych zadań heurystyki wyszukiwawczej jest wskazanie optymalnej strategii wyszukiwania.

Odmienne zdanie w rozumieniu „heurystyki” zaproponowała Aneta Firlej-Buzon. Zaproponowała, aby w informacji naukowej przyjąć, że heurystyka to: „specjalizowana technika, adekwatna do wielu różnych sytuacji oraz tematów wyszukiwawczych, która jest wykorzystywana w celu usprawnienia wyników zastosowanych strategii wyszukiwawczej”. Czyli, heurystyka zdefiniowana jako technika służąca do optymalizacji zbioru dokumentów otrzymanych w wyniku zastosowania jednej ze strategii, staje się pojęciem węższym od pojęcia „strategia wyszukiwania informacji”.

W języku angielski termin „heurystyka” brzmi „heuristic”. W słowniku wydawnictwa Merriam-Webster termin „heuristic” ma dwa znaczenia:

·         dziedzina nauki bądź sztuki dotycząca postępowania/metody heurystycznej

·         dowodzenie heurystyczne

Definicja ta kładzie nacisk na intuicyjność metody heurystycznej.

W słowniku The Oxford English Dictionary heurystyka jest rozumiana jako teoria i praktyka technik heurystycznych w procesie przetwarzania danych.

Definicja z Encyklopedia of library and information science mówi nam, że heurystyka jest metodą dzięki której można ograniczyć liczbę możliwych rozwiązań problemu do niewielkiego podzbioru. Działania heurystyczne opierają się na intuicji, bądź kierują się konkretnymi regułami postępowania. Użytkownicy stosując różne metody heurystyczne kierują się własną wiedzą oraz informacjami zdobytymi w trakcie wyszukiwania.

TAKTYKA

Ogólna definicja taktyki ma dwa znaczenia:

·         jest sposobem postępowania mający doprowadzić do jakiegoś celu

·         zasady prowadzenia walki przez oddziały różnych rodzajów wojsk

Według Bates termin taktyka zdefiniowała jako „działanie prowadzone naprzód prowadzone wyszukiwanie informacji”. Autorka wskazała również na heurystyczny charakter taktyk – w założeniu mają ułatwiać wyszukiwanie informacji, lecz nie gwarancji, że tak będzie w rzeczywistości. Tak więc można stwierdzić, że w omawianym tu kontekście wyszukiwania informacji termin taktyka jest synonimem terminu heurystyka.