Czestosc wystepowania pojec uposl um i niepel intel we wspolczesnyn pismiennictwie.doc

4

Aleksandra Zawiślak 

Uniwersytet Kazimierza Wielkiego

w Bydgoszczy

Częstość występowania pojęć „upośledzenie umysłowe ( mental retardation )” i „niepełnosprawność intelektualna (intellectual disability )” we współczesnym piśmiennictwie

(artykuł ukazał się w „Forum Pedagogów Specjalnych XXI wieku” Tom VII pod red. Jan Pańczyka, Wyd. Hamal Łódź 2006, s. 99 – 107)

Wstęp

              Charakterystyczną cechą pedagogiki specjalnej jest duża zmienność nazewnictwa. Szczególnie często z problemami stosowania odpowiednich określeń spotykamy się przy nazywaniu poszczególnych niepełnosprawności, schorzeń czy stanów. Przyczyny tego stanu rzeczy są wielorakie i szeroko opisywane oraz dyskutowane wśród specjalistów (Marek- Ruka, 2002; Pańczyk 2002; Podgórska – Jachnik 2002; Żuraw 2002; Tomasik 1997 i in.).

Szczególnie wiele kontrowersji i niejasności wzbudzają dynamiczne zmiany w określaniu upośledzenia umysłowego. Dotychczas używane nazwy wynikały z poglądów danego okresu, a kolejne ich przekształcenia były odzwierciedleniem zjawiska poszerzania się zakresu tego pojęcia. W kolejności chronologicznej używano określeń: „oligofrenia”, „niedorozwój umysłowy”, „upośledzenie umysłowe” i „niepełnosprawność intelektualna”. Pierwsze dwie mają już charakter historyczny, przynajmniej, jeżeli chodzi o pedagogikę specjalną. Ostatnie dwie funkcjonują współcześnie równolegle i nie ma zgodności, co do zasadności ich używania. Pojęcie „upośledzenie umysłowe” posiada trwałe i zweryfikowane naukowe uzasadnienie i nie ma podstaw do podważania go. Jednocześnie jednak wprowadzanie określenia „niepełnosprawność intelektualna” ma duże znaczenie społeczne i wynika z powodów prawno-organizacyjnych. Wiąże się równie mocno z kierunkami rozwoju praktyki rehabilitacyjnej, co współczesnymi przemianami i tendencjami normalizacyjnymi (Kowalik 2005).

Abstrahując od faktu, które z ww. określeń jest merytorycznie bardziej uzasadnione, zauważyć należy, że w chwili obecnej najczęściej używa się zamiennie  dwóch pojęć: „upośledzenie umysłowe (mental retardation)” i „niepełnosprawność intelektualna (intellectual disability)”. W niniejszym artykule dokonano próby analizy częstości używania, we współczesnym piśmiennictwie, tych najpopularniejszych określeń.

Metoda

W celu zrealizowania zamierzeń badawczych wykorzystano sieć Internetu. Do badania piśmiennictwa ogólnego posłużono się zasobami największych światowych i polskich baz: Google, Jafse, Yahoo, Teoma, Lycos, Clusty, Hotbot, Search com, Euroseek, Netscape, MSNcom, Alltheweb, Altavista, Netsprint, Szukacz, Aol, Onet, Wp[1]. Ze względu na zmienność zasobów internetowych przeanalizowano liczbę rekordów zawierających badane pojęcia w jednym dniu (1 grudnia 2005 roku).

W celu analizy piśmiennictwa o charakterze naukowym wykorzystano obszerne zasoby czterech baz o charakterze akademickim umieszczonych na serwerze EBSCOHOST[2] posiadających następujące cechy:

-          Academic Search Premier: jest największym światowym zbiorem tekstów akademickich, prezentuje artykuły z większości gałęzi naukowych, zawiera opisy bibliograficzne i abstrakty  z 8.200 czasopism oraz pełne teksty publikacji z 4.700 periodyków naukowych, 

-          MasterFILE Premier: ma charakter multidyscyplinarny, udostępnia pełne teksty z 2.000 czasopism naukowych oraz opisy bibliograficzne i abstrakty z 2.650 tytułów z wielu dziedzin,

-          ERIC : specjalizuje się w gromadzeniu publikacji o charakterze edukacyjnym, zawiera pełne teksty z 2.200 oraz opisy bibliograficzne i abstrakty z 980 czasopism pedagogicznych,

-          MEDLINE: jest najobszerniejszym źródłem tekstów medycznych i pokrewnych, zawiera pełne teksty i abstrakty z 4.800 czasopism[3].

W analizie uwzględniono liczbę rekordów zawierających dane pojęcie w publikacjach zamieszczonych w danej bazie do dnia badań (tj. 1 grudnia 2005 roku). Dodatkowo, w celu określenia tendencji w stosowaniu danego nazewnictwa, porównywano liczbę rekordów z dwóch analogicznych okresów, na przestrzeni dziesięciu lat (styczeń-listopad 1995 i styczeń-listopad 2005).

Obszerna lista periodyków zamieszczonych na serwerze EBSCOHOST posłużyła również do określenia słownictwa używanego w tytułach istniejących współcześnie czasopism z zakresu upośledzeń umysłowych.

Wyniki

Analiza dotycząca występowania w zasobach internetowych badanych pojęć w piśmiennictwie ogólnym wykazała, że w znalezionych 93.385 rekordach, zdecydowanie częściej używano w tekstach polskojęzycznych określenia „upośledzenie umysłowe” niż „niepełnosprawność intelektualna”. Przeciętnie około trzy i pół raza częściej (tab.1).

Tabela 1

Występowanie pojęć polskojęzycznych w internetowych bazach danych (1.12. 2005)

              Porównanie dotyczące używania pojęć w piśmiennictwie angielskojęzycznym przyniosło odmienne rezultaty. Uzyskano 53.644.353 rekordów zawierających bądź określenie „mental retardation”, bądź określenie „intellectual disability”. Okazało się, że używa się równie często obydwu pojęć, z nieznaczną przewagą pierwszego z nich. Zbliżone wyniki zanotowano aż w sześciu bazach danych, znaczącą przewagę pojęcia „mental retardation” w czterech bazach i przewagę określenia „intellectual disability” w dwóch bazach. (tab.2).

Tabela 2

Występowanie pojęć anglojęzycznych w internetowych bazach danych (1.12.2005)