Jarosław Marszałł

METODYKA PROWADZENIA ZAJĘĆ NA KURSACH ŻEGLARSKICH

Zespół Pilota Chorągwi Gdańskiej ZHP

2006

SPIS TREŚCI

l. Wstęp I

2. PROCES DYDAKTYCZNY

2.1. Zasady dydaktyczne

2.2. Ogniwa procesu dydaktycznego

2.3. Metody nauczania

2.3.1. Metody oglądowe

2.3.2. Metody słowne

2.3.3. Metody praktyczne

2.4. Środki dydaktyczne

2.5. Proces dydaktyczny w szkoleniu żeglarskim

3. PROWADZENIE ZAJĘĆ TEORETYCZNYCH l ĆWICZEŃ

3.1. Uwagi ogólne

3.2.' Część wstępna

3.3. Część główna

3..4. Część końcowa

3.5. Ćwiczenia

4. PROWADZENIE ZAJĘĆ PRAKTYCZNYCH

4.1. Uwagi ogólne

4.2. Systematyka zajęć praktycznych

4.3. Struktura lekcji

4.4. Bezpieczeństwo w szkoleniu żeglarskim

4.5. Zadania szkoleniowe

4.5.1. Praca załogi

4.5.2. Prowadzenia jachtu zadanym kursem, ostrzenie i odpadanie

4.5.3. Zmiana nawietrzności i zawietrzności, zacieśnianie cyrkulacji, wejście do

linii wiatru i odejście na zadany hals, hamowanie żaglami, wsteczny

bieg

4.5.4. Zwrot przez sztag

4.5.5. Zwrot przez rufę

4.5.6. Ćwiczenia doskonalące

4.5.7. Człowiek za burtą, dryf

4.5.8. Dojście do boi, odejście od boi

4.5.9. Manewry z użyciem silnika

4.5.10. Kotwiczenie, refowanie, holowanie, zejście z mielizny

4.5.11. Wywrotka, manewry po awariach

4.5.12. Dojście do kei, odejście od kei

4.5.13. Pływanie pod nadzorem

4.5.14. Regaty

5. PRZYGOTOWANIE LEKCJI

5.1. Temat

5.2. Plan dydaktyczny

5.3. Konspekt

6. EGZAMINY

7. LITERATURA

l. WSTĘP

Instruktor przygotowujący się do prowadzenia zajęć na kursie żeglarskim musi przede

wszystkim uświadomić sobie cele szkolenia.

Dla uczestnika podstawowym celem udziału w kursie jest zdobycie patentu żeglarskiego

(lub innego dokumentu potwierdzającego kwalifikacje), natomiast dla instruktora przygotowanie kursantów do bezpiecznego prowadzenia jachtów żaglowych w każdych możliwych do przewidzenia warunkach.

Zakres wiedzy i umiejętności niezbędnych do osiągnięcia tego celu powinien być określony

w programie kursu. Zadaniem ucznia jest przyswojenie tej wiedzy a zadaniem instruktora

ukształtowanie umiejętności korzystania z niej w praktyce.

Niniejsza praca przeznaczona jest dla uczestników kursów na stopnie instruktorów

żeglarstwa PZŻ. Zastanowimy się w niej jak realizować program kursu żeglarskiego, aby stało się możliwe wykonanie zadań i osiągnięcie celów zarówno przez ucznia jak i instruktora.

2. PROCES DYDAKTYCZNY

Praca instruktora i ucznia składają się na proces dydaktyczny zwany nauczaniem -

uczeniem się.

JEST TO PROCES AKTYWNEGO ZDOBYWANIA WIEDZY PRZEZ UCZNIÓW POD

KIERUNKIEM INSTRUKTORA

2.1. Zasady dydaktyczne

Proces ten powinien spełniać ogólne normy działalności dydaktycznej zwane ZASADAMI

DYDAKTYCZNYMI albo ZASADAMI NAUCZANIA. Najczęściej wymienia się następujące zasady:

·         . świadomości i aktywności

·         . systematyczności

·         . poglądowości

·         . przystępności (stopniowania trudności)

·         . wiązania teorii a praktyką

·         . trwałości wyników nauczania - uczenia się

Zasada świadomości i aktywności wymaga od instruktora wzbudzenia w uczniach przekonania o rzeczywistej potrzebie opanowania wiedzy i umiejętności określonych w programie kursu oraz stawiania uczniów w sytuacjach wymagających samodzielnego rozwiązania; uczeń musi być przekonany że tylko aktywny udział w zajęciach pozwoli na osiągnięcie założonego celu.

Przykładem zastosowania tej zasady może być użycie w trakcie zajęć z locji symulatora

charakterystyk świateł uzupełnione konkursem odczytywania tych charakterystyk i postępowanie kapitana, który przy podejściu w nocy do lądu wskazuje załodze światła na które należy się kierować z prośbą o ich obserwowanie, co umożliwi bezpieczną żeglugę w sytuacji gdy kapitan musi na chwilę przerwać obserwację - np. zejść do mapy lub do kingstonu.

Zasada systematyczności to zasada zachowania logicznego układu treści zajęć. Nakłada na instruktora obowiązek realizowania programu w określonej kolejności, tak aby nowe wiadomości i umiejętności wiązały się z już opanowanymi lub z nich wynikały.

Np. przed pierwszym wypłynięciem na wodę niezbędne jest przyswojenie przez załogę

nazewnictwa podstawowych elementów jachtu ponieważ tylko wtedy zrozumniałe będą komendy wydawane przez instruktora. Podobnie przed poznaniem zasad prawa drogi uczeń musi znać pojęcia halsu oraz zawietrzności i nawietrzności gdyż inaczej nie będzie w stanie zrozumieć tych zasad.

Zasada poglądowości uwzględnia mechanizm zmysłowego poznania rzeczy i zjawisk. Polega

ona na zaangażowaniu jak największej ilości zmysłów gdyż wtedy odbierane wrażenia lepiej się utrwalają.

W procesie nauczania - uczenia się zasada ta ma kapitalne znaczenie, ponieważ prawie wszystko czego się uczymy można pokazać a jest udowodnione, że najlepiej utrwalają się wrażenia wzrokowe.

Przekaz słowny (słuch) powinien być uzupełniony pokazem (wzrok) modelu, rysunku, fotografii, filmu, przezrocza lub naturalnego eksponatu, co pozwala zaangażować dodatkowo zmysł dotyku.

Dobrym przykładem jest tu nauka wiązania węzłów - bardzo trudno byłoby nauczyć się tego nie mając w ręku liny. Podobnie do nauki podstawowej budowy jachtu lepiej jest wykorzystać

I naturalny eksponat - czyli jacht lub w ostateczności jego model, niż planszę lub rysunek na

tablicy.

Zasada przystępności zwana tez zasadą stopniowania trudności wymaga od instruktora

stawiania uczniom zadań adekwatnych do ich możliwości, tak aby każdy mógł odnieść sukces, aczkolwiek nie bez wysiłku.

Musimy przy tym pamiętać, że przechodzimy:

·         od znanego do nowego, np. działanie steru łatwo jest wyjaśnić porównując go do kół

skrętnych w samochodzie.

·         od łatwiejszego do trudniejszego, np. ćwiczenie odczytywania charakterystyk świateł grupowych i grupowych złożonych należy poprzedzić identyfikacją świateł pojedynczych.

·         od bliskiego do dalekiego, np. zjawisko wiatru pozornego możemy przybliżyć uczniom wykorzystując dwa wentylatory dmuchające z różnych kierunków na obrotowy wskaźnik kierunku wiatru.

Zasada wiązania teorii z praktyką polega na uświadomieniu uczniom, że obserwowane

zjawiska mają swoje uzasadnienie teoretyczne a znajomość i właściwe zastosowanie teorii może mieć decydujący wpływ na przebieg zjawisk.

Instruktor stosujący tą zasadę stara się w czasie zajęć praktycznych zwracać uwagę uczniów na występujące zjawiska i pobudzać ich do znalezienia odpowiedzi na pytania: Dlaczego tak się dzieje?

Jak 10 wykorzystać?

Np. zjawisko gwałtownego wzrostu przechyłu przy "przytarciu” mieczem o dno można

wykorzystać do wyjaśnienia wpływu ramienia momentu przechylającego na wielkość tego

momentu (gdy zawadzimy mieczem o dno rośnie ramię a więc rośnie i moment). Jak to

wykorzystać? Gdy ramie zmaleje to zmaleje i moment, więc przy nadmiernym przechyle

podnieśmy miecz - w ten sposób unikniemy wywrotki!

Zasada trwałości wyników nauczania - uczenia się może być realizowana przez stawianie

uczniom różnorodnych zadań wymagających zastosowania nabytych wiadomości.

Instruktor powinien obserwować pracę uczniów a po wykonaniu zadania ocenić ją.

Zastosowanie tej metody w czasie zajęć praktycznych polega na powierzaniu uczniom

samodzielnego wykonania czynności i manewrów, które były już wcześniej ćwiczone a są

niezbędne do realizacji bieżącego tematu lekcji (np. otaklowanie jachtu, dopłynięcie na akwen

treningowy). Instruktor powinien osobiście wykonywać tylko te manewry, których uczniowie

jeszcze nie umieją. Można w trakcie realizacji zasadniczego tematu lekcji stosować "przerywniki" w postaci krótkich zadań powtórzeniowych, np. człowiek za burtą, dojście do boi, itp.

Zastosowanie zasady trwałości wyników na zajęciach teoretycznych może mieć postać:

·         krótkiego przypomnienia na początku zajęć najważniejszych wiadomości niezbędnych do opanowania bieżącego tematu,

·         wspólnego sformułowania przez instruktora i uczniów treści podsumowania na zakończenie zajęć,

·         krótkiego konkursu wiedzy będącej przedmiotem zajęć.

Jest oczywiste, że powyższe zasady nie mogą funkcjonować osobno, wiążą się one ze sobą i

wzajemnie uzupełniają; warto jednak przygotowując się do zajęć zastanowić się czy o którejś nie zapomnieliśmy.

2.2 Ogniwa procesu dydaktycznego

Proces nauczania - uczenia się odbywający się zgodnie z powyższymi zasadami powinien mieć strukturę umożliwiającą ich spełnienie.

Strukturę taką opisał prof. W. Okoń nazywając poszczególne etapy tego procesu OGNIWAMI PROCESU NAUCZANIA - UCZENIA SIĘ:

1. Uświadomienie uczniom celów i zadań nauczania - uczenia się

2. Zaznajomienie uczniów z nowym materiałem

3. Kierowanie procesem uogólnienia nowego materiału

4. Utrwalenie przyswojonego materiału

5. Kształtowanie umiejętności i nawyków

6. Wiązanie teorii z praktyką

7. Kontrola i ocena wyników nauczania

Pierwsze ogniwo jest niezbędnym składnikiem zarówno całego kursu jak i każdych

prowadzonych w ramach tego kursu zajęć. Na tym etapie procesu powstaje u uczniów motywacja osiągnięcia celu i aktywnego udziału w realizacji zadań postawionych przez instruktora a tym samym zostaje wprowadzona w życie zasada świadomości i aktywności.

Drugie ogniwo musi być podporządkowane zasadom systematyczności, poglądowości i

przystępności. Sposób przedstawiania nowego materiału zależy od tematu, możliwości

technicznych oraz poziomu wiedzy i sprawności intelektualnej uczniów.

Trzecie ogniwo jest często przez instruktorów P9mijanc chociaż bez niego nie ma co marzyć o spełnieniu zasady trwałości wyników nauczania - uczenia się. Na tym etapie instruktor stawia uczniom samodzielne zadania wymagające operacji myślowych analizy, syntezy lub indukcji w oparciu o znajomość treści podstawowych przyswojonych w trakcie realizacji drugiego ogniwa procesu.

Czwarte i piąte ogniwo to praktyczne zastosowanie nabytej wiedzy i umiejętności - zgodnie z

zasadą "ćwiczenie czyni mistrza". Zadaniem instruktora jest dobór ćwiczeń zgodny z zasadą

stopniowania trudności, które jednocześnie będą urozmaicone i atrakcyjne (np. elementy

współzawodnictwa).

Szóste ogniwo nie występuje samodzielnie, jest natomiast niezbędnym składnikiem ogniw 2, 3, 4 i 5.

Na każdym z tych etapów obok odpowiedzi na pytanie JAK?

Powinna się pojawić odpowiedź na pytanie DLACZEGO? Tylko w ten sposób można nauczyć się drogi odwrotnej: twórczego rozwiązywania problemów w oparciu o wiedzę teoretyczną.

Siódme ogniwo powinno być wykorzystywane na każdym etapie procesu dydaktycznego.

Właściwie przygotowany i realizowany system kontroli nabytych wiadomości i umiejętności

pozwala instruktorowi na wczesne wykrycie braków w przyswojonej przez uczniów wiedzy i

wprowadzenie niezbędnych korekt zaś uczniowi na uświadomienie jakie partie materiału

I powinien powtórzyć i uzupełnić we własnym zakresie. System kontroli powinien polegać na

stawianiu uczniom zadań do samodzielnego wykonania i ocenie wykonania tych zadań, przy

I czym należy pamiętać, aby nie stawiać zadań zbyt trudnych, gdyż każdy sukces motywuje do i dalszej pracy.

2.3 Metody nauczania

Metoda to sposób postępowania o zweryfikowanej skuteczności stosowany konsekwentnie dla osiągnięcia wybranego celu.

Metody stosowane w procesie dydaktycznym dzielą się na oglądowe, słowne i praktyczne. W

każdej z tych grup mogą byś wykorzystywane r6morodne formy zależne od celu prowadzonych zajęć, sprawności intelektualnej uczniów i możliwości technicznych. Systematykę metod i form dydaktycznych przedstawiono w poniższe tabeli.

2.3.1. Metody oglądowe

Pokaz, jak już wspomniano, jest podstawowa formą zająć żeglarskich wykorzystywaną na etapie zaznajomienia uczniów z nowym materiałem (drugie ogniwo). Służy on bezpośredniemu poznawaniu rzeczy i zjawisk.

Instruktor przygotowujący się do zajęć powinien pamiętać, że przedmiot pokazu musi być

adekwatny do celu zajęć i dostosowany do stanu wiedzy uczniów. Nie może on zawierać zbyt

wielu szczegółów rozpraszających uwagę ucznia a jednocześnie powinien mieć swoje właściwe miejsce w logicznym układzie treści zajęć.

Dla przykładu zastanówmy się jak pokazać knagę i jej zastosowanie. Pierwsza lekcja

knagowania przeprowadzona przy nauce stawiania żagli nie jest dobrym rozwiązaniem, gdyż

uczniowie będą obserwowali żagle a nie knagę. Również nie najlepszym rozwiązaniem jest

pokazywanie knagowania poza jachtem (często stosowane na kursach żeglarskich), gdyż gubimy wtedy cel użycia knagi - do wybierania, luzowania i zamocowania naprężonej liny.

Najwłaściwsze wydaje się przeprowadzenie tych ćwiczeń na jachcie przy knagowaniu cum, fału miecza, itp.

Jeśli chcemy skłonić uczniów do samodzielnego wnioskowania na bazie posiadanej już wiedzy pokażmy model, film lub animację ale jeśli chcemy przekazać im nowe informacje pokażmy rysunek, przeźrocze lub planszę, które można obserwować przez dłuższy czas i wykorzystać do zrobienia notatek.

Oczywiście każdy pokaz musi być uzupełniony odpowiednim komentarzem a wszystkie

wątpliwości uczniów muszą być przez instruktora wyjaśnione.

2.3.2. Metody słowne

Podobnie jak pokaz są niezbędnym narzędziem instruktora prowadzącego zajęcia żeglarskie. W zależności od celu metoda słowna może być metodą zasadniczą, uzupełnioną jedynie pokazem (przy tzw. zajęciach teoretycznych) lub uzupełnieniem pokazu eksponatów albo czynności (komentarzem). W każdym przypadku niezbędny jest właściwy dobór form słownych uwzględniający cel zajęć, przygotowanie i możliwości intelektualne słuchaczy oraz liczebność grupy a także będący w zgodzie z omówionymi wcześniej zasadami dydaktycznymi.

Pogadanka - przypomina zwykłą rozmowę, polega na wymianie informacji i opinii między

instruktorem a uczniami, wymaga częstych wypowiedzi uczniów prowokowanych przez

instruktora pytaniami lub stawianiem zadań. Jest formą bardzo korzystną z punktu widzenia

zasady świadomości i aktywności słuchaczy i może być stosowana na całym etapie procesu

dydaktycznego, pod warunkiem, że zajęcia prowadzone są z nieliczną grupą.

Dyskusja - to forma pogadanki mająca na celu rozwiązanie jakiegoś problemu (np. dlaczego ze wzrostem przechyłu wzrasta nawietrzność jachtu). Instruktor definiuje problem uwzględniając przygotowanie uczniów (musi je znać!), komentuje poszczególne wypowiedzi i podsumowuje dyskusję.

Opis - to forma stosowana najczęściej jako uzupełnienie pokazu, eksponatu lub czynności. Może być stosowany również, gdy nie ma możliwości przeprowadzenia pokazu a słuchacze są przygotowani do wyobrażenia sobie opisywanego przedmiotu, zjawiska lub sytuacji. W każdym przypadku opis powinien być logiczny, prosty, obrazowy i zwięzły a po jego zakończeniu instruktor musi sprawdzić, czy wszyscy słuchacze odebrali go we właściwy sposób i ewentualnie udzielić dodatkowych wyjaśnień.

Opowiadanie - to forma słowna służąca do przedstawiania zdarzeń ilustrujących zasadniczy

temat zajęć. Wymaga od instruktora dużej sprawności językowej, bogatego słownictwa i

umiejętności oddziaływania na wyobraźnię słuchaczy.

Wykład - jest formą słowną najtrudniejszą w odbiorze, stosowaną wyłącznie przy

zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem w sytuacjach gdy mamy do czynienia z dużą grupą słuchaczy, co wyklucza formę pogadanki. Polega on na przedstawieniu przez instruktora treści wykładanego przedmiotu uszeregowanej w logicznym układzie i w sposób dostosowany do możliwości percepcyjnych uczniów. Forma wykładu nie przewiduje ciągłej wymiany myśli między instruktorem a uczniami jak w pogadance), czas na pytania i wyjaśnienia planuje się zwykle na zakończenie, co przynosi mierne efekty gdyż słuchacze są już zmęczeni i mogą nie pamiętać, o co chcieli zapytać. Instruktor prowadzący wykład musi więc dbać o ciągły kontakt ze słuchaczami, 7.achęcać ich do zadawania pytań jeśli czegoś nie rozumieją i uwzględniać zjawisko falowania natężenia uwagi powodujące, Ze słuchacz po 10-15 min skupienia przestaje na chwilę uważnie słuchać. Z tego powodu należy podawać na przemian informacje ważne i mniej ważne oraz wtrącać od czasu do czasu lekkie anegdoty lub "przykłady z życia" związane z tematem wykładu. I tu uwaga! Brak reakcji audytorium na dowcipną historię jest sygnałem braku kontaktu ze słuchaczami - oni już w ogóle nie słuchają

Melchior Wańkowicz opowiadał, że gdy po raz pierwszy wygłaszał prelekcję w USA, słuchacze co 15 min wybuchali śmiechem bez względu na to co mówił. Potem wyjaśniono mu, że żelazną regułą jest "odśmianie sali" co kwadrans i słuchacze są przyzwyczajeni do takie...