EWOLUCJA POLSKIEGO SYSTEMU SŁOWOTWÓRCZEGO

DOBA STAROPOLSKA

Słowotwórstwo tej epoki rozwija się w pewnych granicach typów morfologicznych i funkcji znaczeniowych, które wypracowały doby przedpiśmienna i prasłowiańska.

Formacje znamienne dla staropolszczyzny:

-          nazwy urzędów na e długie, a następnie e pochylone np. podczasze, podstole

-          istnienie grupy rzeczowników oznaczających miejsce wykonywania czynności z formantem – dlnia np. wieczerzadlnia ( miejsce wieczrerzy), postrzygalnia (miejsce strzyżenia)

-          formant –ica tworzył wiele wyrazów ze znaczeniem zdrobniałym np. barwica (szminka), łasica.

-          Rozpowszechnia się kilka formantów zapożyczonych – arz np. aptekarz, lichwiarz, -erz np. fryzjerz, fałszerz

-          Nazwy miesięcy - podstawą znaczeniową są charakterystyczne zjawiska przyrody albo prace rolnicze. Dodawano do nich formant –eń lub –ec. Np. styczeń lub tyczeń – prawdopodobnie od przygotowywania tyk, czerwień lub czyrwiec od owada.

-           

DOBA ŚREDNIOPOLSKA

Jest dalszym ciągiem stanu staropolskiego zarówno pod względem jakościowym jak i ilościowym. Zmiany, jakie w nim zachodzą to wychodzenie z obiegu form zapomnianych i wchodzenie formacji nowo utworzonych..

-          zanika formacja rzeczownikowa z formantem – erz

-          nową formacja są rzeczowniki z formantem –unek np. frasunek, warunek.

-          Szerzyła się żywotna formacja odimiesłowowych przymiotników na –ły np. mdły, napadły

-          Bogaty był zasób nazw z formantem –ość np. cielesność, krewność, ciężkość. Po czasie wiele z tych rzeczowników zaczęło wychodzić z obiegu na ich miejsce wychodziły nowe formanty np. bezpieczność – bezpieczeństwo.

-          Ogromna żywotność formantu –ny w zakresie przymiotników np. nowotny, chybny

-          Forma na- w stopniu najwyższym zostaje zastąpiona naj-

DOBA NOWOPOLSKA

Kontynuował dorobek doby średniopolskiej. Nie powstają nowe typy słowotwórcze, ale zachodzą zmiany stopnia produktywności formantów, co jest widoczne przy tworzeniu neologizmów.

-          formant –ec okazuje żywotność w formacjach odprzymiotnikowych odimiesłowowych np. zaufaniec, kłótliwiec

-          duża produktywnością odznacza się formant zerowy w m.ęskich rzeczownikach odczasownikowych, powstający w skutek derywacji wstecznej. Wiele wyrazów tego rodzaju przybrało formant –ek, w skutek czego powstały pary oboczne np. upad//upadek. Formant zerowy w XIX w. odżywa ale nie oznacza już przedmiotu czy wytworu czynności ale sama czynność.

-          Formanty, które wykazują aktywność, ale tylko jako neologizmy artystycznej odmiany języka literatury to – arz używany przez Zegadłowicza np. ambicjonarz, chłodziarz, -acz u Tuwima, gdzie ma zabarwienie żartobliwe lub pogradliwe.

-          W słownictwie technicznym występuje dość często format – dło np. czesadło, upychadło.

-          Formanty – isko oraz –izna występują jeszcze w nowotworach niektórych pisarzy XX w.

-          Powstają skrótowce – nowotwory wyrazowo pochodne. Mnożenie się ich przypada na XX w.