J�zef Kozielecki Transgresja � i kultura Wydanie II Wydawnictwo Akademickie "�ak' Warszawa 2002 Redaktor J�zef Marek �nieci�ski Ewa R�ycka SPIS TRE�CI Uk�ad graficzny El�bieta Malik Korekta Ewa R�ycka (c) Copyright by Wydawnictwo Akademickie "�ak" and J�zef Kozielecki ISBN 83-86770-58-9 Wydawnictwo Akademickie "�ak" Teresa i J�zef �niec��scy 02-127 Warszawa, ul. W�odarzewska 55G m. 11 tel./fax 822-82-67 Druk i oprawa: PRZEDMOWA....................................................................'............................. 9 CZʌ� PIERWSZA STRUKTURA TRANSGRESJI ROZDZIA� I: Wst�p: aktywno�� cz�owieka w �wiecie kultury ......................... 15 1. Sprawca w �rodowisku ekosocjokulturowym ............................................ 15 2. Przyswajanie wiedzy o kulturze. Kulturyzacja ........................................... 19 3. Funkcje wiedzy o kulturze ........................................................................ 24 4. Dzia�ania celowe. Zjawisko intencjonalno�ci ............................................ 27 5. Dzia�ania zaanga�owane. Stany parateliczne.............................................. 31 6. U�ytkownik i tw�rca kultury .................................................................... 36 ROZDZIA� II: Transgresje: przekraczanie granic materialnych, spo�ecznych i symbolicznych ............................................................................................ 39 1. Dzia�ania ochronne, czyli "wiem, �e musz�" ............................................. 39 2. Dzia�ania transgresyjne, czyli "wiem, �e mog�" ......................................... 43 3. R�nice wa�niejsze ni� podobie�stwa ....................................................... 48 4. Transgresje P i transgresje H .................................................................... 52 5. Ekspansja i tw�rczo��. B��dny pogl�d ....................................................... 54 6. Indywidualne i zbiorowe. Zjawisko �alu ................................................... 56 7. Zmiana paradygmatu: transgresja jako gra ................................................ 59 8. Konstruktywne i destruktywne. Transgresje Zet....................................... 62 9. Odwracalno�� i nieodwracalno�� transgresji.............................................. 64 ROZDZIA� III: Ekspansja w czterech �wiatach................................................ 66 l .''Dekompozycja z�o�ono�ci ........................................................................ 66 2. Rozszerzanie �wiata rzeczy ........................................................................ 67 3. Ekspansja temporalna. Czas cykliczny i czas - strza�a ................................ 71 4. Spo�ecze�stwo. Ekspansja w�adzy i wyj�cie poza egoizm ........................... 75 5. �wiat intelektualny. Poza dostarczone informacje ..................................... 79 6. Przekraczanie samego siebie: mo�liwe Ja ................................................... 85 7. �wiaty realne i �wiaty mo�liwe.................................................................. 87 5 ROZDZIA� IV: Tw�rczo��. Wymy�lone �wiaty............................................... 89 1. W ka�dej epoce, w licznych biografiach .................................................... 89 2. Tw�rcze problemy: zagadnienie niedookre�lono�ci................................... 91 3. Proces tw�rczy: wytwarzanie i ocena pomys��w ........................................ 94 4. Praca Picassa nad Guernic� ..................................................................... 100 5. Skutki uboczne zaanga�owania tw�rcy.................................................... 103 6. Teoria skokowa i teoria przyrostowa....................................................... 105 7. Efekty transgresji tw�rczych ................................................................... 109 8. Kurczenie si� czy rozszerzanie?................................................................ 111 CZʌ� DRUGA UKRYTE MECHANIZMY PSYCHOLOGICZNE I KULTUROWE ROZDZIA�Y: Dynamika motywacji. Potrzeba hubrystyczna ....................... 115 1. Sk�adniki zasadnicze ............................................................................... 115 2. Trzy zbiory potrzeb ludzkich .................................................................. 116 3. Potrzeba hubrystyczna i jej formy ........................................................... 118 4. Odkrywcze pytanie i fa�szywa odpowied� ............................................... 123 5. Wp�yw potrzeby hubrystycznej na transgresje ......................................... 125 6. Grupowa potrzeba hubrystyczna............................................................. 129 7. Znaczenie motywacji wewn�trznej.......................................................... 131 8. Miejsce w zbiorze potrzeb osobistych...................................................... 133 ROZDZIA� VI: Emocje w podw�jnej roli..................................................... 135 1. Rzeczywisto�� i legenda .......................................................................... 135 2. Charakterystyka emocji i nastroj�w. Cie� nie�wiadomo�ci ..................... 137 3. Emocje i nastroje jako motywy............................................................... 140 4. Emocje w roli informacji ........................................................................ 144 5. Intermedium: rola emocji antycypacyjnych.............................................. 146 6. Emocje i nastroje po rozwi�zaniu problemu ........................................... 148 ROZDZIA� VII: Umys� jako uk�ad poznawczy. Pami�� zewn�trzna .............. 150 1. Fuzja biologii i kultury ........................................................................... 150 2. Dwie koncepcje umys�u. My�l Platona ................................................... 151 ' 3. Pami�� trwa�a: epizodyczna i semantyczna.............................................. 153 4. Pami�� robocza: ku�nia my�li?................................................................ 156 5. Pami�� zewn�trzna, czyli slave-memory.................................................... 160 6. Pami�� zewn�trzna a kultura................................................................... 163 7. Praca rozszerzonego umys�u.................................................................... 163 ROZDZIA� VIII: Warunki socjokulturowe ................................................... 166 1. Stymulatory i hamulce............................................................................ 166 2. R�norodno�� kulturowa ....................................................................... 167 3. Wolno�� wyboru. Transgresja emancypacyjna ........................................ 170 4. W instytucjach reaktywnych i w instytucjach kreatywnych ..................... 171 5. Zeitgeist, czyli duch czasu ........................................................................ 173 6. "Nie ma warunk�w". Prawo Rezmera..................................................... 174 CZʌ� TRZECIA TRANSGRESJA �R�D�EM KULTURY ROZDZIA� IX: Kultura: jej koncepcje, formy i si�y sprawcze ........................ 179 1. Wielo�� definicji: przeszkoda czy szansa?................................................. 179 2. Por�wnanie z 3-cim �wiatem Poppera .................................................... 183 3. Wymiary zjawisk kulturowych................................................................ 185 4. Rodzaje kultur........................................................................................ 189 5. Rola potrzeb w dzia�aniach kulturotw�rczych ......................................... 192 6. Potrzeby braku i potrzeby wzrostu .......................................................... 197 7. Pre�if. poza sfer� ludzkich potrzeb .......................................................... 199 8. Specyfika bada� psychologicznych.......................................................... 201 ROZDZIA� X: Wk�ad transgresji do kultury ................................................. 204 1. Dwa poziomy ewolucji kultury............................................................... 204 2. Mechanizm selekcji: nowo��, warto�� i trwa�o��. Transgresje kulturowe . 208 3. B��dy selekcyjne. Koncepcja parakultury? ............................................... 213 4. Asymilacja nowych dzie� do systemu kultury. Teoria Piageta .................. 217 5. Tr�ska o trwanie i przetrwanie dzie� kultury ........................................... 221 6. Meandry kultury .................................................................................... 225 7. Charakterystyka transgresji kulturowych................................................. 227 ROZDZIA� XI: Tw�rcy kultury. Przyw�dztwo duchowe .............................. 230 1. Ludzie d�ugiego trwania ......................................................................... 230 2. Historia �ycia: rozdzia�y i epizody........................................................... 232 3. Trudne prze�ycia tw�rc�w kultury ......................................................... 235 7 237 ,240 .244 .249 .259 PRZEDMOWA 4. W�a�ciwo�ci osobowo�ci...... 5. Przyw�dcy bez �rodk�w si�y. ROZDZIA� XII: Zako�czenie: w stron� teorii kultury. LITERATURA............................................................. TABLE OF CONTENTS ............................................ Psychologia wsp�czesna charakteryzuje si� wielo�ci� kierunk�w naukowych, kt�re staraj� si� opisa�, przewidzie� i wyja�ni� funkcjonowanie psychiki, osobowo�ci i zachowanie jednostki. Uczeni stawiaj� sobie odwieczne pytania psychologiczne i ulegaj� ryzykownej pokusie tworzenia og�lnych koncepcji cz�owieka. W naszym stuleciu szczeg�lnie rozwin�y si� i zdoby�y uznanie spo�eczno�ci uczonych, takie kierunki jak psychoanaliza, behawio-ryzm, psychologia poznawcza i psychologia human...
emaciak