Przedmiotami socjologii są:
· Społeczne uwarunkowania człowieka (jego cech, zachowania) , cechy osobowości społecznej człowieka
· Społeczne działanie ludzi
- warunki społeczne między ludźmi
- stosunki społeczne pomiędzy zbiorowościami
- stosunki społeczne wewnątrz nich
- konflikty, walka, współpraca, współdziałanie
· Rozwój współżycia społecznego – procesy społeczne
· Kultura (wytwory działalności ludzkiej materialne i niematerialne)
· Formy współżycia
Socjologia zajmuje się zachowaniem ludzi w społeczeństwie, opisem zjawisk społecznych , opisuje , bada , tworzy teorie. Badania dotyczą uwarunkowań tych zachowań w grupach społecznych , zbiorowościach wewnątrz których znajdują się różne grupy, relacjami między nimi. Znajduje się w grupie nauk humanistyczno - socjologicznej. W ramach socjologii ogólnej umieszczone są teorie skutków życia społecznego i ta część , która opiera się na badaniach pokrywa się z socjologią szczegółową.
Socjologia pracy zajmuje się opisem i wyjaśnieniem zachowań ludzi w środowisku pracy , uwarunkowaniami, motywami, skutkami pracy, analizą instytucji gdzie praca się odbywa, konfliktami itd. Zakład pracy może być traktowany jako podsystem systemu społecznego
Do najważniejszych zagadnień wchodzących w zakres zainteresowań socjologii pracy należą:
1. Ogólne zagadnienia definicji pracy, klasyfikacja jej różnych form i rodzajów występujących w różnych zbiorowościach oraz ogólne zagadnienia społecznego wykonywania pracy (teoria)
2. Badania społeczne konsekwencji pracy , skutków społecznego podziału pracy i rozwoju narzędzi pracy
3. Badanie czynników wpływających na motywację do pracy , intensywność wysiłków pracowników a więc na wydajność pracy , efekty całego zakładu.
4. Badania czynników wpływających na identyfikowanie interesów załogi i interesów zakładu pracy oraz utożsamianie celów osobistych z celami i wartościami zakładu.
5. Badania zjawisk i procesów dezorganizacji systemu społecznego zakładu
6. Badania stosunków pomiędzy załogą a kierownictwem , cech jakie powinien posiadać kierownik , co powinien wiedzieć o pracownikach aby skutecznie kierować pracą.
7. Badanie biurokracji jako depersonalizowanej (choć zracjonalizowanej ) postaci zarządzania a kierowaniem oraz skutków zachodzących pod jej wpływem.
8. Badanie wpływu pracy na tworzenie się typów osobowości , typów zawodowych i selekcji społecznej
Socjologia pracy bada przede wszystkim zakład pracy jako miejsce , w którym procesowi pracy towarzyszą różne zjawiska społeczne . Socjologia bada:
- motywy pracy
- wzajemne oddziaływania ludzi i grup ludzkich
Stara się odpowiedzieć na pytanie : Co należy zrobić w sferze społecznej aby osiągnąć zamierzone cele (efekty) ?
Znajomość wiedzy socjologicznej oraz wyników badań socjologicznych może przyczynić się do :
- lepszego „ gospodarowania „ zasobami ludzkimi , co z kolei jest ważne dla
- usprawnienia (i racjonalizacji) procesów pracy
Praca jest czynnością społeczną ponieważ :
1. Wpływa na dążenia , podstawy , interesy a więc na zachowanie innych jednostek i grup
2. Służy zaspokojeniu potrzeb , które między innymi są wyznaczone przez kulturę i strukturę społeczną
3. Przez kulturę i strukturę społeczną wyznaczane są cele, środki i metody pracy
4. Praca na ogół wymaga współpracy wielu jednostek i grup (koordynacji , kierowania). W procesie pracy (organizowania , kierowania ) podstawowe prawa współżycia społecznego odgrywają zasadniczą rolę.
Praca a kultura.
Praca jako kategoria społeczna obejmuje :
- umiejętność pracy
- sposoby jej organizowania
- narzędzia, urządzenia techniczne
- wyprodukowane dobra
Stanowi element kultury danego społeczeństwa.
Definicja kultury.
Kultura to ogół modeli, wzorów i wytworów ludzkiego zachowania , dziedziczonych z pokolenia na pokolenie .Powstała w trakcie pracy kultura (kultura pracy) obejmuje zarówno:
- narzędzia , metody i wytwory pracy jak też
- wzory życia, wartości osobowe (które ludzie chcą w pracy i dzięki niej mający realizować)
Ideałem dobrego pracownika jest człowiek mający takie cechy jak :
- uczciwość
- solidność
- koleżeńskość
- zaangażowanie
- przyswajanie sobie zasad dobrej roboty a więc postępowania :
- sprawnego
- skutecznego
- wydajnego
Np. dobry lekarz praktyk to :
- odpowiedzialny
- cierpliwy
- wydajny umysłowo
- życzliwy
- tolerancyjny
- uspołeczniony(bezinteresowny)
Między postulatami a praktycznymi zachowaniami (zwyczajami) zachodzą jednak rozbieżności . Poziom umiejętności , wykorzystanie wiedzy, zainteresowania, odpowiedzialności nie zawsze są zgodne z założeniami , co uważa się za przejaw niskiej kultury pracy.
Funkcje praktyczne
1). Diagnostyczna polega na ocenie konkretnego przedsiębiorstwa z punktu widzenia jego :
- wydajności
- efektywności
- konkurencyjności
2). Prognostyczna umożliwia odpowiedź na pytanie : Co nastąpi w zakładzie w wyniku takich a nie innych działań podejmowanych w odniesieniu do danych zjawisk lub procesów z uwzględnieniem poznanych prawidłowości funkcjonowania zakładu ?.
3). Socjologiczna polega na dostarczaniu wiedzy naukowej kierownictwu zakładu na temat wykorzystania procesów integracyjnych dal wzrostu efektywności , sprawności i skuteczności działania zakładu.
Funkcja humanistyczna
Socjologia umożliwia orientacje w całokształcie złożonych procesów społecznych. Daje podstawę dla zrozumienia zmian dokonujących się w społeczeństwie oraz głównych sił napędowych działających w zakładzie pracy.
Należy podkreślić , że socjologia pracy jako nauka nie dostarcza praktyce recept , lecz wiedzy.
Metody badań socjologicznych
I Obserwacja
Pozornie jest to metoda powszechnie używana . Większość osób uważa, że ona określa wiedzę zdobytą na podstawie codziennych obserwacji np. dotyczących obserwacji funkcjonowania zakładu pracy. Z naukowego punktu widzenia , takie obserwacje (potoczne) są tylko postrzeganiem polegającym na przypadkowym (niechcący ) zmysłowym „chwytaniu faktów”. Receptory człowieka działają niezależnie od jego woli a czasem nawet wbrew woli.
Obserwacja jako metody badawcze mają miejsce wtedy kiedy jest to obserwowanie celowe , ukierunkowane oraz systematycznie prowadzone.
Wady:
- żmudne , czaso- i praco- chłonne
- obserwator ma tendencje do notowania zjawisk wyjątkowych
- brak ścisłości spostrzeżeń
- nie daje obrazu przeszłości
Zalety:
- jeśli jest bezpośrednie , uczestniczące ułatwia wnikliwe poznanie i zrozumienie przedmiotu badania (zakładu pracy)
Obserwacja powinna być łączona z innymi metodami badawczymi.
II Wywiad
Jest to rozmowa z wybranym (wylosowanym) respondentem , w toku której dąży się do uzyskania odpowiedzi na pewien zestaw pytań.
„Wywiad jest jednym z najbardziej elastycznych i wnikliwych metod badawczych , pozwalający szybko sięgnąć w przeszłość i odtworzyć subiektywną stronę życia ludzkiego”.
- umożliwia obserwowanie reakcji respondenta na zadane pytania
- pozwala określić motywy, potrzeby i aspiracje osób badanych
- błędy sytuacyjne polegające na niewłaściwym wyborze miejsca , czasu i sposobu prowadzenia wywiadu
- błędy o podłożu psychologicznym ( niekorzystne oddziaływanie prowadzącego wywiad na respondenta- skrępowanie odpowiadającego w udzielaniu informacji)
- błędy o podłożu socjologicznym wynikające z tzw. rozbieżności ról społecznych prowadzącego wywiad i respondenta
- błędy konstrukcji wywiadu (niejasność pytań, niekonkretność , operowanie stereotypami, deformowanie odpowiedzi respondenta
Wartości poznawcze wywiadu uzależnione są więc od:
- jego przygotowania
- jego przebiegu
- interpretacji uzyskanych informacji (odpowiedzi)
Wywiad może mieć charakter wywiadu swobodnego czyli rozmowy prowadzonej lub wywiadu kwestionariuszowego.
Ankieta od wywiadu różni się tym , że odpowiedzi na postawione pytania rejestruje sam badany (ankiety pocztowe, audytoryjne, prasowe)
- szybkie tempo zgromadzanych informacji od wielu osób
- możliwość zebrania danych niedostępnych innymi technikami(anonimowość)
- w każdej zbiorowości istnieje pewien odsetek osób, które:
1). Nie potrafią wypełniać ankiety w sposób właściwy
2). Nie chcą wypełniać ankiet (nie są dość motywowani) , badacz nie ma możliwości ustalić jednoznacznie dlaczego respondent nie odpowiedział na ankietę
3). W ankiecie mogą wystąpić różnice w interpretacji pytań przez różnych respondentów
4). W porównaniu z wywiadem ankieta stwarza mniejsze możliwości prawdziwości wypowiedzi
W sumie ankieta jest techniką popularną ale mało rzetelną i nie nadającą się do pogłębiania analiz. Wywiad i ankieta są metodami pozwalającymi na odzwierciedlanie obiektywnych stanów społecznych w sposób subiektywny.
Dla analizy złożonych stanów w zakładach pracy obok sfery zachowań werbalnych należy ustalić i ocenić obiektywne zasady funkcjonowania firmy- formalne i nieformalne.
IV Pomiar socjometryczny (test)
Jest przydatny do badania organizacji nieformalnej instytucji(firmy). Pomiar socjologiczny pozwala stosunkowo szybko poznać wzajemne oddziaływania zachodzące pomiędzy pracownikami w małych grupach roboczych (brygadach, sekcjach). Technika ta jest bardzo przydatna w polityce kadrowej :
- dla kształtowania zespołów pracowniczych , w których szczególną rolę odgrywają podstawy
- współpracy (działania)
Pomiar socjologiczny pozwala określić :
- zachowania i upodobania członków grupy
- zdolność grupy do realizacji powierzonych zadań
- strukturę społeczną grupy, jej podziały
- pozycje indywidualne członków grupy ( wskazanie liderów, osób nieakceptowanych)
- samo narzędzie pomiaru jest stosunkowo proste
- trudna jest analiza testów socjologicznych
- nie dostarcza wiedzy o przyczynach powyższych zjawisk
Pomiar socjologiczny to technika pozwalająca na stosunkowo dobre poznanie niektórych postaw członków załogi istotnych dla organizowania kadry pracowniczej- zespołów.
W szczególności:
-dla wykonywania określonych zadań
-harmonizowania nieformalnego życia grupy z jej życiem oficjalnym
-wyodrębnienie osób nie cieszących się zaufaniem i mogących pełnić funkcje kierownicze
-porównanie grup pod względem struktury (wewnętrznej, stopnia integracji)
Braki tej metody powinny być uzupełnione innymi metodami.
V Metody pośrednie – na podstawie wskaźników działania przedsiębiorstwa, zjawisk zachodzących w firmie itd.
VI Metody mieszane – korzystają z różnych technik badawczych
-analiza dokumentów czyli uzyskanie informacji o stanie zakładu na podstawie sprawozdań, ksiąg itd.
-badania ekspertów czyli obserwacja procesów pracy
-podejście problemowe czyli stawianie problemu przed grupą ludzi i dyskutowanie nad nim
Dawniej : Zaniecki, Krzywicki, Adamiecki, Rychliński
Współcześnie : Szczepański, A. Matejko, Doktor, Kulpińska
Kryteria rozważań nad socjologią pracy:
1). Przyjmowana koncepcja człowieka
2) Jak jest rozumiany zakład pracy
3). Rozumienie roli kierownictwa.
Wykład z dnia 2000-04-27
Nurt racjonalizacji pracy.
Cechą charakterystyczną klas teorii racjonalizacji procesu pracy jest założenie o wyższości interesu zakładu pracy nad dobrem jednostki , członków jego załogi . Twórcą był MC GREGON , który zakładał , że człowiek ma wrodzoną wiedze do pracy ale jej unika trzeba go nakłaniać do tej pracy ( tylko wykonuje polecenia ) .
Zasadniczym aksjomatem tego kierunku jest to , że człowiek nie chce i nie powinien być izolowany praktycznie oraz w teoretycznych rozważaniach:
-od zespołu roboczego
-od grupy
Twórcą był Elton Mayo , chciał zatrudnienia w zakładach pracy socjologów, kładł nacisk na rolę małych grup w zakładach pracy i na inne motywy niż ekonomiczne.
Ponadto : człowiek uczestniczy w systemie społecznym przedsiębiorstwa nie tylko jako jednostka ekonomiczna ze względu na potrzeby materialne , ale także realizuje inne potrzeby np. bezpieczeństwa oraz społeczne wyrażające się w dążeniu do życia w grupie. Jednostka potrzebuje aprobaty , uznania, akceptacji ze strony innych ludzi. W zakładzie pracy taka rolę mogą spełniać grupy formalne i nieformalne, kierownicy formalni oraz liderzy nieformalni. Szkoła human relations stanowi istotny krok w rozwoju socjologii pracy . Ujawnia nowe uwarunkowania wydajności pracy (powiązanie wydajności z satysfakcją ). Dało to podstawy do poszukiwania nowych form organizacji pracy, odejście od zbyt szczegółowych instrukcji (nadmiernej formalizacji), złagodzenie nadzoru. Badania E Mayo zaowocowały rozwojem teorii motywacji oczekiwań i teorii potrzeb(Maslow).
Współczesna socjologia pracy.
Nowe tendencje w socjologii pracy pojawiły się na początku lat 60-tych. Podjęto wówczas krytykę szkoły human relations i szkoły racjonalizacji pracy. Pojawiły się opinie , że klasyczna teoria racjonalizacji procesu pracy analizowała „zakład bez ludzi” a szkoła human relations „ludzi bez celów i zadań zakładu”. Nowe tendencje w socjologii pracy dążyły do przezwyciężenia tych skrajności , traktując zakład jako złożony agregat społeczny , w którym obok wspólnoty istnieje także odmienność interesów grupowych.
Zakład aby trwać musi:
1. integrować system społeczny rozumiany jako układ pozycji i ról społeczno-zawodowych
2. adaptować się do zewnętrznego otoczenia (a więc rozbudowywać łączność i rozwiązywać problemy)
„Zgoda” jest eksponowana we współczesnej socjologii pracy jako czynnik organizujący wewnętrzny porządek społeczny zakładu (A Etzioni, M Crozier Januszek)
Współczesna socjologia pracy (podobnie jak inne nauki) podlega ciągłym procesom integracji i zróżnicowania.
Najważniejsze kierunki w socjologii pracy to:
1. Psychologizujący (najbliżej human relations , zachowanie małych grup z celami zakładu, porozumienie między tymi grupami a kierownictwem- Rlikert)
2. Systemów społecznych (zakład traktowany jako kompleksowy system składający się z podsystemów: komunikacji, równowagi, adaptacji, podejmowania decyzji- T Parsons, H A Simon, I G March)
3. Strukturalny ( stara się opisać wpływ otoczenia na strukturę zakładu pracy, organizacji formalnych zakładu pracy
4. Działania ( zwraca uwagę , że zachowanie człowieka opiera się o postrzeganie subiektywne sytuacji, w której się znalazł G Offman)
Zakład pracy w ujęciu socjologicznym.
System społeczny zakładu pracy.
Pojęcie „ system społeczny” ma w socjologii uwarunkowane miejsce. Jednym z czołowych twórców koncepcji systemów społecznych jest T Parsons (Social system Nowy York 1951).
System wg Parsonsa to układ wzajemnych zależności i powiązanych ze sobą działań czyli ról społecznych między którymi stosunki są uregulowane normatywnie i wyznaczone przez cele instytucji, stanowiąc różnorodne struktury społeczne wzajemnie na siebie oddziałujące.
Rola społeczna:
1. Zespół norm regulujących zachowanie osoby zajmującej określa pozycję w społeczeństwie
2....
nubiska