Kasprowicz Jan - Wybór poezji.doc

JAN KASPROWICZ – WYBÓR POEZJI

BN S. I NR 120

WSTĘP I OPRACOWANIE: JAN JÓZEJ LIPSKI

I.                    WIADOMOŚCI BIOGRAFICZNE

-          ur. 12 XII 1860 r. w Szymborzu pod Inowrocławiem w rodzinie chłopskiej

-          życzliwość krytyki dla jego chłopskiego pochodzenia (rozumienie jego poezji)

-          gimnazjum i matura w Poznaniu w 1884 roku – szkoła pruska

-          debiut przebiegał wieloetapowo:
1878 – sonet „Poranek” (w pozn. „Lech”)

-          studia w Lipsku

-          pobyt we Wrocławiu – działalność socjalistyczna, internacjonalistyczna

-          zamieszkał we Lwowie i pisywał do „Kuriera Lwowskiego” (1889-1900)
debiut książkowy: 1888 „Poezje”

-          został członkiem Ligi Narodowej

-          uprawiał krytykę lit. i teatralną

-          1904 – doktorat z liryki Teofila Lenartowicza

-          1923 – powrót do ukochanego Poronina (przyczółek Herenda)

-          lata profesorskie (był m.in. rektorem Uniwersytetu Lwowskiego), praca dydaktyczna, choć pisarsko bardzo płodny okres

-          zmarł w 1926 na Herendzie

II.                 W KRĘGU NATURALIZMU

-          najpierw patronował pol. romantyzmowi

-          potem naturalizm niemiecki + monizm (głosili etyczny aktywizm sztuki)

-          zw. z symbolizmem

-          pobyt w Lipsku

poemat „Giordano Buno” – prometejski etyzm, retoryczność, tropiczność, zwroty do adresata, obrazowość, podobnie do Shelleya

„Aryman i Oromaz” – bunt altruistyczny

-          tendencje francuskie (1885 - 1892)
problematyka Lessingowska („Laokoon”)

-          tom ”Obrazki natury”

wiersz „W chałupie” – opisowość, naturalizm, protokolarność, etyzm, problem rozwoju wsi

wiersz „Z ulicy” jak filmowe oko kamery

-          narracyjno-opisowy cykl „Z chłopskiego zagonu” + cykl sonetów „Z chałupy” – rozległość poznawcza, genialna kompozycja, 40 sonetów, konfliktowy obraz wsi polskiej, miniatury fabularne, podmiot subiektywny, ukazanie dystansu między „dziś” a „wówczas”

-          dramatyzowane poematy i dramat naturalistyczny
wpływy Shelleya
”Świat się kończy!” – wybitne dzieło pisane gwarą

-          publicystyka
ideologia socjalistyczna
”Oni i my”
radykalny demokrata

III.              MODERNIZM

-          zmiana perspektywy ukazanie się II serii „Poezji” K. Tetmajera (1894)

-          dominacja modernizmu

-          wielka rola Miriama, „Chmiery” i „Życia”

-          rola ekspresjonizmu

-          miłość
poemat „Miłość (1895) tu: „Miłość – grzech”. „Amor vinceus”

-          rola „Kuriera lwowskiego” i publicystyki, felieton „Z tatr”, „Młodzież przed sądem”, „Poezja XIX wieku” – tutaj objawia się Kasprowicz-krytyk, monista

-          symbolizm i impresjonizm
”Krzak dzikiej róży” (1898):

-          odległość od tematyki społecznej

-          nastawienie na wartości estetyczne

-          cykl „W ciemność schodzi moja dusza”

-          świat doznań zmysłowych

-          umetafizycznienie sztuki

-          zmysłowość

-          symbole

-          impresjonistyczny wizualizm (b. trudne połączenie tych kierunków)

-          1892-98 – Podhale:
dramat rewolucji społecznej (np. „Bunt Napierskiego”)

-          „Krzak dzikiej róży” (1898)
są jakby w przededniu „Hymnów”, moralitetowość, ekspresjonizm

-          „Hymny” (1899)
nazwa „Hymny” dopiero 1922
cechy gat. hymnu
tradycja pieśni kościelnej
2 plany: metafizyczno-religijny i etyczno-społeczny
przekonanie o kryzysie wartości (katastrofizm)
upadek cywilizacji Zachodu
wizyjne obrazowanie
rola koloru
symbol róży („Dies Irae”)
wiersz wolny

-          lata po 1905 – wzbogacenie literatury o problematykę społeczną

-          tomik „O bohaterskim koniu i walącym się domu” (proza artystyczna)
kryzys cywilizacyjny, wulgaryzacja chrześcijaństwa, ale obrona wartości
zawarta spowiedź lirycz – świadectwo rozdarcia
„Cień” – rozrachunek z religią – przejaw kryzysu medernizmu

-          okres balladowy
”Taniec zbójnicki” (1896) – fascynacja folklorem
”Sawitri”
”Pieśń o Waligórze”
”Ballada o słoneczniku”

-          „Marchołt” )dramat)
1913 w „Chimerze”, wyd. 1920
bogate odniesienia do Goethego, Mickiewicza, Rebeloise`gi
rola karnawału

-          „Księga ubogich”
ściszenie tonu, zgoda na świat, ale z tonami rezygnacji
przyroda jest tu znakiem Boga
neoklasycyzm
nawiązania do Biblii
św. Franciszek
sens metafizyczny świata
cichną konflikty społeczne

-          „Mój świat”
wydane po śmierci
manifestacja prymitywizmu

-          przekłady z literatur obcych
wiele tłumaczeń Kasprowicza
”Rodzina Cencich” Shelleya (1884)
tłum. Goethego, Shelleya, Emersona, Keatsa, Wilde`a
tłum. z teatru elżbietańskiego
tłum. Ajsychlosa i Eurypidesa
 

IV. RECEPCJA KASPROWICZA

-          uznanie i pozycja

-          znany gł. jako autor „Hymnów”

-          za życia miał 2 monografie

-          1930 – I wyd. „Dzieł” (I – XXII) pod red. S. Kołaczkowskiego

WYBÓR POEZJI

I.                    JUWENILIA

-          „Wieczór nad Gopłem” (1897)
stylizacja na „Sonety Krymskie” Mickiewicza
 

II.                 POEZJE

                  1)   „Melodie jesienne”

                  -     ”Cieche boje”

      2)    Z padołu walki”

                  -     „Pieśń irlandzka”
                        wołanie przeciw Eryniom

-          „Excelsior”
koniec bytu, skazani na wymarcie
nikną nadzieje
”a jednak głowy w górze!”
potrzeba siły – wezwanie

-          „Trzeba nam wiary”

-          „Oni i my”
1886 „przegląd tygodniowy”
manifest polit. stronnictwa ludowego
gani fałszywą naukę, połączenie religii z rozumem
nie można „wznosić kościołów bez Boga”
podkreśla rolę ludu, wiary, siły chleba
trzeba wziąć topór

-          „Giordano Bruno”
trzeba uważać na obłudne serce człowieka
trzeba zerwać łańcuchy
Bruno tonął samotnie w mistycznej topieli, stygamty
”Prawda płonie!”
”Duch potężny!”
przyjdą czasy gdy żar rozpromieni martwe serca ludzi – odejście od nicości i małości

III.     SONETY (1888)
 

-          „Z chałupy”
nędzne chłopskie chaty, łzy
czy przyjdzie czas zmiany?
biją dzwony – czas chrześcijański
”Biedy ludu! Święty polski ludu!”
przykład chłopskiej miłości
służba u szlachty
choroba, śmierć
chłopi pokorni, choć muszą dbać o siebie, dali syna do szkoły, chcieli wydać córkę za mąż
groźna zima
ratunek – poezja

IV.              WIERSZE ROZPROSZONE (1878-1891)

- „W chałupie”
biedna chałupa, deszcz, „dysonans nędzy”, pusta ława po wieczerzy, przy piecu stoi chora kobieta, 16-letnia dziewka śpi i śni o paniczu z fabryki

-          „Z nizin”
patrzy jak pracują robotnicy, kości zmęczenia, spalone karki, obiad – kartofle, namiętność – kamieniarze, zabór pruski, melodia ludowa, czekają na spoczynek, chcą wrócić do siebie do domu, biedne i poczciwe chłopskie serce

-          „Szły zbierać kłosy”

-          „Wojtek Skiba” (1889)
wzorowany na „Beniowskim” Słowackiego
wiersz(poemat) nie ukończony
wątki autobiograficzne
historia zycia 30-letniego chłopa, zarobkowania, praca w cukrowni, musi ść żebrać, smutna hańba, chce być księdzem księdzem, ale...

-          „W ciszy wieczoru”

-          „O, zbliąż się, śmierci!”

V.                 CHRYSTUS

-          „Kuszenie na puszczy”
poemat społeczno-religijny
mesjada
siła
rzecz dzieje się w środowisku robotniczym , w społeczeństwie. Jest chór fabrykantów i bankierów, Chrystus i Lucyfer

-          „U stóp cysterny w Sychar”

-          „Golgota”

III.              ANIMA LACHRYMAS (tłum DZUSZA PŁACZĄCA) (1894)

1)     ”Anima lachrymas”
- „Rozpacz”
- „Gdy mnie ogarnia mrok”

2)     „Circulus vitiosus”
- „Odi profanum volgus”

3)     “Pod sklepeienim niebios”
- „Szum drzew”
śpiew zieleni

4)     „Impresje”
- „Batiar”
obdartus uliczny, chciał być literatem

5)     „Z areny publiznej”
- „Lirnik mazowiecki”
cieniom Lenartowicza

6)     „Obrazy, gawędy i opowiadania”
- „W karczmisku”
wesele, tańce, picie, potem praca, pot i bieda, złe obyczaje, śmierć
- „Król Lear z Biedaczewa”
miał chatę, ziemię, ale był czysty i szczery, ludzie mu zazdrościli

IV.              MIŁOŚĆ

1) „Z gór”
- „Przy szumie drzew”
pod niebem z nią zawarł ślub, stokrotki, dzwonki, trawa, mchy, duma poety, jawory i buki

V.                 KRZAK DZIKIEJ RÓŻY

1)     „W ciemność schodzi moja dusza” (przy cyfrach to są cykle, które składają się na zbiór)

-          „W ciemności schodzi moja dusza”
nad losem duszy boleje biały anioł, z duszy szydzą potępieńcy

-          „Ach, nieraz mi się zdaje”
chodzi za nim przeszłość, słońce łanów, uciekaw przed swoim ceniem

-          „Byłeś mi dawniej bożyszczem, o tłumie”
tłum stał się pazerny, jest wściekły z pragnienia, gani człowieka, wróg ducha „który zdeptał kwiaty”

-          „Modlitwo moja, cicha i bez słów”

2) „Z wichrów i hal (Z Tatr)”

-          „Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach”
pawiookie stawy, kosodrzewiny i cisza, granity, limba, leki, w seledyn stroją się niebiosa, biel rosy błyszczy na krzaku

-          „Taniec zbójecki”

3) „Nad przepaściami”

-          „Nie było bytu, ani też niebytu”
przemijanie, brak zaufania, duch ludzki, próżnia próżni, wszystko paląca miłość, czy jest jakiś Eden?

VI.              HYMNY (1902) wyd. 1922

-          „Dies irae”
Kyrie elejson, prosi, by Bóg spojrzał łaskawo, duch ludzki to garść kurzu, ból tylko, zmiłuj się Boże
gną w chmurach wichrów czoła, olbrzymie świerki padają strzaskane
dusza pełna miłości
krew w morzach, szał i strach
Bóg tylko sądzi i patrzy na cierpienie
”I stał się koniec świata... O chwilo spokoju!”
słychać jedynie straszliwe Amen

-          „Salome”
śpiewa i przyzywa kochanka
płonie pieśń miłości
puste przestworze pustyni
wzywa go w letnią noc do gajów
czeka na głos

-          „Święty Boże, Święty Mocny”
inc. „O niezgłębione nieobjęte moce...!”...