Spis treści
Wstęp 1
1. Zagrożenia czynnikami chemicznymi 1
2. Działanie związków chemicznych 1
2.1. Działanie drażniące 1
2.2. Działanie duszące 2
2.3. Działanie narkotyczne 2
2.4. Zatrucia ostre 2
2.5. Zatrucia przewlekłe 2
3. Szybkość toksycznego działania trucizn 3
4. Efekty działania trucizn 3
5. Zapobieganie zatruciom 3
6. Tablica substancji toksycznych 4
Bibliografia 7
W przypadku pracy mechanika samochodowego, podejście do zagrożeń jest tak samo ważne, jak podczas pracy np. przy tokarce lub pile tarczowej. Różnica polega tylko na tym, że w przypadku tokarki lub piły tarczowej dokładnie widać realne zagrożenia w postaci wirującego wrzeciona czy obracającej się tarczy. W warsztacie samochodowym często zagrożenia nie są widoczne na pierwszy rzut oka. Do czynników niebezpiecznych, które przy niekorzystnym zbiegu okoliczności mogą stać się przyczyną nagłych urazów, dochodzą czynniki uciążliwe albo szkodliwe dla zdrowia lub życia pracowników
Czynniki chemiczne w pracy mechanika samochodowego to substancje o działaniu:
Ø toksycznym,
Ø drażniącym,
Ø uczulającym,
Ø rakotwórczym.
Toksyczne substancje chemiczne występują w warsztacie samochodowym w postaci par, gazów, mgieł, dymów lub pyłów. Intensywność ich występowania jest uzależniona od zakresu prac, jakie prowadzi dany warsztat. Szczególnie duża jest przy pracach spawalniczych, gdzie występują tlenki azotu, tlenki węgla, związki metali itp., oraz przy pracach lakierniczych, podczas których wydzielają się węglowodory, estry i sole kwasów organicznych, alkohole, ketony, toluen, ksylen i wiele innych szkodliwych substancji.
Działanie na organizm mechanika samochodowego chemicznych trucizn przemysłowych zależy od szeregu czynników. Zasadnicze znaczenie ma przede wszystkim rodzaj trucizny i jej toksyczność, dawka i czas działania, stan trucizny, sposób i drogi wprowadzenia do ustroju oraz stan samego ustroju. Toksyczność różnych związków chemicznych, stosowanych w warsztatach samochodowych, jest bardzo różna. Zależy ona przede wszystkim od stopnia powinowactwa danego związku do tkanek i narządów ustroju oraz sposobu działania na organizm. Pod tym względem rozróżniamy trucizny, które wykazują działania drażniące, powodują głód tlenowy ( działania duszące), wykazują działanie narkotyczne oraz trucizny o działaniu mieszanym.
Działanie drażniące mają na organizm mają przede wszystkim trucizny w postaci gazowej, głównie takie gazy, jak amoniak, dwutlenek siarki – działające głównie na górne drogi oddechowe, chlor, fluor działają głównie na drogi oddechowe, jak i na tkankę płucną, oraz takie gaz, jak fosgen i tlenek azotu – działającego przede wszystkim na tkankę płucną i prowadzące do obrzęku płuc. Wszystkie te gazy działają również drażniąco na spojówki. Powodują one zmiany zapalne bezpośrednio w miejscu zadziałania oraz zmiany wtórne w postaci samozakażenia florą bakteryjną.
Działanie duszące albo głód tlenowy może powstawać na skutek zablokowania przez truciznę przenoszenia tleny z płuc do tkanek, zablokowania lub zniszczenia enzymów oddechowych w tkankach i komórkach, bądź na skutek porażenia ośrodka oddechowego w mózgu. Działanie takie wykazuje np.: znana powszechnie trucizna – tlenek węgla oraz tlenki azotu, dwutlenek węgla w większych stężeniach, anilina, nitrobenzen, cyjanowodór, siarkowodór.
Działanie narkotyczne wykazują tzw. trucizny działające na układ nerwowy, np.: dwusiarczek węgla, szereg związków pochodnych benzenu i inne. Do tej grupy zalicza się również alkohole. Istotne znaczenie ma dawka trucizny. Zależnie od dawki rozróżniamy zatrucia ostre, podostre i przewlekłe.
Zatrucia ostre w warunkach warsztatowych należą raczej do rzadkości i mogą się zdarzyć np. przy zastosowaniu nowych, mało znanych substancji, w przypadku awarii urządzeń bądź na skutek wyraźnego przekroczenia elementarnych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. W przypadkach takich duża dawka trucizny może być nawet przyczyną zatrucia śmiertelnego.
Częściej natomiast w warunkach warsztatowych zdarzają się zatrucia przewlekłe. Są one wynikiem stopniowego odkładania się trucizny w ustroju ( kumulacja), która w małych dawkach jednorazowych nie wykazuje działania trującego. Zatrucia przewlekłe są zazwyczaj swoiste, związane z rodzajem trucizny, jej stężeniem oraz warunkami, w jakich powstały.
Szybkość działania trucizn przemysłowych i drogi ich wchłaniania przez ustrój zależą w dużym stopniu od stanu, w jakim trucizna się znajduje. Najszybciej działają trucizny w stanie gazowym, nieco wolniej w stanie ciekłym, a najwolniej w stanie stałym. W zatruciach przypadkowych, pozaprzemysłowych, głównymi drogami wchłaniania trucizn do ustroju są drogi pokarmowe, natomiast w zatruciach przemysłowych na pierwszym miejscu należy wymienić drogi oddechowe, na drugim – skórę, na trzecim – przewód pokarmowy. Przez drogi oddechowe ulegają wchłanianiu trucizny w postaci gazowej, w postaci pary, mgły, dymu, pyłu itp. szybkość i sposób wchłaniania wahają się w dość szerokich granicach, w zależności od miejsca wchłaniania w drogach oddechowych oraz właściwości fizycznych i chemicznych trucizny wchłanianie trucizn w obrębie górnych i środkowych dróg oddechowych jest niewielkie. Wchłanianie trucizn odbywa się szybciej w pęcherzykach płucnych ze względu na olbrzymią ich powierzchnie, trucizny w postaci gazów i par przenikają tam wprost przez nabłonek do krwiobiegu, natomiast ciała stałe ( pyły) ulegają najpierw rozpuszczeniu. Większą toksyczność trucizn wchłanianych przez drogi oddechowe związaną jest także z tym, że przedostają się one do krwi z pominięciem krążenia wątrobowego, gdyż wątroba ma skłonności neutralizowania niektórych związków trujących.
Przez uszkodzoną skórę wchłaniają się nieliczne tylko związki, np. organiczne połączenia ołowiu i rtęci, benzen i niektóre jego pochodne, np. anilina itp. najbardziej rozpowszechnione rozpuszczalniki organiczne ( benzyna i inne) ulegają również wchłanianiu przez skórę, ale tylko wyjątkowo w takim stopniu, aby mogły być przyczyną zatrucia
Przewód pokarmowy jako wrota wchłaniania trucizn przemysłowych praktycznie nie gra obecnie dużej roli. Zatrucia zawodowe tą drogą mogą wystąpić w zasadzie jedynie w przypadkach nieprzestrzegania przy pracy ze związkami trującymi elementarnych zasad higieny osobistej (spożywanie pokarmów, palenie papierosów).
Efekt działania trucizn zależy także od stanu organizmu. Organizm wycieńczony, wadliwie żywiony lub niedożywiony, wyczerpany chorobą reaguje silniej na mniejsze dawki trucizny. Również przewlekłe schorzenia narządów miąższowych, głównie wątroby i nerek, wpływają na wrażliwość organizmu.
Większość trucizn po przedostaniu się do organizmu ulega różnym przemianom prowadzącym do ich rozkładu i w efekcie – detoksykacji. Wydalanie gazów i par rozpuszczonych we krwi odbywa się na zasadzie tych samych praw, co i wchłanianie. Na ogół substancje trudno rozpuszczalne we krwi wydalają się łatwiej i szybciej niż substancje łatwo rozpuszczalne, np. alkohole są wydalane bardzo powoli. Trucizny, które ulegają w ustroju różnym przemianom biochemicznym, są wydalane zazwyczaj w postaci produktów tych przemian, głównie wraz z moczem, kałem i w wydzielinach gruczołów.
W zapobieganiu zatruciom zawodowym najbardziej istotne znaczenie mają środki eliminujące narażenie na zatrucie. Należą do nich hermetyzacja procesów produkcyjnych i automatyzacja, a więc postęp techniczny, oraz wszędzie, gdzie jest to możliwe, zamiana substancji trujących na nietrujące. Do tej grupy środków należy zaliczyć prowadzenie systematycznej kontroli właściwości toksycznych surowców używanych do produkcji.
Jeżeli wymienione środki nie mogą być z jakiś przyczyn zastosowane, to obowiązuje wtedy wykorzystanie miejscowej wentylacji ssącej, praca pod wyciągami i wreszcie – jako ostateczność stosowanie środków ochrony osobistej. Ponadto w każdym przypadku narażenia należy stosować systematyczną kontrolę stężeń substancji szkodliwych w powietrzu pomieszczeń.
Ekologia z ochroną środowiska, Ewa Pyłka-Gutowska. Wyd. Oświata Warszawa 1997.
Higiena-ochrona zdrowia, Cezarego W. Korczaka. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1984.
Bezpieczeństwo i zdrowie a warunki pracy, Podręcznik szkoleniowy, Dział Szkoleń „ Solidarność” Gdańsk 1992.
0
specjalista_ds_bhp