Praca kontrolna z pedagogiki społecznej

Małgorzata Kowalewska

NPiWP (mgr uzupełn.) III rok , grupa B

CZYM JEST I W JAKI SPOSÓB MOŻNA ZAKTYWIZOWAĆ    ŚRODOWISKO LOKALNE ?

Aby odpowiedzieć na pytanie zawarte w tytule , należy rozpocząć od wyjaśnienia , iż pojęcie środowiska lokalnego leży w sferze badań pedagogiki społecznej , która zdaniem Heleny Radlińskiej (1961, s.361) jest „ ... nauką praktyczną , rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku , biologicznych i społecznych , z etyką i kulturoznawstwem (teorią i historia kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia . Można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska , wpływem warunków bytu i kręgu kultury na człowieka w różnych fazach jego życia , wpływem ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału” . Za Ryszardem Wroczyńskim (1966, s.8) można też dodać , iż pedagogika społeczna jest „ ... nauką o środowiskowych uwarunkowaniach procesów wychowawczych i problemach wychowania poza szkołą” .

Środowisko lokalne należy do głównych kategorii pojęciowych pedagogiki społecznej . Jest ono  -  obok rodziny  -  najważniejszym czynnikiem socjalizacji . Jego znaczenie i siła wynika m.in. stąd , iż jest ono nieuchronnym i nieodłącznym elementem otoczenia życia jednostki . Człowiek nie może żyć poza społecznością lokalną , która jest najbardziej uniwersalnym i trwałym elementem jego otoczenia od urodzin po kres życia .

Pojęcie środowiska lokalnego budzi wśród pedagogów niejednoznaczne reakcje i różnorodne kontrowersje . Jest pojęciem wieloznacznym , możliwym do zrozumienia tylko przez wyliczenie jego składników , z których każdy ma swe samoistne znaczenie , jest zatem niepotrzebne . Jest kategorią historyczną , opisującą byt idealny , który dzisiaj w zasadzie nie ma desygnatów realnych , a więc jest niepraktyczne . Wreszcie jest nazwą określającą pewien typ ładu społecznego i pożądanego stanu zbiorowości ludzkiej . W takim rozumieniu służy jako wzorzec działania praktycznego i nie jest pojęciem naukowym .

Definicja środowiska lokalnego przysparza wiele kłopotów . Nie do przyjęcia dla pedagogiki praktycznej jest popularne , socjologiczne ujęcie mówiące , że środowisko lokalne to mała grupa ludzi , żyjąca na ograniczonym terytorium , ponieważ dominują w nim wartości statystyczne . Jedną z możliwych do zaakceptowania przez pedagogikę definicji przytacza Tadeusz Pilch (1995, s.157) : „środowisko lokalne to gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium , posiadających i ceniących wspólną tradycję , wartości i symbole , instytucje usługowe i kulturowe , świadomych jedności , odrębności , posiadających gotowość do wspólnotowego działania , żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa” .

Definicja ta ukazuje obraz specyficznej zbiorowości ludzkiej , która przez zespół cech , właściwości i wewnętrznych mechanizmów regulacyjnych tworzy szczególny typ środowiska wychowawczego . Do owych właściwości , kreujących siły wychowawcze środowiska i tworzących system socjalizacji członków społeczności lokalnej , należą :

-         tożsamość etniczna , religijna i kulturowa ;

-         zasada odrębności , izolacji , kontroli grupy nad jednostką i powszechnej identyfikacji członków ;

-         względna jednolitość ekonomiczna i zawodowa .

Głównym spoiwem grupy społecznej jest więź społeczna , bez której każda grupa nosi cechy zbiorowości statystycznej . Istnienie więzi nadaje grupie charakter , a rodzaj i siła więzi decydują o jej funkcjach i sile oddziaływania . Definicję więzi społecznych podaje Jan Szczepański (1979, s.238) , określając je jako „zorganizowany system stosunków , instytucji , środków kontroli społecznej , skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości w całość zdolną do trwania i rozwoju” .

Aby identyfikować jakąś zbiorowość jako społeczność lokalną , nie wystarczy podać jej cechy konstytutywne oraz określić więzi społeczne w niej występujące . Należy odszukać jeszcze inne kryteria identyfikacji . Jednym z nich może być kryterium postrzegania swojego środowiska jako akceptowanego miejsca , sposobu zbiorowego życia . Dla pedagogiki społecznej oznacza to zawężenie terytorialne środowiska lokalnego do działania lokalnych „sił społecznych” , które to określenie wprowadziła H. Radlińska .

Jeszcze ściślej można określić ramy środowiska lokalnego poprzez wyróżnienie społeczności , mającej świadomość wspólnego interesu zbiorowości terytorialnej , świadomość pewnych powinności etycznych wobec otoczenia . Symboliczne granice środowiska lokalnego wyznaczają zjawiska i działania , będące wynikiem owej świadomości . Mieszczą się w nich dwa klasyczne warunki kształtowania się więzi społecznych . Pierwszym jest styczność przestrzenna , czyli postrzeganie obecności drugiego człowieka jako pewnej stałej , świadomość potencjalnego , ustawicznego kontaktu z drugim , konkretnym człowiekiem , wreszcie postrzeganie jego „przypisania” do własnej przestrzeni życiowej . Dlatego pedagogika społeczna nie przypisuje miana środowiska lokalnego zbiorowości wielkiego miasta . Drugim warunkiem jest łączność psychiczna , rodząca się na gruncie swoistej identyfikacji , czyli utożsamiania się z innymi w tysiącu różnych sytuacji , gdzie człowiek postrzega drugiego człowieka jako partnera , towarzysza , wspólnika , pomocnika , oczekującego pomocy , czyli w sytuacji wyzwalającej uczucia empatii , bliskości , aprobowanej zależności .

Żywym eksponatem środowiska lokalnego jest wieś . Wśród wielu definicji wsi trafnością i uniwersalnością wyróżnia się definicja Stefana Czarnowskiego (1955, za: T.Pilch, 1995, s.167) : „wieś stanowi lokalną społeczność zupełną , tzn. zamkniętą w sobie , obejmującą wszystkie prawie funkcje życia zbiorowego swoich członków , przeciwstawiającą się społecznościom podobnym i wsiom innym , a także grupom i organizacjom istniejącym poza nią lub ponad nią” .

W krajach europejskich , również w Polsce , od samego zarania państwowych systemów szkolnictwa rola szkoły w konkretnym środowisku wyznaczona była odgórnie przez uniformistyczne , ogólnopaństwowe prawodawstwo szkolne , dyrektywy organizacyjne , programy dydaktyczno – wychowawcze i formy kontroli . Spowodowało to oderwanie szkoły od życia jej środowiska . Natomiast wielu badaczy problematyki dowodzi , że właśnie szkoła jest jednym z podstawowych czynników integracji i aktywizacji środowiska lokalnego , szczególnie wiejskiego , zaś młodzież szkolna stanowi jedno z podstawowych ogniw kształtowania się więzi między społecznością lokalną a szkołą . Analiza porównawcza rozmaitych przypadków wskazuje na to, że we współpracy ze środowiskiem w naszej współczesnej rzeczywistości wyróżniają się szkoły :

-         podejmujące zadania w zakresie wymaganego minimum ;

-         podejmujące akcje spontaniczne pod wpływem bodźców środowiskowych ;

-         organizujące działalność planową na miarę potrzeb środowiska , i to : a) jednostronną , zmierzającą do wykorzystania dóbr środowiska dla szkoły lub b) wzajemną , polegającą na obustronnych świadczeniach .

Pracuję jako nauczycielka edukacji zintegrowanej w Szkole Podstawowej w Wałdowie Szlacheckim (gmina Grudziądz) . Obecnie w szkole podstawowej i gimnazjum , które mieści się w tym samym budynku , pobiera naukę łącznie 151 uczniów , będących mieszkańcami Wałdowa Szlacheckiego oraz pobliskich wsi : Biały Bór , Błędowo , Ruda . Kadra pedagogiczna na czele z dyrektorem  -  kierującym obydwoma placówkami  -  dąży do stworzenia szkoły środowiskowej , działającej w pełnej integracji ze środowiskiem , przy współpracy rodziców i innych mieszkańców wsi , działającej nie tylko z uwagi na korzyść własną , ale też ze względu na korzyści, które może odnieść środowisko lokalne .

Wałdowo Szlacheckie liczy około 500 mieszkańców . Trudnią się oni głównie rolnictwem i ogrodnictwem lub pracują w miejscowych zakładach : dwóch odlewniach żeliwa , zakładzie stolarskim , czterech zakładach mechaniki pojazdowej . Część mieszkańców pracuje w sąsiedniej wsi Biały Bór w dwóch zakładach stolarskich , wytwórni okien „Elgro” , największej w Europie wytwórni świec „Canexim” , hurtowni spożywczo – przemysłowej „Jeronimo” lub w różnych zakładach w pobliskim Grudziądzu .

Jak zaczęła się nasza , jako szkoły , praca nad zaktywizowaniem środowiska lokalnego w kierunku integracji i uzyskiwania obopólnych korzyści ? Sądzę , że najważniejszą rolę odegrał tu obecny dyrektor , który dwa lata temu swoją wizją szkoły środowiskowej zaraził grono pedagogiczne i mieszkańców wsi . Początkowo w określone działania włączyli się głównie członkowie Komitetu Rodzicielskiego , z czasem jednak pozyskaliśmy do współpracy duże grono rodziców i innych mieszkańców wsi, z których dzieci uczęszczają do naszej szkoły .

Obecnie na stałe już zadomowiły się w naszych przedsięwzięciach następujące działania :

-         ogólnoszkolne zebrania rodziców i pracowników szkoły , połączone z wydarzeniami kulturalnymi , przygotowanymi przez uczniów przy pomocy nauczycieli i rodziców ; m.in. odbyły się przedstawienia „teatralne” : „Dziady” wg A. Mickiewicza , „Balladyna” wg J. Słowackiego , inscenizacje bajek w wykonaniu młodszych uczniów ;

-         imprezy kulturalne  -  m.in. montaż słowno – muzyczny poświęcony ofiarom Katynia , coroczne jasełka bożonarodzeniowe ; niedawno odbyło się spotkanie , połączone z koncertem męskiego chóru „Echo” z Grudziądza ; organizowane są też coroczne wyjazdy do instytucji kulturalnych , np. w bieżącym roku szkolnym chętni uczniowie i rodzice mieli okazję oglądać musical „Skrzypek na dachu” w Państwowej Operze Nova w Bydgoszczy ;

-         ogniska integracyjne dla dzieci , pracowników szkoły i mieszkańców wsi ; warto tu zaznaczyć , iż kiełbaski przeznaczone do pieczenia w ognisku są za każdym razem przekazywane nieodpłatnie przez właścicielkę sklepu spożywczego we wsi ;

-         bale karnawałowe dla dzieci , na które zapraszani są nie tylko uczniowie szkoły , ale wszystkie chętne dzieci ze wsi ;

-         zabawy karnawałowe dla dorosłych mieszkańców wsi , bez względu na to , czy ich dzieci uczęszczają do naszej szkoły ;

-         wszelkie uroczystości szkolne , na które zawsze zapraszani są przedstawiciele środowiska lokalnego ;

-         biwaki szkolne , wspólnie organizowane przez nauczycieli i rodziców ; również opiekę nad uczniami podczas biwaków sprawują częściowo rodzice ;

-         giełdy towarowe (ozdoby świąteczne , znicze itp.) , na które szkoła nieodpłatnie udostępnia pomieszczenia .

Warto też nadmienić , iż zarówno uczniowie , jak i pracownicy szkoły podejmują się zadań związanych z zagospodarowaniem czy porządkowaniem terenu wsi . Przykładem tego typu działań jest chociażby zaangażowanie się uczniów i nauczycieli w renowację wiat na przystankach autobusowych na terenie wsi .

Wszystkie te i inne pomniejsze działania sprawiają , że coraz częściej mieszkańcy wsi są wykonawcami , ale też i pomysłodawcami pewnych inicjatyw , mających na celu dobro szkoły , wzrost jej możliwości finansowych , wzbogacenie jej oferty edukacyjnej i wychowawczej . Istotne zaś jest to , że w inicjatywach tych uczestniczą nie tylko rodzice dzieci uczących się w szkole , ale również inni mieszkańcy wsi .

W poprzednim roku szkolnym rodzice wraz z nauczycielami zorganizowali zbiórkę makulatury i złomu we wsi , przy czym jeden z mieszkańców nieodpłatnie udostępnił środki transportu surowców . Za zebrane fundusze szkoła mogła zakupić sprzęt audiowizualny oraz dofinansować pobyt na biwaku szkolnym dla wszystkich uczniów , szczególnie najbardziej potrzebujących .

W bieżącym roku szkolnym rodzice urzeczywistnili powstanie pracowni komputerowej . Zorganizowali „pochód” przez najbliższe wsie , zbierając fundusze na komputery . Wynik tej akcji jest imponujący , biorąc pod uwagę niski standard życia wielu mieszkańców . Za zebrane pieniądze mogą kupić aż 5 komputerów , ponadto uzyskali zobowiązanie właściciela jednej ze stolarni , iż ofiaruje na potrzeby pracowni biurka i krzesła . Jeszcze inny mieszkaniec zobowiązał się pokryć koszt instalacji sprzętu komputerowego .

W planach na przyszłość mieści się zorganizowanie w szkole świetlicy środowiskowej , w której opiekę sprawować będą również chętni rodzice , a także budowa kortu tenisowego na terenie szkolnym , oczywiście do użytkowania nie tylko przez uczniów .

Rodzice mają również znaczący wpływ na treści zawarte w programie wychowawczym szkoły oraz zakres i tematykę organizowanych zajęć pozalekcyjnych . Niektóre z nich , jak np. zajęcia sekcji tenisa stołowego , odbywają się pod okiem chętnych do pracy trenerskiej rodziców .

Jak widać z powyższego , szkoła może być  -  a ta , w której pracuję na pewno jest  -  czynnikiem integrującym i aktywizującym środowisko lokalne . Wcale nie musi być tak , jak piszą naukowcy , iż wskutek przemian nowoczesnych społeczeństw coraz silniej występuje dezintegracja środowisk lokalnych . Wystarczy kilkoro chętnych ludzi , którzy wykażą odrobinę zapału , poświęcą własny czasu i okazuje się , że inni „pójdą za ciosem” , „podejmą pałeczkę” i wówczas szkoła i środowisko , w którym się mieści , będą stanowić nie tylko współistniejące , ale też uzupełniające się i motywujące nawzajem twory .

Bibliografia :

1.     Kowalski , S. (1969) . Szkoła w środowisku . Warszawa , PZWS

2.     Lepalczyk , I. , Pilch T. (1995) . Pedagogika społeczna . Warszawa , Wydawnictwo „Żak”

3.     Pańtak , G. , Winiarski , M. (1982) . Szkoła środowiskowa na wsi . Warszawa , WSiP

4.     Wroczyński , R. (1966) . Wprowadzenie do pedagogiki społecznej . Warszawa , PWN