Biblioteka cyfrowa: inaczej zbiór plików, materiałów cyfrowych, ale pod warunkiem że zbiór ma logiczną strukturę, z systemem klasyfikacyjnym. Pliki muszą posiadać opisy bibliograficzne. Oprogramowanie pozwalające korzystać, dodać obiekt, usunąć, wyszukać. Jest to tzw. biblioteka bez ścian. Służy określonej społeczności, może się składać z wielu kolekcji, może powstawać bardzo dużo, może zawierać obiekty od początku powstałe w wersji cyfrowej, albo niedostępne w inny sposób. Mogą przetrwać bardzo długo.
Elementy b. cyfrowej:
-zbiór dokumentów cyfrowych
-zbiór meta danych. Opis formalny i rzeczowy
-oprogramowanie do zarządzania
Biblioteka internetowa: wirtualna, elektroniczna, cyfrowa
Cyfrowe repozytorium – naukowe publikacje dostarczane przez autorów. Jak youtube,
Podział bibliotek:
-papierowe
-hybrydowe: Tam gdzie biblioteka ma część zbiorów elektronicznie a część normalnie
-cyfrowe: 1. pojedyncze; 2. współpracujące, np. Federacja Bibliotek Cyfrowych, w których można nawzajem przeszukiwać swoje katalogi; 3. scalone, np. Europeana, ma same metadane
Cechy i zalety biblioteki cyfrowej:
-brak ograniczonej ilości egzemplarzy
-wygodny i powszechny dostęp
-szybkość. Oszczędza czas
-może korzystać wiele osób naraz
-wiele z nich jest bezpłatnych
-nie ma ograniczonych godzin otwarcia
-przeszukujemy i analizujemy zbiory
-jest tańsza w utrzymaniu. Kwestie lokalowe i etatowe
-stały dostęp
-szybka aktualizacja
-ochrona tradycyjnych zbiorów (digitalizacja)
Wady biblioteki cyfrowej:
-ograniczenia prawne
-duże koszty początkowe
-trzeba mieć komputer z Internetem
Metadane
Metadane – czyli „dane o danych”, ich przykładem są klasyczne katalogi biblioteczne. Przy pomocy metadanych opisywane są dokumenty elektroniczne, w szczególności dokumenty dostępne poprzez sieci komputerowe, np. strony World Wide Web, a także dokumenty tworzące nowoczesne biblioteki cyfrowe. Metadanymi są również informacje na temat danych (plików, katalogów) zapisanych w systemie plików na dysku. Są ustrukturowanymi danymi, zawierającymi charakterystyki dokumentów będących nośnikami informacji.
Funkcje meta danych:
- do wyszukiwania i zarządzania informacjami.
-Streszczają źródło.
-zabezpieczają dostęp przed innymi
-instruują jak interpretować dane
-informują o sposobie użycia danych
-informują o historii danych
-informują o właścicielu
-pokazują relacje z innymi źródłami
Rodzaje metadanych
-opisowe: opisują i interpretują źródło informacji i pozwalają na znalezienie źródła
-rekord opisu archiwalnego: ISAD (G)
-do opisu zasobów rządowych: GILS
-do dzieł sztuki: CDWA
-do zasobów sieciowych: Dublin Core
-Do potrzeb e-commerce: ONIX
Rodzaje meta danych 2
* metadane strukturalne - definiują w jaki sposób są zorganizowane złożone obiekty cyfrowe,
* metadane administracyjne - informacje pozwalające na zarządzanie obiektem, takie jak prawa dostępu do obiektu, format cyfrowy plików wchodzących w skład obiektu. Np. techniczne meta dane, dotyczące ochrony zasobów, meta dane własności
* metadane opisowe - opisują obiekt by możliwe było jego odnalezienie czy identyfikacja. Mogą zawierać takie informacje jak autor, tytuł, itp.
Standardy meta danych
-MARC
-MARC XML
-MODS
-DUBLIN CORE
-ONIX
Dublin Core
1. Dublin Core Metadata Initiative (DCMI) – forum pod patronatem OCLC stworzyło:
2. Dublin Core Metadata Element Set – zasady opisu. Umożliwiają opisywanie wszystkich rodzajów elektronicznych dokumentów sieciowych.
3. Simple Dublin Core (15 elementów)
4. Qualified Dublin Core
-3 dodakowe elementy: (odbiorca, proweniencja, posiadacz praw autorskich]
-kwalifikatory (uszczegóławiają dany element)
Elementy Dublin Core
1. Title (tytuł). Nazwa nadana źródłu
2. Creator (twórca) odpowiedzialna za stworzenie
3. Subject and Keywords (temat i słowa kluczowe)
4. Description (opis) omówienie treści źródła
5. Publisher (wydawca) jest odpowiedzalny za udostępnienie źródła
6. Contributor (współtwórca) – dodatkowa osoba odpowiedzialna
7. Date (data) data powstania / udostępnienia źródła
8. Resource Type (typ zasobu) (tekst, grafika, dźwięk)
9. Format (format)
10. Resource Identifier (identyfikator zasobu) – odnośnik do źródła, ISBN, url
11. Source (źródło) – odesłanie do pierwotnego źródła, z którego pochodzi
12. Language (język) ISO 693
13. Relation (odniesienie) odesłanie do źródła pozostającego w relacji z opisywanym źródłem
14. Coverage (zakres) – lokalizacja przestrzenna, okres czasowy treści źródła
15. Rights Management (zarządzanie prawami) – informacje o prawach własności do źródła
Exchangeable Image File Format (Exif) - standard metadanych dla plików z obrazkami
* nazwę aparatu, którym wykonano zdjęcie
* ustawienia aparatu, takie jak czas naświetlenia, wartość przesłony, czułość matrycy w ISO czy ogniskowa obiektywu oraz położenie aparatu (pionowe/poziome)
* datę wykonania zdjęcia oraz przetworzenia na postać cyfrową
* informację o prawach autorskich (przeważnie dodawaną w post-processingu, niewiele aparatów dodaje ją automatycznie)
* miniaturkę obrazka
* rozdzielczość w pikselach
* sposób pomiaru światła przez aparat
ONIX
-rozwojem formatu steruje EDITEUR
-format meta danych o publikacjach stosowany w środowisku wydawniczo-księgarskim
-to rozszerzone meta dane o książkach czy wydawnictwach ciągłych
-wiadomość w formacie onix to zbiór danych zdefiniowanych przez znaczniki XML
-są one zgodne z DTD (Document Type Definition) który definiuje obligatoryjność, powtarzalność oraz porządek elementów. Nie można odbiegać od dtd.
-onix można stosować do opisu dokumentów elektronicznych
XML (ang. Extensible Markup Language, w wolnym tłumaczeniu Rozszerzalny Język Znaczników) – uniwersalny język formalny przeznaczony do reprezentowania różnych danych w strukturalizowany sposób.
-sami tworzymy znaczniki
-czytelny dla komputera i człowieka
-łatwa wymiana danych między różnymi systemami
-umożliwiają prezentację danych w postaci uporządkowanej struktury
1. Elementy opisu: Obligatoryjne; Powtarzalne; Kodowane2. Pola danych o stałej lub zmiennej długości
3. Nazwy znaczników: forma rozszerzona; forma skrócona
-Opis bibliograficzny:
-ilustracje
-recenzje
-streszczenie
-fragmenty publikacji
OAI-PMH
-protokół do pobierania meta danych opisujących obiekty cyfrowe
-wymiana meta danych między systemami
-OAISTER – wyszukiwanie obiektów cyfrowych, których opisy udostępniane są za pomocą protokołu OAI-PMH
-konsolidacja archiwów prac naukowych na poziomie ogólnoświatowym
-swobodny dostęp do archiwów
-bezproblemowa implementacja, protokół bazuje na http, xml, Dublin Core)
Dwie grupy uczestników
-Dostawcy danych (otwarte archiwa cyfrowe, repozytoria)
-Dostawcy usług, używają interfejsów OAI dostawców danych w celu gromadzenia i przechowywania meta danych)
dLibra.
Tworzy go Poznańskie centrum superkomputerowo-sieciowe. Powstała w 1996 roku, wdrożona w 2002 roku, uruchomiono w WLKP B. Cyfrowej.
1996 – początek prac
1998 – pierwsza wersja systemu
2002 – pierwsze wdrożenie
2010 – 62 wdrożenia
Obowiązuje wersja 4.0.19, choć niedługo będzie 5
Jest systemem komercyjnym, ma wersję demo.
Przykłady:
-Cyfrowa biblioteka narodowa
-Wielkopolska biblioteka cyfrowa
-Świętokrzyska biblioteka cyfrowa
-Śląska b. cyfrowa
-Kujawsko-pomorska
-Bibliologiczna
-biblioteka cyfrowa Uniwersytetu Wrocławskiego
Skupiają się one w Fed. Bibl. Cyfr, dzięki czemu odwiedzając jedną możemy wyszukiwać w innej,
Pełna kontrola na poziomie użytkownika.
Poziomy:
-autoryzacja
-autentykacja
-połączenia szyfrowane
-obsługuje dokumenty w różnych formatach
-obsługuje różne formaty meta danych
-zaawansowane mechanizmy wyszukiwania, maskowanie, operatory itd.
-indeksowanie przez wyszukiwarki
-współpraca z systemami rozproszonymi (OAI-PHM), czyli można wyszukiwać metadane w innych bibliotekach.
-wyszukiwanie pełno tekstowe
-stałe łącza do publikacji
-informacje o zasobach zmienionych i usuniętych
-personalizacja ustawień
-mechanizmy informacyjne RSS
Przystosowanie na Windows, Linux, Unix
Moduły dLibra
-aplikacja czytelnika
-aplikacja redaktora – gromadzenie i opracowanie obiektów cyfrowych
-aplikacja administratora – zarządzanie biblioteką, meta danymi, kontami czytelników
-panel administracyjny-zarządzanie stroną www
-kontrola administracyjna- zarządzanie komponentami aplikacji serwera.
Greenstone – New Zeland Digital Liblary Project
-współpraca z unesco
-open-source
-wersje w różnych językach
-interfjs użytkownika w jeszcze innych językach . Ale interfejs bibliotekarza może być w innym,
-dostępny na Windows, Unix, Linux, macosx
-obsługuje protoków OAI-PMH
-obsługuje różne dokumenty
-dostępne wersje 2.83, 3.0
-Obsługuje różne formaty meta danych: Dublin Core, Marc, CDS/ISIS
-ma dwa moduły: czytelnika, z przeglądarki www, bibliotekarza (oparty na Javie)
Zasady tworzenia bibliotek cyfrowych:
1. zasoby: zorganizowane grupy obiektów
2. obiekty: zdigitalizowane lub powstałe jako cyfrowe materiały
3. meta dane: informacje o obiektach
4. projekty: inicjatywy służące tworzeniu lub zarządzaniu zasobami
Ad. 1. Zasoby
-polityka rozwoju zasobu
-powinny być odpowiednio zapisane
-rozwój zasobu w czasie
-szeroka dostępność zasobu (np. dla niepełnosprawnych)
-przestrzeganie prawa autorskiego
-mechanizmy pomiaru wykorzystania zasobu
Ad. 2. Obiekty
-dostępność obiektu przez długi czas bez względu na dokonywane zmiany techniczne (migrację, emulację)
-digitalizowanie obiektu w formacie ułatwiającym jego aktualne i przyszłe wykorzystanie
-niezmienny, unikalny identyfikator obiektu
-określenie autentyczności obiektu . Możliwość określenia: pochodzenia obiektu, jego struktury, kolejnych wersji, stwierdzenie że obiekt nie jest ani uszkodzony ani zmodyfikowany
Ad. 3. Metadane
-dobrane do materiałów w zasobach użytkowników tego zasobu oraz planowanego wykorzystania obiektu cyfrowego
-powinny umożliwiać współdziałanie (OAI-PMH) (239.50)
-stosują słowniki kontrolowane w przypadku nazw osobowych , korporatywnych, geograficznych
-zawierają warunki i zasady użytkowania obiektu cyfrowego
Ad. 4. Projekty
-Planowanie projektu
-Użytkownik biblioteki cyfrowej
-cele krótko i długoterminowe
-ograniczenia projektu
-zasady selekcji i digitalizacji
-copyright
-metadane i dostęp
-zarządzanie i rozpowszechnianie, oceny
-Plan oceny projektu
-raport z realizacji projektu
Etapy digitalizacji:
-zainiciowanie projektu digitalizacji
-oszacowanie kosztów początkowych
-określenie sposobów finansowanie
-opracowanie szczegółowego projektu wraz z kolejnymi etapami jego realizacji
-ocena i wybór materiałów do digitalizacji
-digitalizacja
-obróbka zdigitalizowanych materiałów
-udostępnienie tych dokumentów
-wsparcie techniczne (przygotowanie do utrzymania archiwizacji i migracji)
Piksel jest to najmniejszy jednolity (przedstawiający konkretny kolor, patrz subpiksel) element obrazu wyświetlanego na ekranie (monitora komputerowego, telewizora itp.), drukowanego (dotyczy technologii druku punktowego) lub uzyskiwanego za pomocą urządzeń przetwarzania obrazu (aparat cyfrowy, skaner).
Rozdzielczość ekranu – jeden z parametrów trybu wyświetlania, parametr określający liczbę pikseli obrazu wyświetlanych na ekranie w bieżącym trybie pracy monitora komputerowego, telewizora a także każdego innego wyświetlacza, którego obraz budowany jest z pikseli. Rozdzielczość wyraża się w postaci liczby pikseli w poziomie i w pionie.
dpi (ang. dots per inch) – liczba plamek przypadająca na cal długości. Jednostka stosowana do określenia rozdzielczości drukarek, ploterów, naświetlarek itp. Pojęcie to jest bardzo rozpowszechnione i często stosowane także jako potoczny zamiennik określeń pokrewnych: ppi (pixels per inch – pikseli na cal) czyli jednostek rozdzielczości obrazów bitmapowych oraz spi (samples per inch – próbek na cal) czyli jednostek rozdzielczości skanerów.
Głębia bitowa jest parametrem opisującym liczbę bitów używanych do przechowywania wartości danego koloru
-im większa liczba bitów tym większa liczba tonów odcieni szarości i koloru może być odwzorowana w obrazie cyfrowym.
-obrazy bitonalne 1bit (biel i czerń)
-odcienie szarości 4 do 8 bitów
-obrazy kolorowe – od 8 bitów
Formaty plików graficznych
JPEG (Joint Photographic Experts Group) - niewątpliwie najpopularniejszy format plików graficznych z kompresją stratną regulowaną; używany zarówno w sieci internet (obsługiwany przez prawie wszystkie przeglądarki), jak i w aparatach cyfrowych
-niewielka objętość
-pełna paleta kolorów
-obsługuje tryb progresywny
.jpg, .jpeg
GIF (Graphics Interchange Format) - popularny format grafiki (szczególnie internetowej); obsługiwany przez prawie wszystkie przeglądarki WWW; może przechowywać wiele obrazków w jednym pliku tworząc z nich animację; obsługuje przeźroczystość monochromatyczną (pełna przeźroczystość lub wcale).
-bezstratna kompresja
-tylko 256 kolorów
PNG (Portable Network Graphics) - format grafiki (szczególnie paint); obsługiwany przez większość przeglądarek WWW; obsługuje kanał alfa.
-następna gifa
-kompresja bezstratna
-24 bitowa głębia koloru
-tryb progresywny
-nie jest obciążony patentami
TIFF (Tagged Image File Format) - popularny format plików graficznych udostępniający wiele rodzajów kompresji (zarówno stratnej jak i bezstratnej) oraz umożliwiający przechowywanie kanału alfa.
-24 bitowy kolot
-zapis dokumentów wielostronicowych
-tif, tiff
Formaty hybrydowe
-PDF (Portable Document Format) – format pliku opracowany i promowany przez firmę Adobe Systems.
-może zawierać hipertekst
-możliwe szyfrowanie plików
-plik wygląda identycznie na każdym komputerze
-DjVU-
-Dla potrzeb skanowanych dokumentów
-mała objętość pliku
-odbębna digitalizacja i kompresja każdej warstwy obrazu
-dokumenty w tym formacie posiadają warstwę tekstową. Możliwe przeszukiwanie pełnotekstowe
-dokumenty wielostronicowe
-Grafika w formacie DjVu zajmuje przeciętnie od 5 do 10 razy mniej miejsca na dysku niż format JPEG (dla dokumentów kolorowych) i od 10 do 20 razy mniej miejsca (dla dokumentów czarno-białych).
Skanery
-dziełowe (książkowe)
-płaskie
-do mikrofilmów
-aparaty cyfrowe
-urządzenia hybrydowe
Zwracamy uwagę na:
-format skanowania
-rozdzielczość optyczną
-głębię bitową
-szybkość skanowania
Standardy digitalizacji
-plik bazowy TIFF
-Rozdzielczość 300dpi color
-obiekty specjalne 600dpi
-mikrofilmy 3000dpi, odcienie szarości
Iwa.4