Rozdział: PROBLEMY I POŻYTKI HISTORII SOCJOLOGII:
Historia nauka potrzebna uczonym:
- zajmowanie się jakąś nauką wymaga udzielania odpowiedzi na pytania które z chwilą badań powstają
- socjologia oscyluje pomiędzy przyrodoznawstwem a humanistyką
-pozytywizm- filozofia nauki, która odegrała największą rolę w kształtowaniu świadomości teoretycznej socjologów i jej założenia- epistemologiczna nie zależność faktów od teorii, wiara w istnienie czystych faktów.
Aspekty historii i socjologii;
Mitologiczny punkt widzenia- badaczy interesują poglądy dawniejszych myślicieli niezależnie jakie było pierwotne znaczenie i w jakim kontekście historycznym zostały sformułowane.
Historyczny punkt – socjologiczna tradycja jest w nieustannym ruchu , który raz po raz unieważnia wcześniejsze ustalenia.
Historyk socjologii zaspokaja naturalną, bezinteresowną ciekawość przeszłości , określa sobie cele dydaktyczne . Posiadanie wspólnej historii decyduje o tożsamości dyscyplin naukowych.
Historia pomaga w komunikacji pomiędzy socjologami.
Historia socjologii pomaga socjologom w ukierunkowywaniu i ocenie ich własnej pracy. Próby zrozumienia co dzieje się. Klasycy socjologii tworzą modele społeczeństwa i wykorzystują do tworzenia teorii.
Historia socjologii polega na śledzeniu aktywności poznawczej zaczynając od Comtea.
Rozwój socjologii związany z praktyczną działalnością społeczną oraz z nie socjologicznymi dyscyplinami naukowymi- filozofia, historia , ekonomia polityczna, psychologia, antropologia, geografia.
Historia socjologii to rozwój systemów teoretycznych rozwój badań, technik badawczych instytucji naukowych, specjalizacji, profesjonalizacji . Badanie rozwoju problemów społecznych.
Rozdział SOCJOLOGIZM –socjologia jako podstawowa nauka społeczna:
Zwolennicy socjologizmu domagali się przyznania socjologii- prawa do samodzielnego bytu, jako nowej królowej nauki o człowieku , mistrzyni filozofii, nauki o moralności, historiografii, prawoznawstwa, nauki o polityce, teorii sztuki.
Pojęcie socjologizmu:
1. Teoria socjologiczna związana z określonym zespołem zasad, metod socjologicznych , jak badać i wyjaśniać zjawiska socjologiczne.
2. Dokryna filozoficzna roszcząca sobie prawo do wypowiadania się w sprawach które nie są zaliczane do socjologii zwłaszcza teoria wyjaśniająca ludzki umysł. Zalążki socjologizmu pojawiły się u Comtea.
Socjologiczny naturalizm:
Socjologizm jako odgałęzienie socjologii pozytywistycznej, chodziło o to aby wyjaśnić zjawiska społeczne wyodrębnić je z spod działań przyrody aby wykluczyć z nauki społecznej nadgminną praktykę wyjaśniania.
Swoistość rzeczywistości społecznej:
Zjawiska społeczne stanowią odrębną klasę zjawisk przyrodniczych .
Socjologiści starali się wytyczyć granicę między zjawiskami życia jednostkowego i zjawiskami życia zbiorowego oraz wykazać, że z wiedzy o pierwszych nie da się wydedukować żadnej wiedzy a u drugich zakładali podział rzeczywistości ludzkiej na sprawdzalną do siebie kategorię faktów z których każda musi być brana na swój sposób przy zachowaniu procedury naukowej.
Socjologia- nauka samoistna, samowystarczalna, nie zbędna jest niezależność tej nauki od innych. Socjologia ma swój przedmiot badań, a jej sukces zależy od tego czy potrafi się uniezależnić od innych nauk.
Socjologizm traktowany jako antypsychologizm, antybiologizm. Socjologizm negatywnie nastawiony do ekonomi politycznej.
Socjologizm powstał jako swoista synteza pozytywistycznej metodologii i ontologii społecznej, socjologia jawiąca się relatywizmem. Była ona kontynuacją poglądów Comtea. Nastowiony socjologizm jest na badanie faktów.
Socjologia jako podstawowa nauka społeczna:
- Socjologia jest nauką poznawania rzeczywistości społecznej .
Badania poprzez fakty społeczne powiązane ze sobą, które są przejawem społecznej rzeczywistości. Opisując fakty należy odnosić się do określonego środowiska społecznego, typu społeczeństwa.
- Socjologia ma dostarczać wiedzy na temat zjawisk społecznych
-Socjologizm zaznał dystans do ewolucjonizmu i skupienie się na trwałych związkach między faktami.
- Przedstawicielem socjologizmu był Ludwik Gumplowicz - ( 1838- 1909) uczony pochodzenia polsko-żydowskiego, był pierwszym który użył terminu socjologizm., zastosował socjologiczny punkt widzenia . Dzieło pt. „ System socjologii”.
- Monizm: wdg. Gumplowicza zadaniem socjologii jest wykrywanie przyrodniczych praw życia społecznego.
- Poznanie praw czysto społecznych wyłącznie społecznych wynikających z praw ogólnych.
Proces społeczny : proces naturalny. Prawa odkrywane przez badaczy innych nauk są nieważne. Prawa muszą być odkrywane drogą badania rzeczywistości społecznej.
Socjologia odkrywa nowy świat, świat społeczny gdzie należy badać zjawiska przyrodzone. Socjologia ma badać grupy społeczne. Jest nauką o grupach.
Socjologia jako nauka o grupach :
Hipoteza : wieloplemienność zgodnie z którą ludzkość nie wywodzi się z jednego pnia ale stanowi konglomerat heterogenicznych grup mających odrębną genezę i charakter.
Proces społeczny – odbywa się tam gdzie dwie lub więcej grup społecznych wchodzi z sobą w styczność występuje wzajemne oddziaływanie.
Rasa- grupy społeczne tworzące społeczną jedność.
Gumplowicz zakładał trwały podział ludzkości na rasy i antagonizmy między nimi. Towarzyszy zawsze grupom wrogość, egoizm, ciągle trwa ta wojna między grupami nie da się jej zakończyć.
Socjologia Emile Durkheim ( 1858- 1917)
Prof. Socjologii w Bordeax jeden obok Webera z klasyków całej dyscypliny, twórca francuskiej szkoły socjologicznej. Dzieła 1. „ O podziale pracy społecznej” 2. „ Zasady metody socjologicznej” 3. „ Elementarne formy życia religiijnego”
Durkheim uważał swój postulat –badania faktów społecznych jako rzeczy za filozoficzny, neutralny i pozbawiony związków z społeczeństwem ( ontologia)
Fakt społeczny- wszelki sposób robienia, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu który w danym społeczeństwie jest powszechny, mający własną egzystencję, nie zależną od manifestacji.
Durkheim postulował nie chęć do filozofów. Człowiek charakteryzuje się dwoistością jest istotą rozdartą między duszą a ciałem, zmysły i rozum, instynkt i świadomość.
Pojmowanie społeczeństwa:
1. Czerpanie wiedzy z nauk przyrodniczych
2. Psychologia tłumu- jednostki zgromadzone razem zachowują się inaczej niżby były same w odosobnieniu- wpływ społeczeństwa na jednostkę jest duży.
3. Rzeczywistość społeczna jest rzeczywistością zastaną. Uczy się języka od grupy, przyjmuje od otoczenia metody pracy przyswaja religie poprzez wychowanie w zbiorowości dostosowuje się jednostka do norm panujących w grupie.
4. Działalność ludzka jest działalnością świadomą, ale nie stanowi ona odzwierciedlenia rzeczywistości.
Solidarność- istotą więzi społecznej. Formy: solidarność rodzinna, zawodowa , narodowa, wczorajsza dzisiejsza
Socjologia jako nauka o instytucjach:
Badanie procesów świadomości jej oddziaływania na jednostkę. Istotną rolę odgrywa religia. Według Durkheima
- poprzez obrzędy religijne dokonuje się inicjacja jednostki do życia zbiorowego. System nakazów, zakazów uczy powściągliwości, uczy zachowań społecznych
- obrzędy służą zespoleniu zbiorowości
- obrzędy służą do zachowania żywotności wierzeń
- obrzędy podtrzymują jednostki w chwilach załamań i kryzysów.
Jednostka pozbawiona moralnego oparcia w grupie zatraca zdolność do normalnego życia, a społeczeństwo nie zdolne do sprawowania nad jednostką kontroli i opieki staje się u progu rozkładu- anomia – stan anomi .
Ważna jest integracja społeczna.
Zapewnienie niezbędnego minimum kontroli zbiorowości nad zachowaniem się członków.
Rozdział : TEORIA CYWILIZACJI:
Pojęcie cywilizacji: Cywilizacja połowa XVIII w. obecna w naukach społecznych w publistyce i myśleniu potocznym . Wiązała się z ideą postępu. Praca doskonalenie ludzkości stosunków wzajemnych powiększenia władzy nad przyrodą. Nacisk na doskonalenie umysłowe, moralne, na poprawę ustroju politycznego, wzrost dobrobytu , zmiana na lepsze.
Morfologia kultury Spenglera:
Oswold Spengler ( 1980- 1936) autor „ Zmierzch zachodu” –tam gdzie zaczyna się rzeczywistość kończy się królestwo myśli. Dokonał swego rodzaju rewolucji naukowej w myśleniu o historii ludzkości. Ludzkość pojęcie zoologiczne, puste słowo. Cywilizacja schyłkowa faza w rozwoju każdej wielkiej kultury .Kultury to organizmy całościowo wewnętrznie zintegrowanymi , przechodzące przez cykl życiowy. Cywilizacja fazą rozwoju kultury, to kultura która utraciła duszę, kultura w dobie swojego zmierzchu, obumierania zewnętrznego i sztuczności.
Alfred Weber „ kultura versus cywilizacja”
Weber żył w latach 1868-1958 sformułował opozycję kultury i cywilizacji.
Poprzednik Webera Spengler- ujmował cywilizację jako zaprzeczenie kultury, ale zarazem widział w niej fazę rozwoju tego samego organizmu kultury, dalszy ciąg cyklu życiowego.
Weber – potraktował historię kultury i cywilizacji jako 2 odrębne ciągi. Myślenie idealnotypologiczne- kultura i cywilizacja to w istocie 2 uzupełnienia różne porządki faktów. Socjologia operuje tym samym materiałem co historiografia- ale żyje myśli o syntezie.
Kultura : domena tworzenia czegoś nowego, pozbawiona odniesień do wspólnej dla wszystkich ludzi, rzeczywistość w której znajduje się duchowa potrzeba nie ma charakteru uniwersalnego, jest ekspresją to co swoiste zróżnicowane.
Proces cywilizacyjny: polega na postępie rozumu ( racjonalizacji świata) który przechodzi różne stadia, występuje w różnych kontekstach kulturowych. W historii kultury nie ma ciągłości nie ma wizji ostatecznego celu.
Toynbee „ studium historii cywilizacji”
Arnold Joseph Toynbee ( 1889-1975)
Konecpcja cywilizacji; pojmowanie cywilizacji traktował jako jednostkę badań historycznych do jakiej dochodzi się próbując zrozumieć dzieje jakiegoś kraju . Świat współczesny zostaje podzielony na 5 części:
1. cywilizacja zachodnia
2. prawosławna
3. muzułmańska
4. hinduska
5. dalekowschodnia.
Odrębność cywilizacji zależy głównie od czynników natury duchowej, religijnej.
Cywilizacja nie jest samotną wyspą której charakter i losy są niezależne od kontaktów z innymi cywilizacjami- stopienie cywilizacji.
Dynamiczny charakter cywilizacji
Prawidłowości rozwoju cywilizacji: Podstawowym czynnikiem rozwoju cywilizacji jest działalność ludzi poszukująca odpowiedzi na kolejne wyzwania ze strony środowiska. Społeczeństwo to wytwarzanie relacji między jednostkami, relacje wynikające z indywidualnych akcji.
Siła i dynamika cywilizacji zależy od stosunku między zdolnymi do twórczości ( mniejszość) a nietwórczymi ( większość) Większość to masa proletariat, która znajduje się na tym samym poziomie intelektualnym i moralnym.
Wyzwania na które cywilizacja musi znajdować odpowiedzi o przejściu do życia cywilizowanego i postępach każdej cywilizacji decyduje ostatecznie ludzkość.
Wynalazczość pojawienie się jednostek i grup, które wiedzą co robić i ciągną za sobą bierną resztę.
Integralistyczna socjologia Sorokina:
Pitirm A.Sorokin ( 1889-1968) rosyjski socjolog
Koncepcja socjologii integralistycznej: W XX w. Sorokin stworzył system socjologiczny- suma całej dostępnej wiedzy o społeczeństwie i kulturze. Budowanie socjologii jako systematycznej nauki, uporządkowanej w logiczną całość. Cenił wysoko dziedzictwo europejskiej socjologii klasycznej. System socjologiczny integralny system filozofii, psychologii, etyki i wartości.
Wielowymiarowość wielopoziomowość świata ludzkiego wymaga badań na 3 sposoby:
1. empiryczny
2. logiczno-racjonalny
3. intuicyjny właściwy
Natura rzecywistości społeczno- kulturalnej
Sorokinowska koncepcja socjologii integralnej była ściśle związana z jego ontologią społeczną tj. szeregiem założeń na temat rzeczywistości społeczno-kulturowej, opozycyjnych w stosunku do założeń, które były świadome , nieświadomie przyjętym punktem wyjścia krytykowanej socjologii amerykańskiej.
Poszczególne części każdej trwałej społeczno kulturowej całości ( systemu) są od siebie zależne i zależą od roli jaką tu grają co zależy potem od miejsca gdzie się znajdują.
Należy rozpatrywać łącznie społeczeństwo , kulturę i osobowość jako rozdzieloną trójnicę.
Rzeczywistość społeczno kulturowa jest materialna i niematerialna o jej dynamice decyduje czynniki duchowe ( sfera wewnętrzna doświadczenie) .
Podstawy socjologii Sorokina:
Interakcjonizm- interakcja znacząco polegająca na przekazywaniu sobie przez jednostki bodźców fizycznych oraz nadawaniu przekazywanym bodźcom. Określonego sensu, który sprawia że dany akt jest tym czym jest. Na rzeczywistość społeczną kulturową składają się
1. osobowość jako podmiot interakcji
2. społeczeństwo jako ogół oddziałujących na siebie osobowości, wraz z ich społeczno kulturowymi stosunkami i procesami
3. kultura jako ogół znaczeń wartości i norm posiadanych przez oddziałujące na siebie osobowości wraz z całokształtem środków obiektywizowania uspołeczniania przekazywania ich znaczeń.
Koncepcja stratyfikacji społecznej – 3 wymiary:
1. bogactwo
2. rodzaj wykonywanej pracy
3. klasowa
Super systemy społeczno kulturowe i ich dynamika:
Poziomy : 1. systemy interakcji społeczno kulturowej w postaci grup społecznych 2. systemy wartości – jako podstawowe czynniki integracji tych grup, jako byty samoistne, odznaczające się większym lub mniejszym stopniem obiektywizacji ( takie jak język, prawo religia, sztuka, nauka) 3. dociekania zmierzające do odkrycia głębszego ładu tworzą z historii ludzkości nie zliczoną grupę społeczną wraz z ich systemami wartości.
Pojęcie supersystemu: 2 funkcje 1. Ujawnienie związków logicznych, homologicznych między autonomicznymi systemami wartości istniejącymi w obrębie każdej kultury ( morfologia) Każda kultura ma swoją własną prawdę która przejawia się we wszystkich dziedzinach życia. System jako całokształt spójna całość
2. Wskazanie że problem kultury nie sprowadza się do problemu istnienia tyś. różnych sposobów na życie i poglądów na świat , lecz polega na tym, że za tą empirycznie daną wielkością kryją się trudniej uchwytne systemy wartości ponad lokalne, wymagające uwzględnienia.
Istnienie hierarhi super systemów:
1. sensatywny
2. ideacyjny
3. idealistyczny
Różnica między systemem sensatywnym a ideacyjnym polega że w pierwszym rzeczywistość jest spostrzegana jako materialna i poznawalna za pomocą zmysłów i rozumu, drugi jest duchowy z natury i poznawalny drogą ponadzmysłową i ponad rozumną. Trzeci jest super systemem częściowo materialny i częściowo duchowy.
Historia a nauki społeczne „ Szkoła Annales”
Szkoła Annales- to grupa francuskich historyków. Dorobek ich w teorii cywilizacji XX w. to historia historiografii, która spowodowała rewolucje naukową . Koncepcja ta była nowatorska, zorientowana na oderwanie od tradycyjnej historii ( wydarzeniowej ) Skupiona na opisie faktów politycznych i dyplomatycznych myśli. Nacisk na historię społeczną, gospodarczą marzenia o globalnej historii i społeczeństw i cywilizacji.
Historycy ci stworzyli teorię społeczną i inne dzieła zaliczane do klasyki historii socjologicznej . Przedstawicielem Lucian Febre ( 1878 – 1956) More Bloch ( 1886- 1944) oraz Fernond Broudel ( 1902-1983) .
Teoria społeczna szkoły Annales
Analiści profesjonalni historycy nie wyobrażali sobie aby jakaś nauka była uprawiana bez teorii ogólnej Zwalczali fikcje nagich faktów .Badanie musi mieć jakiś kierunek, myśl. Pod wpływem Annales historycy uświadomili sobie fundamentalne zagadnienia teorii społecznej 1. Wynikają z założenia wszech związku badanych przez nauki społeczne zjawisk i towarzyszące im przekonanie iż zrozumienie którejkolwiek wymaga zbadania w jaki sposób jest powiązana z innymi
2. Zagadnienia przyczynowości historycznej wynikającej z poglądów.
3. Zagadnienia psychologii historycznej kwestionując wyobrażenia natury ludzkiej jako wielkości stałej i nie podlegającej zmianom
4. Pod powierzchnią wydarzeń historycznych kryją się struktury bez których poznania będzie chaos.
5. Relacja między tymi strukturami
6. Problem związku przeszłości z współczesnością.
Koncepcja cywilizacji:
Pojęcie cywilizacji odnosiło się do zobiektywizowanego dorobku większej lub mniejszej części ludzkości. Wdg. Blocha przenikanie społecznego nacisku zbiorowości przemożnego wpływu naśladownictwa.
Przykłada uwagę do środowiska geograficznego , którym cywilizacje związane są z określonym obszarem i określonymi warunkami przyrodniczymi. Wymiar materialny każdej cywilizacji docenianie aspektów duchowych badania ich infrastruktury. Nie ma cywilizacji bez silnego kośca politycznego, społecznego, kulturowego, ekonomicznego.
Figuracyjna socjologia Eliasa:
Norbert Elias ( 1897- 1990) wielki outsider socjologii XX w. Jego socjologia była historyczna, przeciwna teraźniejszości oraz niezgodna z łączenia historii socjologicznej w tradycyjny sposób. Elias był uczonym wybitnie orginalnym i niezależnym.
Miejsce centralne zajmuje cywilizacja
Proces cywilizacji:
Uniwersalny proces cywilizacji na 3 poziomach
1. jednostkowym
2. poszczególnych społeczeństwach
3. ludzkość jako całość
Proces ten oddala człowieka od poziomu zwierzęcej egzystencji- habitus- zbiorcza nazwa ogółu cech ludzkich , które wyniku trwającej od momentu narodzin socjalizacji dołącza się do cech wrodzonych powodując modyfikację sposobu przejawiania tych ostatnich. Istnieje jednolita natura ludzka o zachowaniu się empirycznych jednostek decyduje ich społecznie zróżnicowany habitus.
Proces cywilizacji swoista transformacja ludzkiego zachowania się, ludzkiej mentalności, proces z istoty wieloaspektowy , psychologiczny, społeczny , składający się z kształtowania nowej mentalności, nowych wzorów zachowania jak rozwoju nowych rodzajów stosunków międzyludzkich i nowego rodzaju państwa. Ważne jest zmiana postaw racjonalizacja.
Założenie teoretyczne :
Zwrócenie uwagi na próbę połączenia w całości badań nad przemianami kultury państwa, struktur społecznych i psychiki ludzkiej , mentalności, uprawiania historii codzienności.
1. Koncepcja człowieka- odmiana homo sociologicus człowiek społeczny nie jest wyzbyty podmiotowości nie daje się zdefiniować po prostu jako bezwolny wytwór społeczeństwa, kultury.
Elias krytykował Webera – koncepcja działań społecznych. Wdg. Eliasa jednostka nigdy nie jest sama i całym swym zachowaniem pozostaje nieustannie zależna od innych ( współzależność) . Jednostki są zależne od innych ludzi a w stosunkach istniej władztwo.
Socjologia Eliasa jako figuracyjna- z częstego używania słowa przez niego figuracja, określająca owe zmienne układy stosunków między ludźmi, do których nieustannie się odwoływał, chcąc uniknąć operowania fikcją izolowania jednostki. Uwaga: współzależność ludzi w ramach całości, płynności owych całości, że mają własną dynamikę.
Podsumowanie rozdziału Teorii cywilizacji:
Teoria ta pomaga zrozumieć procesy historyczne.
Koncepcje teorii cywilizacji wyszły naprzeciw realnym potrzebom poznawczym. Najważniejsze kwestie to :
- zjawiska społeczne długiego trwania
- związki między różnymi sferami rzeczywistości społecznej
- zróżnicowania tej rzeczywistości w czasie i przestrzeni
- roli swoistej kultury każdego społeczeństwa lub pewnych grup społeczeństw w kształtowaniu zachowań ich członków
- znaczenia podziału ludzkości na niepodobne do siebie pod bardzo wieloma względami w jakimś stopniu nieprzenikalne wzajemne części –zwane cywilizacjami wielkimi kulturami
- dynamiki społecznej wykraczającej poza pojęcie cząstkowej zmiany w granicach tego samego społeczeństwa.
2
fikandor