Ks. Jan Bareille - Historia św. Tomasza z Akwinu. Wstęp. [Dążności polityczne, artystyczne, naukowe i religijne trzynastego wieku] (1866).pdf - Artykuły katolickie - Stonka__Ziemniaczana

Historia świętego Tomasza z Akwinu

K S . J AN B AREILLE

–––––––––

Pod tym tytułem ksiądz J. Bareille, kanonik honorowy lioński i tuluski, w czwartym

wydaniu przejrzanym i poprawionym , wydał w Paryżu w r. 1862, w jednym tomie żywot św.

Tomasza z Akwinu. Dzieło to widać było bardzo pożądane, przy odżywionych badaniach

wieków średnich, kiedy w krótkim czasie cztery miało wydania. To samo daje poznać wartość

tej naukowej pracy i za najlepszą starczy jej pochwałę. Niepodobna dać nam w skróceniu

życiorysu tego świętego męża, ni opisać jego wpływu nie tylko na wiek swój, lecz i na

wszystkie czasy w Kościele Bożym; myśl tę autor uwydatnił głęboko we wstępie, który

dlatego w całości podać tu ku dobru naszych czytelników zamierzyliśmy. (Red. "Przeglądu

Katolickiego").

––––––

Nie jeden św. Tomasz z Akwinu uświetnił wiek trzynasty; jednocześnie

zasłynęli Innocenty III i św. Ludwik, Albert Wielki i Roger Bakon, Giotto i

Dante. W tym wieku dźwignięto katedrę kolońską i powstały Summa teologii i

Boska Komedia , Sainte-Chapelle i Naśladowanie Jezusa Chrystusa , oraz tyle

innych utworów, którym wieki następne, mimo całej swej świetności i chwały,

ni sprostać, ni przewyższyć ich nie umiały. Wiek ten wydał tylu wielkich ludzi i

tyle stawił pomników, że trzeba by ogromną napisać księgę, żeby je wszystkie

wyliczyć, tak, że dziwić się przychodzi, w jaki sposób można było w krytycznej

ocenie epokę tę mieszać z innymi zwyczajnymi pochodami ludzkości, lub nawet

niżej ją stawić nad inne. Dlatego też, badając ściśle cuda trzynastego wieku, gdy

z jednej strony budzi się w nas podziw i uwielbienie głębokie, z drugiej zaboleć

nieraz przychodzi spoglądając na nieświadomość i niewdzięczność ludzką.

Zdziwienie to i boleść wzrasta, gdy z baczną uwagą śledzić poczniemy

rozległe dociekania ówczesnej Europy. W tym to wieku podniosły się

uniwersytety w Oxfordzie i Paryżu, zakłady świętego Ludwika, i Wielka Karta

angielska, zakony św. Dominika i św. Franciszka; architekci na północy i

malarze na południu tworzą szkoły, które wieki przetrwały; wówczas proch

wynaleziono, teleskop odkryto, prawa ciężkości zaznaczono, rzucono zasady

reprezentacji politycznej i uchwał parlamentarnych; chrześcijańskie braterstwo

przenika głębiny prawodawstwa, a wielkie nowoczesne odłamy narodów w

wybitny powstają sposób. Wszystkie sztuki, umiejętności wszystkie, wszystkie

szlachetne uczucia i wielkie myśli roją się po głowach i poruszają serca ludzi,

wypisując się zewnątrz w dziełach wielkich i w potężnych instytucjach. Stara

społeczność chwieje się w swoich podwalinach, a wyrzucając precz wszelkie

nieprzyjazne wpływy, przyzywając zaś z góry natchnienia, w nowe szybuje

przestrzenie, odważnie kroczy ku wielkim swoim przeznaczeniom. Potężne

geniusze stoją na straży i prowadzą ludzkość: a pomiędzy wszystkimi ukazuje

się wielka postać św. Tomasza z Akwinu; przy świetnej zaś jego gwieździe,

która ma wyrażać jego geniusz, jak to zobaczymy, blednie każda inna wielkość.

W tym to mężu świętym mieści się naraz wszystko, co było

najpiękniejszego i najdzielniejszego w wieku całym; wyraża on potęgę, która

bądź co bądź w końcu podbija każdą inną, potęgę idei. Nic innego nie odbiło się

w jego życiu; życie to całkiem oderwane, a jedyne rzec można jego wypadki,

pojęcia; mimo to było to i życie walki, a ustawiczna praca myśli przemienia je w

dramat nadludzkiej prawie i szczytnej wielkości. Jakoż po dokonaniu walki, co

go po wielu dziwnych przemianach podniosła na tron duchowy, nastała walka,

którą ustawicznie wytrzymywać musiał przeciw nieprzeliczonym

nieprzyjaciołom religii i społeczności. Na czole jednak tego męża zapanował

cały spokój i pogoda anielska, nic nie wydaje trosk i ciężkiej pracy ducha, który

zakreśla drogi przeznaczeniom ludzkości, i wymija zręcznie już to rozszalałe

zapędy ludów, już panujących samowolę, już to podwodne skały fatalizmu, już

też piętrzące się namiętności bałwany.

Dotychczas w świętym Tomaszu widziano jeno pobożnego zakonnika,

albo co najwięcej głębokiego teologa, teologa spekulacji i teorii, który sobie

spokojnie dogmatyzuje w celi klasztornej, a z niej nawet wyjrzeć nie raczy na

świat, który przemija. Lecz głębiej wejrzawszy w czynności tego żywota, a

pisma jego porównawszy z jego działalnością, łatwo rozpoznasz w nim geniusz

pełen działalności i siły, który historia wieńczy chwałą i geniusz, jakiego

wyglądano w tym czasie, już to, by jego zapędom niebacznym stawił dzielną

zaporę, już też żeby przeciw jego zboczeniom stawił potęgę swego trzeźwego

poglądu; już wreszcie, żeby stanąwszy pośrodku swoich, zapanował nad nimi i

prawy wskazał wszystkim prawdy gościniec. Dziwny to był jednak geniusz i

całkiem odmienny od wielu innych, gdy jedno przeznaczenie zbliża ich do

siebie. Dla otrzymania i wykonywania tej potęgi duchowej, nie potrzebował on

żadnego z tych wielkich rusztowań, co je stawiają ku wyniesieniu tronu z desek;

prosty to zakonnik, a wszystko w owych czasach ukorzyć się musiało przed jego

potęgą w świecie ducha, czy to rozbijając się o potężną jego logikę, czy też

poddając się z pokorą jego przewodnictwu. W jeden to lub drugi sposób

panować on musi; panować też będzie, zarówno podnosząc działalność swego

wieku, jak i podsycając wszystkie szlachetne jego dążności; dążności bo też tej

epoki, kiedy i on im przewodzić zaczął, były to dążności ku dobru, pięknu,

prawdzie, cnocie; jednym słowem ku Bogu!

Kiedy chcesz badać dążności jakiego wieku, a śledzić życie we wszelkich

jego objawach, naprzód uderza cię pochód wspaniały instytucji politycznych.

Jest to niejako zewnętrzna powłoka narodów; tam też najprędzej wyśledzisz

prace i postęp ludzkości.

Sztuki w drugim stają rzędzie, bo nie tak łatwo dochodzisz ich znaczenia,

lubo w gruncie rzeczy ściślej one wyrażają żywotną myśl epoki. Więcej jest

duchowości w sztuce, niż w polityce, a zatem i więcej życia. Śledzić przeto

postępy sztuki jest dalszym krokiem w poznaniu wieku.

Lecz nierównie dalej postąpisz, kiedy badasz umiejętności. Umiejętności

stanowią właściwą dziedzinę myśli; tam to ona rozwija się swobodnie; tam

przerabia wedle swego przemysłu wszystkie żywioły nagromadzone przez wieki

przeszłe; tam wykazuje na jaw całą swoją działalność i wewnętrzną żywotność.

Nie jest to jednak jeszcze świątnica myśli, kraina serca, co by istotę życia

wypowiadała; trzeba jeszcze przejrzeć bezpośrednie wpływy religii na wiek

każdy, by dojść rzeczywistej jego myśli i żywotności.

Pobieżny przeto rzut oka na dążność polityczną, artystyczną,

scjentyficzną i religijną trzynastego wieku, nie tylko nam odsłoni tę ważną i

wielką epokę w ludzkości, lecz nadto wyświeci nam obopólne wpływy i

pokrewność niejako ówczesnych czasów ze św. Tomaszem.

Dążność polityczna narodów chrześcijańskich w trzynastym wieku, jeżeli

zostawimy na stronie dążność ich religijną, przeważny wpływ wywierającą

naówczas, cała skierowana jest ku złożeniu dobrego społecznego ustroju, ku

jedności i wolności. Wprawdzie różnorodne żywioły, z których potworzyły się

ludy Europy, pomieszały się z sobą od pierwszej chwili średnich wieków, tak iż

już podówczas dostrzegać można było pierwszych zarysów wielkich

narodowości współczesnych. Jednak dopiero w wieku trzynastym jednorodne

żywioły zlewają się z sobą, żeby się już więcej nie rozdzielić, i wówczas

dopiero ostatecznie zaznaczone są granice, jakie tworzy sam zewnętrzny układ

ziemi, skłonności pokoleń, i wpływ zewnętrznych wydarzeń. Wówczas także

zarysowują się i układają charaktery ludów, a prawa, które przeważny wpływ

wywierają na rozwój społeczności, nabierają całego znaczenia w dziedzinie

historii.

Ten ogólny pogląd z trudnością da się odnieść do pierwszego i

najstarszego z ówczesnych ludów, do germańskiego narodu. Widocznie też nie

do niego należy przyszłość; inny naród wzbijał się do góry, skąd on obsuwał się

z szybkością; była to Francja. Niemcy wyczerpywały swe siły i targały swą

jedność w walce z Kościołem, którą to walkę jeszcze uważać będziemy, później

w moralniejszym i podnioślejszym znaczeniu. Widok, jaki przedstawia

cesarstwo w całym niemal ciągu tego stulecia, jest bezładną mieszaniną

przywłaszczań, mordów, wojny domowej i całkowitego bezrządu. W

początkach jedna postać przez lat kilka trzyma na uwięzi namiętności i wypadki;

zdaje się, że wszystkie sprężyny tego rozległego ustroju, tego niekształtnego

ciała olbrzyma, co rękami swymi obejmuje lodowate wybrzeża Litwy i palące

piaski Sycylii, trzyma w potężnej swej dłoni Fryderyk II, syn Rudobrodego. W

głowie i sercu tego człowieka było dosyć, a nawet aż nadto wiele energii, żeby

podnieść prawodawstwo i potęgę świętego cesarstwa; lecz tę energię swej duszy

i wszystkie zasoby państw swoich roztrwonił on w walce, w której nie dostrzegł

na nieszczęście żywotnej swojego czasu zasady.

Dzieło jednak Opatrzności nie ustaje pośród żałosnych pokuszeń pokoleń

i społeczności, mimo nierozważnego oporu ludzi. Któż nie widzi, jak z

upadkiem dynastii Szwabskiej przepadły na zawsze żywioły, bałwochwalski i

rzymski, które przeważały w starej konstytucji starych Niemiec, tak iż opóźniały

ich pokój i harmonię. Wskutek tych to zapasów wyswobodziła się Polska i

Węgry, Prusy przy pomocy kawalerów niemieckich kusiły się zdobyć

samoistność, królestwo neapolitańskie odłącza się od cesarstwa, by dostać się

pod panowanie brata św. Ludwika, i doczekać się w końcu świetnego

panowania Rudolfa Habsburskiego.

Geniusz francuski lepiej zrozumiał dążności tych czasów, albo, mówiąc

dokładniej, z natury swojej żarliwy i rycerski, za łaską Boga, odpowiadał lepiej

ogólnemu ówczesnemu usposobieniu. W żadnej innej epoce Francja nie zrobiła

tyle dla dobra chrześcijańskich narodów, co w tej chwili, dokonywając wielkich

swoich przeznaczeń. W pierwszych latach tego stulecia Filip August,

największy z jej królów, po zaciętej bitwie pod Bouvines przeciw roszczeniom

odwiecznych nieprzyjaciół, Anglii i Niemcom, uroczyście utwierdza

niepodległość swoich poddanych i całość swoich dzierżaw. Za panowania tego

monarchy i jego następców Francja nie tylko nie jest uszczuploną w swoich

granicach, ale z dziwną rozrasta się szybkością, jakoby wewnętrzną rozpierana

siłą; ze wszystkich stron kusi się ona dosięgnąć naturalnych swych granic. Na

północ i zachód zdobywa z kolei Flandrię i Normandię, Anjou, Poitou,

Saintonge i Turyngię, na wschód i południe Szampanię i Owernię; w końcu

najtrudniejszej i najważniejszej dokonywa w tym jeszcze stuleciu zdobyczy,

Tuluzy, kraju dawniejszego od samej monarchii, rodzaju rzeczypospolitej pod

zarządem hrabiów, która poddaje się z Nawarrą; a tym sposobem na Pirenejach

opierają się posady Francji.

Tym usiłowaniom rozszerzania swych posiadłości odpowiada praca

spójności i jedności, i w tym leży szczególna zasługa Ludwika IX. Wewnętrzny

zarząd królestwa, wykończony system prawodawstwa, doskonały wymiar

sprawiedliwości, stosunki Kościoła z państwem, rękojmie wolności osobistej,

świętość umów handlowych, wszystko to, co stanowi harmonię i szczęście

narodów, nosi na sobie piętno tego pobożnego monarchy. Handlowi nowe

utorował on drogi, a tworząc marynarkę narodową świetną otwiera przyszłość.

Odpiera najazdy Anglików, uśmierza porywy wasali; niszcząc zaś ich

przywłaszczoną samoistność niszczy złowrogie zarody nienawiści i rozdziału.

Jednocześnie usuwa przeszkody rozdzielające go z jego ludem; nadaje mu

polityczne jego prawa, a w tym obopólnym uścisku ludu z monarchą, naród

odzyskuje pierwotną swoją wielkość i osadza się na właściwych swoich

podwalinach.

W tym czasie jeden rys szczególniej wyróżnia przeznaczenie Anglii i

Francji. Z jednej i drugiej strony są postępy; lecz kiedy we Francji postęp

dokonywa się z natchnienia panujących, w Anglii odnosi on górę nad ich złą

wolą i rozpaczliwym wysileniem. Pochodzi to nie tyle z osobistego charakteru

panujących, ile raczej z samej natury feudalizmu, którego ustrój był silniej

Ks. Jan Bareille - Historia św. Tomasza z Akwinu. Wstęp. [Dążności polityczne, artystyczne, naukowe i religijne trzynastego wieku] (1866).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: