Kościelska M.: „Oblicza upośledzenia” REPREZENTACJA JA – POCZUCIE TOŻSAMOŚCI
R.Zajonc – reakcja emocjonalna na bodziec może wyprzedzać świadome procesy poznawcze. Sugeruje to możliwość percepcji siebie w przypadku występowania negatywnych emocji związanych z Ja.
Stosunek do Ja i poczucie własnej wartości kształtuje się u dzieci głównie w rezultacie ocen, które odbierają one z otoczenia à gdy matka patrzy na dziecko, to , co wyraża jej twarz, pozostaje w bezpośrednim związku z tym, co ono widzi. Dziecko tworzy swoja tożsamość poprzez spojrzenia innych
U dzieci wychowanych w zakładzie dodatkowo zachodzą okoliczności, utrudniające kształtowanie reprezentacji Ja, związane z depersonalizacją stosunków i brakiem trwałej więzi między dz a personelem.
Pierwsze przejawy zdolności rozpoznania siebie na zdjęciu pojawiają się w wieku ok.9mż
Badania Moniki Dybowskiej
polegało na rozpoznaniu siebie na zdjęciu. Jest to sytuacja angażująca procesy poznawcze- rozpoznanie własnego wizerunku, ale też procesy emocjonalne, związane z wyrażaniem stosunku do siebie
6DZ i 2 CH chodziło do przedszkola specjalnego i mieszkało z rodzicami, w wieku 7-8lat
4dz: 3DZ i 1CH przebywało w DPSie, w wieku 5-6lat
a) Portretowe
b) Grupowe (cała postać dziecka)
c) Z modyfikacją wyglądu (bez górnej części garderoby)
- w warunkach zew wyodrębnionej postaci;
- w warunkach wymagających wyodrębnienia siebie spośród innych;
- w warunkach różniących spostrzeganą na zdjęciu postać od obcej
- fiksacja wzroku, jej przedmiot i czas trwania
- wskazywanie gestem
- emocja wyrażane w trakcie oglądania zdjęć
- ustosunkowania wyrażane do poszczególnych zdjęć lub osób na nich przedstawionych
- zachowania specyficzne (używanie imienia lub zaimka osobowego)
- zachowania niespecyficzne (dłuższe przyglądanie się, pokazywanie palcem, identyfikowanie elementów ubrania czy innych cech postaci, używanie określeń porównujących lub wskazujących na przynależność osoby, a także inne zachowania niewerbalne, ujawniające stosunek emocjonalny do obrazu)
Wyniki badań:
- 3 dz użyło zaimka „ja” (portret), a tylko jedno na zdjęciu grupowym
- połowa używała własnego imienia (portret), 3 na grupowym
- w pozostałych przypadkach były to inne określenia słowne albo zachowania niewerbalne
Wnioski:
W badanej grupie dzieci miano do czynienia z różnymi nieprawidłowościami w rozwoju struktury i funkcji Ja:
· Niewykształcenie ja podmiotowego i przedmiotowego
· Niewyodrębnienie Ja indywidualnego ( przy istnieniu poczucia tożsamości grupowej)
· Ja „wew puste” (kreowane z przyłączanych do niego elementów świata zew)
· Ja o zdartych granicach, dążące do symbiozy
· Ja zdepersonalizowane
· Ja nie zaakceptowane
· Ja dążące do samounicestwienia
· Ja opóźnione w rozwoju
Wpływ patologii Ja na funkcjonowanie poznawcze obserwowano jako:
· Zahamowanie czynności eksploracyjnej (brak zainteresowania poznawaniem rzeczywistości zew, a także zdobywaniem info na swój temat)
· Deformacje percepcyjne
· Myślenie życzeniowe
· Traktowanie rzeczywistości zew jako niespecyficznego materiału stymulującego
· Brak kontroli nad procesami poznawczymi
Udało się uchwycić związek zachodzący między patologia rozwoju Ja a funkcjonowaniem procesów poznawczych, codla rozumienia zjawiska UU wydaje się istotne
Widoczny był związek pomiędzy nieprawidłowym rozwojem Ja a zaburzeniami stosunków uczuciowych z otoczeniemW tworzeniu się upośledzenia istotną rolę odegrały czynniki traumatyczne uczuciowe, blokujące równocześnie rozwój Ja i f-cjonowanie poznawcze OBRAZ WŁASNEGO CIAŁA A AKTYWNOŚĆ RUCHOWA.1. BADANIE JOANNY MUŚKO(1992) dot. tzw. Ja cielesnego:-poszukiwanie związku między obrazem Ja a funkcjonowaniem DZ-na ile obraz własnego ciała determinuje aktywność ruchową-w badaniu brały udział DZci z MPD, których sprawność ruchowa była umniejszona z powodów organicznych-za Wincottem-> założenie, że sposób wykorzystywania potencjału ruchowego nie zależy jedynie od stopnia uszkodzenia neuronu ruchowego, ale jest funkcją psychologicznego obrazu Ja cielesnego-Obraz własnego Ja u DZ kształtuje się gł. pod wpływem przekazania mu tego obrazu przez matkę (matka pierwsza wytwarza sobie obraz cielesny DZ i przybiera doń emocjonalne ustosunkowanie). Sposób, w jaki kontaktuje się ze swoim DZ, przede wszystkim na płaszczyźnie fizykalnej (dotykanie, pieszczoty itd.) jest dla DZ podstawowym źródłem wiedzy o swoim ciele i źródłem jego wartościowania. Matki, które dowiadują się o uszkodzeniu ciała swojego DZ i obserwują deformacje fizykalne jego ciała, przeżywają rodzaj psychicznej traumy. Różny sposób dawania sobie rady z traumą przez matki będzie skutkował różnego typu ustosunkowaniami wobec ciała DZ i wobec niego samego. Tym samym-nowa zmienna interweniująca w przebieg kształtowania się Ja cielesnego u DZ. a. CHARAKTERYSTYKA BADAŃ:-badaniom poddano 8 DZci i ich matki, w wieku od 2,3 do 3,9 lat,6 chłopców i 2 dziewczynki, przebywających na Oddziale Dziecięcym STOCER w Warszawie -DZci z rozpoznaniem MPD, ale o różnym stopniu sprawności ruchowej: * czworo DZci miało porażenie spastyczne rozległe, czterokończynowe (nie chodziły, poruszały się na czworaka lub pełzając) * czworo DZci miało ograniczenia ruchowe mniejszego stopnia (troje chodziło, jedno potrafiło stać)-matki udzielały obszernego wywiadu psychologicznego dot. rozwoju DZci oraz problemów zw. ze swoim macierzyństwem oraz były obserwowane ze swoim DZ na terenie domu-w celu zdiagnozowania obrazu cielesnego Ja u DZci-> kilka eksperymentów klinicznych, gdzie zachowanie DZci było rejestrowane kamerą video i poddawane drobiazgowej analizie- w skład badanych aspektów obrazu własnego ciała u DZci wchodziły: *wiedza DZ o własnym ciele i jego funkcjach- kryteria analizy to: ~umiejętność lokalizowania poszczególnych części ciała ~umiejętność angażowania poszczególnych części ciała przy wykonywaniu czynności celowych ~możliwość dokonywania manipulacji na własnym ciele za pomocą innych części swojego ciała *umiejętność posługiwania się ciałem: kryterium stanowiła tu adekwatność użycia różnych jego części w sposób najbardziej dostosowany do charakteru zadania *stosunek do własnego ciała: badany pośrednio poprzez: ~ sposób udostępniania go do kontaktu fizycznego z drugą osobą (dotykanie itd.) ~ gotowość do przekraczania granicy fizycznej odrębności drugiej osoby ~ tzw. kateksje libidynalne, czyli sposób zachowania się DZ w sytuacji obnażania -zdobyciu informacji służyły zaaranżowane sytuacje o charakterze eksperymentu klinicznego (zachowania DZci poddane analizie jakościowej) w różnego rodzaju zabawy, w których DZ miało: ~łapać, rzucać, turlać i kopać piłkę ~wydobyć cukierek z pudełka przykrytego chusteczką ~zdjąć ze swojego ciała (zamknięte oczy) drobny przedmiot przy użyciu rąk lub bez ich użycia ~dosięgnąć obiekt z pokonaniem po drodze przeszkody fizykalnej ~dosięgnąć obiekt z naruszeniem granicy Ja drugiej osoby ~wykonać polecenia zw. z ułożeniem własnego ciała zgodnie z instrukcją ~”baraszkowanie” z osobą dorosłą ~zdjąć ubranie i dowolnie zachowywać się w sytuacji bycia „naguskiem” b. WYNIKI BADAŃ:Duże różnice między dziećmi w sposobie zachowania się ruchowego! We wszystkich próbach obserwowano zróżnicowanie wiedzy, umiejętności i ustosunkowań do własnego ciała. „Linia podziału między dziećmi ujawniającymi: *większą i mniejszą wiedzę o budowie i funkcjach swojego ciała *większą i mniejszą umiejętnością celowego używania różnych części ciała *mniej lub bardziej pozytywne ustosunkowanie do własnego ciałanie przebiegała równo pomiędzy grupą DZci bardziej i mniej sprawnych motorycznie (chodzących i niechodzących).” „Istnieje bardzo wyraźny związek pomiędzy stosunkiem DZci do własnego ciała, wiedzą na jego temat i umiejętnością posługiwania się nim a obrazem ciała DZci, jaki wytworzył się w umysłach ich matek, oraz stosunkiem emocjonalnym do niego.” (przykład Michała, dla którego matki przyjście DZ na świat nadało sensu jej istnienia- traktowała go jak najpiękniejsze DZ na świecie, nie miała zahamowań w pielęgnowaniu syna z porażeniem czterokończynowymàMichał ujawniał najbardziej pozytywny stosunek do własnego ciała)Inne od w/w postaw matek:-matki, które nie potrafiły poradzić sobie z traumą uszkodzonego DZ (ruchowe zahamowanie w kontakcie z DZ, nie cieszyły się DZ)à lękowy i niechętny stosunek DZ do ciała, mało o nim wiedziały i często odmawiały współpracy-matki, które po okresie pierwszego szoku dały sobie emocjonalnie lepiej radę z sytuacją, ale ich kontakt z fizycznością DZ nacechowany był ambiwalencją; stosunek do DZ determinowany był wprost przez stopień jego ruchowego upośledzenia, ale wpływ miały też inne czynniki (poczucie wsparcia od męża i rodziny, oczekiwania dot. roli jaką miało spełniać DZ w ich życiu, poczucie własnej wartości itd.)à rozwój DZ pełen nierównomierności (dawały radę w jednych sytuacjach, w innych- bezradni)c. WNIOSKI:Wyniki istotne znaczenie m.in. z dwóch powodów: *charakter praktyczny, dot. wskazań rehabilitacyjnych: „podstawową rolę obrazu Ja w kierowaniu ruchami własnego ciała oraz na znaczenie emocjonalne relacji z otoczeniem dla kształtowania tego obrazu”àuwzględnienie tego daje nowe szanse w rehabilitacji *charakter teoretyczny, dot. szerszej refleksji na temat zw. między organicznym uszkodzeniem a psychicznym funkcjonowaniem: „Znaczenie obrazu Ja oraz relacji emocjonalnych dla aktywności ruchowej potwierdza nasze domniemania dla znaczenia tych zmiennych dla aktywności poznawczej”2. POCZUCIE WŁASNOŚCI.Badania Teresy Kaczmarek (1990)- duże znaczenie poczucia własności dla diagnostyki stanu Ja u DZci. a. POCZUCIE WŁASNOŚCI W ORZEBIEGU PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU. POJĘCIA I ZAŁOŻENIA BADAŃ. „poczucie własności- zdolność (i gotowość) jednostki do ujmowania swych relacji z otoczeniem w płaszczyźnie moje-nie moje.” Z rozwojowego punktu widzenia: uformowanie się gotowości do ujmowania relacji z otoczeniem na wymiarze „moje-nie moje” wymaga wcześniejszego wytworzenia się zróżnicowania ja-świat, ja-inni. Geneza kształtowania się tej zdolności- dwie tendencje rozwojowe: -w stopniowym dojrzewaniu DZ do pokonywania, charakterystycznej dla wcześniejszej fazy rozwoju, tendencji do synkretycznego (globalnego, niezróżnicowanego) spostrzegania siebie i otaczających przedmiotów -w stopniowym dojrzewaniu DZ do pokonania tendencji do pozostawania w symbiozie z matką- pierwotnym obiektem społecznymMoment „spotkania się” tych dwóch tendencji przypada na 2r.ż, zaś między 3 a 5r.ż. DZci ujawniają szczególną aktywność w badaniu różnego typu relacji ja-świat zewnętrzny. Trzy sposoby przejawiania się poczucia własności (T. Kaczmarek):-subiektywne przeświadczenie osoby o jej wyłącznym prawie do korzystania z danego obiektu i do dysponowania nim-świadome identyfikowanie się z obiektem i spostrzeganie go jako dla siebie charakterystycznego-spostrzeganie siebie jako autora, twórcy obiektu, sprawcy jego istnienia Te trzy typy poczuć odpowiadają trzem rodzajom relacji własności, określanym przez autorkę jako: -relacja posiadania -relacja przynależności -relacja pochodzenia Można obserwować przenikanie się wyróżnionych relacji. „Wyrażanie „posiadania” służy ustalaniu granic Ja (poczuciu autonomii); akcentowanie „przynależności” służy samoidentyfikacji (poczuciu tożsamości), a ujawnianie „pochodzenia” ma znaczenie dla kształtowania się podmiotowości (poczucia sprawczości).” Ustalanie granic, samoidentyfikacja i podmiotowość służą umacnianiu się indywidualności jednostki, czyli przyczyniają się do rozwoju Ja (każde na specyficznej dla siebie drodze). Zachowania diagnostyczne dla relacji: *POSIADANIA u DZci: A. zachowania pojawiające się w odpowiedzi na utratę przedmiotu lub zagrożenie stanu posiadania (np. trzymanie przedmiotu przy sobie, powierzanie do pilnowania itd.); świadome udostępnianie rzeczy innym; reakcje protestu w sytuacji utraty przedmiotu, ewentualnie połączone z próbami jego odzyskania B. honorowanie prawa innych osób do posiadania przedmiotów na własność (powstrzymywanie się od sięgnięcia przedmiotu postrzeganego jako „cudzą własność”, negocjowanie prawa do chwilowego użycia cudzej własności) *PRZYNALEŻNOŚCI u DZci: A. zachowania i wyrażenia polegające na porządkowaniu rzeczy osobom B. traktowanie przedmiotu jako przedmiotu identyfikacyjnego ( „Nie ma tej dziewczynki w białym”) C. użycie cudzego przedmiotu jako rekwizytu identyfikującego daną osobę *POCHODZENIA i DZci: A. reakcje emocjonalne zw. z poczuciem sprawstwa (duma lub wstyd z wytworzonego dzieła) B. wyrażanie autorstwa C. ekspresja emocjo negatywnych z powodu zniszczenia dzieła albo niemożności dysponowania nim Z badań Kaczmarek nad fazami rozwoju poczucia własności wynika, że wszystkie w/w typy relacji występują między 2 a 6r.ż, ale zmieniają się ich proporcje i widoczna jest dynamika przekształceń w zakresie funkcji poszczególnych typów zachowań. I tak:*u DZci 2-3letnichà faza wyznaczania podstawowych granic Ja: dominują zachowania charakterystyczne dla ustalenia relacji posiadania; *u DZci 4-letnich: pojawia się znaczący wzrost zachowań wyrażających relację przynależności; służą one dokonywaniu samoidentyfikacji i budowaniu poczucia tożsamości *u DZci 5-letnich:szczególnego znaczenia nabierają zachowania sprawcze, akcentujące udział DZ w powstawaniu zmian w otoczeniu; podkreślenie relacji pochodzenia służy budowaniu poczucia podmiotowości
b. POCZUCIE WŁASNOŚCI U DZ UU. MODELE ROZWOJU.Badania Kaczmarek, dot. manifestacji poczucia własności u małych DZ z UU, miały charakter longitudinalny i polegały na zbieraniu materiałów z sesji terapeutycznych w okresie 1-4lat. DZci poddawano oddziaływaniom ukierunkowanym na wspomaganie rozwoju Ja (wspólnie z Kościelską). Wyniki wykazały, że „u DZci z lekkim i umiarkowanym UU mogą pojawiać się manifestacje poczucia własności w okresie zbliżonym do normy rozwojowej, pełnić podobną funkcję w kształtowaniu Ja i mieć podobną dynamikę przebiegu. Ale mogą też występować odstępstwa od normalnego modelu procesu rozwojowego, wskazujące na patologię w kształtowaniu się Ja.” U badanych DZ występowały 3 podstawowe formy nieprawidłowości: *znaczne opóźnienie w pojawianiu się manifestacji poczucia własności *bardzo nasilone manifestacje jednego typu relacji *niewystępowanie określonych typów relacji Przykład Ewy z Zespołem Downaà „świadectwo możliwości zbliżonego do normy kształtowania się poczucia osobowego Ja i jego atrybutu, jakim jest poczucie własności, u DZ z defektem genetycznym typu Zespół Downa.” Przykład Kasià „bardzo duża koncentracja zachowań służących ustanowieni relacji posiadania; za znacznym opóźnieniem pojawiła się gotowość do wyrażania relacji przynależności, natomiast aż do 5r.ż. nie wystąpiła tendencja do ustanawiania relacji pochodzenia. Te formy zachowań świadczą o ogólnym znacznym opóźnieniu procesy rozwijania się Ja osobowego, a zarazem świadczą o patologii tego procesu, polegającej na przedłużeniu się fazy symbiozy.” Tendencja do nadopiekuńczości matki utrudniła separację i indywiduację Ja dziewczynki. Przykład Małgosià „jako pierwsza pojawiła się relacja przynależności, i to w stopniu sugerującym nasiloną potrzebę dokonywania przez dziewczynkę samoidentyfikacji. Potrzebę tę można rozumieć w kontekście społecznych doświadczeń dziewczynki, której matka dążyła do tworzenia z córką jednej całości.” Przykład Piotraà „najwyraźniejsza i najwcześniejsza występująca pojawiała się gotowość do akcentowania swojej podmiotowości (ochrony linii działania). Tę nasiloną tendencję (odwrotną niż normalna kolejność rozwojowa) można zrozumieć w związku z doświadczeniami społecznymi chłopca.” PODSUMOWUJĄC: dziecięce Ja wyraża się poprzez demonstrowanie poczucia własności wobec przedmiotów różnego rodzaju w relacjach. Wśród DZci z UU występują odstępstwa id normalnego przebiegu rozwoju poczucia własności. Wiąże się to z różnego typu brakami w kształtowaniu się Ja a doświadczeniami społecznymi, szczególnie w kontakcie z matką (a nie obniżonym I.I.!). 3. BADANIA IWONY OLECHOWSKIEJ: -wskazują na umiejętność DZci z UU przyjmowania tzw. Pozaosobistej perspektywy w spostrzeganiu społecznym: „DZci o obniżonym I.I. potrafią uwzględniać sytuację partnera interakcji, liczyć się z jego właściwościami i dostosowywać do niego swoje zachowanie.”-DZci określone jako UU mogą ujawniać właściwość, która ma ogromne znaczenie dla współżycia społecznego i psychicznego rozwoju jednostki- wrażliwość na ludzi (interpersonalna wrażliwość). 4. BADANIA HANNY SZCZEPAŃSKIEJ:-dotyczyły kompetencji językowych-przy zastosowaniu tradycyjnych wskaźników w rozwoju mowy (zasób leksykalny, gramatyczność wypowiedzi, poprawność artykulacji) poziom rozwoju badanych DZci był obniżony-eksperyment dot. zmienności funkcjonowania językowego w zależności od spostrzeganych cech dorosłego partnera interakcji -„Z wyjątkiem DZci najsłabiej mówiących, niezdolnych do modyfikowania języka, wszystkie inne dostosowywały swój sposób porozumiewania się do partnera. DZci były wrażliwe na ocenę swoich wypowiedzi.” -„wrażliwość interpersonalna stwarza szanse uczenia się od ludzi wszystkiego, co w życiu potrzebne. Jeśli tych umiejętności DZciom brakuje, można domniemywać, że ich kontakty z ludźmi były mało wartościowe lub wręcz szkodliwe dla rozwoju.” 5. MAŁGORZATA RENDASZKA analiza sposobu zachowania się osoby dorosłej w zabawie z dziećmi na terenie zakładu: istotny wpływ jego na przebieg interakcji+ wpływ zainteresowania zabawą , przebieg interakcji między DZćmi i stopień twórczości w zabawie. „nie ma jednego wzoru zachowania się osoby dorosłej w zabawie z DZckiem, który byłby uniwersalnie dobry albo zły.” Ponadto: zmiana zachowania osoby dorosłej pod wpływem choćby zmian materiału zabawy +utrudnienia zw. z funkcjonowaniem w zakładzie 6. EWA GŁÓD- badania nad gotowością komunikacyjną DZci wychowywanych w zakładzie: -skonfrontowanie dwóch stylów funkcjonowania dorosłego w diadzie w kontakcie z DZ: *styl prezentowany przez wychowawczynie: cechuje się narzucaniem DZ linii działania, krytyczną oceną ich zachowan...
harpia88