Antropologia kulturowa- przedmiot i zakres.
Wykład I
Jest to nauka o człowieku, filozofia człowieka.
W Europie dzieli się ona na kilka odrębnych dziedzin (różnych gałęzi nauki):
- antropologia fizyczna(wchodzi w skład biologii)
- antropologia filozoficzna (wchodzi w skład filozofii)
- antropologia społeczna i kulturowa (wchodzi w skład nauk społecznych takich jak socjologia i nauki o kulturze.
Etnografia - zajmuje się opisem (jakiejś) kultury
Etnologia – dokonuje opisu kultury inaczej studia teoretyczno-wyjaśniające
Antropologia – opisuje kulturę, wyjaśnia i bada zjawiska innych dziedzin nauki (ekonomii, geografii, polityki, socjologii)
Socjologia kultury – zajmuje się kulturą społeczeństw cywilizowanych, nowoczesnych (czyli kulturą symboliczną)
Zadania antropologii kultury :
- analiza podobieństw i różnic kulturowych,
- analizowanie logicznej organizacji kultury.
Geneza antropologii
Antropologia społeczna wywodzi się z tradycji socjologicznych . Bada ona społeczny wymiar rzeczywistości , zasady budowy struktury społecznej i prawa regulujące jej funkcje.
Antropologia kultury bada kulturę a przede wszystkim wartości, symbole i postawy.
kultura i społeczeństwo to całość, czyli holistycznie.
E. Leach powiedział tak: „antropologia jest badaniem systemu różnorodności ludzkiej”.
Nowoczesna antropologia zrodziła się na początku XX w, a jej geneza sięga połowy XIX w. Dlaczego?
1. Nastąpił wtedy rozwój nauk a w szczególności nauk przyrodniczych, pojawiła się praca Darwina „O pochodzeniu gatunku”.
2. Rewolucja techniczna, która pociągnęła za sobą rozwój techniki, co pociągnęło rozwój geograficzny.
Antropologia orzekła, że nie ma kultur lepszych i gorszych, są kultury różne.
Wszyscy wywodzimy się z tych samych źródeł.
subiektywnym aspektem zjawisk kulturowych, tzn. interpretacje własnej kultury przez ich uczestników.
Akulturacją, czyli przemianami w społeczeństwie pierwotnym pod wpływem zderzenia się z cywilizacją zachodnią.
Antropologia w sposób całościowy patrzy na człowieka i jego kulturę.
1. Bo zajmuje się wszystkimi specyficznymi ludzkimi aspektami życia człowieka (aspektami: społecznym, kulturowym, psychologicznym, fizycznym),
2. Bo społeczeństwa małe były na tyle małe że można było każdy aspekt człowieka zbadać. Opisywano techniki produkcji, wytwory materialne, kontrole społeczne, obrzędowość, sztukę, wiedzę o przyrodzie, typ fizyczny danej zbiorowości, czyli wszystkie te aspekty którymi .....
Antropologia kultury
Wykład II
KULTURA
Wiedza o kulturze nie jest jasna i ścisła, dlatego że istnieje wiele definicji kultury uznanych i używanych w świecie. Każda dziedzina wiedzy o człowieku na swój sposób formułuje (definiuje) pojęcie kultury. Nie ma jedności co do jednego pojęcia kultury.
- kultura obejmowała tylko korzystne dla praktyki narzędzia (urządzenia) i wynalazki – uznane zasady postępowania w kręgu kulturowym – to co pozytywnie oceniano).
– kultura to ogół wynalazków, sztuk, urządzeń wprowadzonych przez człowieka zwłaszcza instytucje polityczne i zasady sprawiedliwości, regulujące ludzkie działania w myśł wskazań rozumu.
– każdy lud na ziemi posiada jakąś kulturę, stanowiącą ogniwo łańcucha obejmującego cały świat. Nie ma społeczności bez kultury. Wszystko jest kulturą co człowiek tworzy. Kultura to sposób przystosowania się człowieka do warunków bytu (sposób zaspokajania ludzkich potrzeb).
– kultura lub cywilizacja jest to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, obyczaje oraz wszystkie inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa (definicja wyliczająca).
Alfred Kloeber i Klaud Kluckhow spróbowali podsumować różne definicje kultury
- definicje genetyczne – wskazują na źródła kultury, na przeciwieństwo natura-kultura
- definicje historyczne – kładą nacisk na rolę dziedziczenia tradycji (kultura to zbiorowy dorobek różnych grup ludzkich)
- definicje psychologiczne – kładą nacisk na psychologiczne podstawy kultury – uczenie się, naśladownictwo – psychologiczne mechanizmy przyswajania kultury)
- definicje dysprubutywne – ujmują kulturę jako odrębne całości, tworzące systemy, ale nie zamknięte, cały czas dokonuje się wymiana, dystrybujca. Mówi się o kulturach a nie o jednej kulturze.
- definicje normatywne – kładą nacisk na modele, wzory, zasady wartościowania jako elementy kultury
- definicje wyliczające – nigdy nie obejmują całości kultury ludzkiej.
Istota kultury.
Kultura jest wyuczona. Musimy nauczyć się jej w procesie wychowania i socjalizacji. Nie jest dana człowiekowi, nabywamy ją w toku życia.
1. Kultura jest zjawiskiem społecznym, czyli nie można jej analizować w oderwaniu od grupy społecznej (społeczeństwa). Nie istnieje poza grupą społeczną. Kultura każdego społeczeństwa jest mocno zróżnicowana – nie ma jednolitego modelu kultury.
2. Kultura jest zjawiskiem symbolicznym, tzn. jest wyuczoną dziedziną ludzkiego zachowania, jest przekazywana z pokolenia na pokolenie drogą tradycji i poprzez różne formy symboliczne (najważniejszą formą symboliczną jest język). Prawie wszystkie wytwory ludzkie mają charakter znakowy – ułatwiają komunikację między ludźmi (wyznaczają zasady, normy przyjęte w danej grupie społecznej)
3. Kultura jest rzeczywistością historyczną, tnz. Że jest historycznie przekształcającą się rzeczywistością społeczną
4. Kultura ma charakter instrumentalny, czyli jest wtórnym sztucznym środowiskiem wytworzonym przez człowieka w celu zaspokojenia jego potrzeb.
5. Kultura jest powiązaną całością (obowiązujący kanon) – każdy element kultury pełni określoną funkcję w jej całości a rozpatrywany w izolacji nie ma znaczenia.
6. Kultura jest zjawiskiem psychologicznym – odniesionym do jednostki, jednostkowym. Kultura jest faktem zarówno zbiorowym jak i jednostkowym, tzn. że kultura jest bytem ponad osobowym, ale jej ostatecznym źródłem jest jednostka. Cały ponad jednostkowy byt oddziałuje na jednostkę.
Antropologia Kulturowa
Wykład III
Punkt wyjścia – kultura to swoisty atrybut ludzkości, tylko ona wyodrębnia gatunek ludzki ze świata zewnętrznego. Poza tym niczym się nie różnimy. Człowiek wytworzył sobie kulturę, aby zapewnić sobie odrębność środowiska.
Rozwój ludzkości – rozwój kultury.
Interesowano się rozwojem całej kultury lub dziedzinami, działami (badano religię, magię, wiedzę, rodzinę, kulturę materialną, gospodarkę, sztukę).
Zadaniem antropologii była rekonstrukcja rozwoju ludzkości. Taki obraz antropologii ukształtowali jej pierwsi twórcy reprezentujący EWOLUCJONIZM (I-wszy system teoretyczny na gruncie antropologii).
Antropologia zrodziła się na gruncie fascynacji teorią ewolucji. Prawa ewolucji odpowiadają prawom ewolucji kultury.
Tezy ewolucjonizmu:
- człowiek wykazuje zawsze te same cechy psychiczne, niezależnie od rasy, epoki historycznej czy środowiska, a doświadczenie ludzkie postępuje tymi samymi drogami. (zasada o jedności rozumu ludzkiego )
Tezy rozwoju kultury:
- kultury rozwijają się poprzez następujące po sobie stadia takie same dla wszystkich społeczeństw.
- każda kultura istnieje dzięki swojemu rozwojowi, każdą kulturę można scharakteryzować przez jej rozwój. .
- Rozwój każdej z kultur uwarunkowany jest jej stanem wcześniejszym (teza o genetycznych rozwoju kultury) .
- Teza o progresywnym rozwoju – rozwój o postępach kultur przebiega od form niższych do wyższych.
- Każda z kultur rozwija się równolegle do innych, niezależnie od różnic czasowych.
Podstawowe tezy ewolucjonizmu.
Johann Bachofen (1815-1887), Henry Morgan (1818-1881) – badał w terenie, Adolf Bastian (1826-1905), James John Frazer (1854-1941), John Lubbock (1834-1913), Edward Taylor (1832-1917) – I-wszy profesor antropologii, najsłynniejszy ewolucjonista.
Kierunek ten zakładał, że motorem rozwoju ludzkości jest naturalna wynalazkowość człowieka
Podstawowe znaczenie przywiązywano do analizy przeżytków kulturalnych – takie elementy kultury jak praktyki, zwyczaje, wierzenia, które choć właściwie dla wcześniejszych etapów rozwoju przetrwały w późniejszych stadiach w formie zmodyfikowanej (relikty).
Najważniejsze są 3 czynniki rozwoju: I – umiejętność mówienia, II – posługiwanie się narzędziami, III – powstanie i rozwój instytucji społecznych.
Postulował śledzenie dwóch linii rozwojowych – wynalazków i instytucji.
Wyróżnił 3 stadia rozwoju ludzkości:
1. dzikość
2. barbarzyństwo
3. cywilizacja
Schemat religii:
1. magia – świat wodzony jest przez ponadludzkie siły, znane czarownikom
2. religia – świat kontrolowany jest przez istotę nadludzką, do której człowiek może zwracać się o pomoc
3. światopogląd naukowy – człowiek zdaje sobie sprawę ze swoich możliwości dzięki metodom logiczno-naukowym.
Ewolucjonizm to też koncepcja rozwoju kultury. Pokazał, że zjawiska społeczne można traktować tak jak przyrodnicze.
DYFUZJONIZM – opozycja wobec ewolucjonizmu.
cel – pytanie o przeszłość i drogi rozwoju kultur ludzkich, I-wsza faza postewolucjonistyczna. Szkoła kulturowo-hostoryczna.
Ferdynand Ratzel, Leo Frobenius, Fritz Graebner, Wilhelm Schmidt, Smith, Perry.
Zanegowali tezę, że mechanizmem rozwoju człowieka jest wynalazkowość. O rozwoju decyduje DYFUZJA – rozprzestrzenianie się elementów kulturowych, przenikanie elementów z jednej kultury do drugiej.
Teza Ratzela – podobieństwa między elementami różnych kultur muszą być wynikiem dawnych kontaktów i migracji. Mówiła się o rozprzestrzenianiu się elementów kulturowych, następcy całych kompleksów kulturowych.
Zawsze istniało kilka kultur zasadniczych, które rozprzestrzeniały się w całym świecie.
FUNKCJONALIZM (nowoczesna antropologia).
Antropologia kulturowa
Wykład IV
Dyfuzjonizm – koncepcja młodsza od ewolucjonizmu.
FUNKCJONALIZM – 20-stych XX wieku. Wielkiej Brytanii, B. Malinowskiego i A. Radcliffe-Brown.
Początek funkcjonalizmu wiąże się z książką Malinowskiego „Argonauci zachodniego Pacyfiku”.
Podstawowe założenia funkcjonalizmu:
1. sprzeciw wobec propozycji ewolucjonistycznych jako spekulatywnych
2. punktem wyjścia i dojścia każdego antropologa powinien być teren; podstawą pracy antropologa powinny być badania empiryczne czyli badania terenowe.
Malinowski zaproponował monografię jako najwłaściwszą metodę dla antropologii (1884-1942).
1922 r. – książka „Argonauci zachodniego Pacyfiku”, 1929 r. – „Życie seksualne dzikich w pn-zach Malanezji”, 1935 r. – „Ogrody koralowe i ich magia”, 1944 r. – „Szkice z teorii kultury” (podsumowanie jego teorii kultury).
A. Radcliffe-Brown (1881 – 1955) – prof. uniwersytetu, prezes królewskiego instytutu antropologii w Londynie. Prowadził badania na wyspach Andamańskich w pobliżu Indii.
Koncepcje Malinowskiego i Radcliffe-Brown’a różniły się ale można mówić o wspólnych cechach tych teorii:
1) założenie o rozstrzygającym znaczeniu badań empirycznych dla teorii antropologicznej.
2) Założenie o holistycznym charakterze zjawisk społecznych i kulturowych.
Kultura i społeczeństwo stanowią niepodzielną całość. Każde zjawisko kulturowe musi być rozpatrywane w ramach tej całości. R.-B. twierdził, że przedmiotem antropologii powinna być struktura społeczna. Malinowski – instytucje kulturowe.
3) założenie o funkcjonalnych charakterze zjawisk społecznych i kulturowych.
Przedmiotem badań antropologii powinien być system społeczny. Kultura powinna być traktowana tylko jako charakterystyka tego systemu.
Jego koncepcję nazwano FUNKCJONALIZMEM STRUKTURALNYM.
Podmioty zachowań wraz ze stosunkami społecznymi między mini tworzą strukturę społeczną (powiązania między elementami kultury). Strukturę tworzą interpretacje relacji pomiędzy podmiotami zachowania. Opis struktury możliwy jest dzięki opisowi i analizie zachowań ludzkich. Jeżeli dojdziemy do tego jak zachowują się ludzie – poznamy strukturę społeczną. Organizacja to uporządkowanie działań ze względu na role społeczne ludzi.
podstawowe warunki [wymogi funkcjonalne]:
1. Istnienie pewnego stopnia funkcjonalnej zgodności, czyli odpowiedniej solidarności pomiędzy członkami społeczeństwa w celu zapewnienia jej ciągłości.
2. Konstrukcja norm społecznych w ten sposób aby nie mogły powstać nierozwiązywalne konflikty społeczne.
3. Istnienie działań ludzkich, których funkcja polega na utrzymaniu ciągłości systemu społecznego. Te działania to instytucje społeczne.
Instytucja społeczna – jest to zestandaryzowany sposób zachowania (ujęty w normy, zasady).
Mówi o trzech rodzajach badań społecznych:
1. morfologia społeczna – badanie budowy systemu społecznego, podobieństwa i różnic między systemami, klasyfikacja struktur.
2. fizjologia społeczna – badania nad działaniem systemu społecznego (w jakim kierunku) „jak możliwe jest istnienie systemu społecznego, jak funkcjonuje ten system, jakie mechanizmy przyczyniają się do utrzymania tego systemu?
3. badania nad zmianą systemu społecznego – trzeba uwzględnić proces zmiany, nic nie stoi w miejscu. Uwzględnienie czynnika czasu. Każda struktura społeczna ma swoją niepowtarzalną historię. Badania synchroniczne i asynchroniczne.
2 typy zmiany społecznej:
· zmiana w strukturze społecznej
· zmiana struktury społecznej
ad 1) forma strukturalna (zręby, filary systemu) pozostaje niezmieniona, a zmiany oznaczają ponowną adaptację, przystosowanie .
Ad 2) zmiana typu struktury albo wyniku wewnętrznego rozwoju albo bodźców z zewnątrz.
Zmiana endogenna i egzogenna.
Endogenna – ewolucja społeczna która prowadzi do restrukturyzacji (wewnętrzne przemiany)
Egzogenna - wywoływanie działaniem czynników z zewnątrz (na podstawie dyfuzji).
zmiany kultury poprzez wewnętrzną ewolucję i zewnętrzną dyfuzję.
Wykład V
Funkcjonalizm – kultura jako narzędzie zaspokojenia ludzkich potrzeb.
Funkcjonalizm Malinowskiego – rozpoczął się od krytyki, polemiki z ewolucjonizmem i dyfuzjonizmem.
Przyjął założenie, że kultura stanowi niepodzielną całość. Twierdził, że kulturę należy badać empirycznie jako niepodzielną całość.
Podstawowym zadaniem antropologii powinno być ukazanie mechanizmów rządzących współczesnymi strukturami, a nie rekonstrukcja struktur minionych (społeczeństwa pierwotne współcześnie istniejące).
Zarzucano mu ahistoryzm (nie zwraca uwagi na historię).
Brak rzetelnych materiałów o minionych kulturach.
Kultura – jest integralną całością służącą zaspokojeniu ludzkich potrzeb (cała kultura ma spełniać określone funkcje). Kultura jest systemem rzeczy, działań, postaw, w którym każda część istnieje jako środek do celu.
Człowiek poddany jest determinizmowi biologicznemu i kulturowemu – biologizm.
Zaspokajanie potrzeb ludzkich odbywa się zawsze przy pomocy kultury a nie w sposób naturalny. Najpierw muszą być zaspokojone podstawowe, biologiczne potrzeby a później potrzeby wyższego rzędu.
- potrzeby podstawowe (I-go rzędu) – potrzeby biologiczne – te które decydują o przetrwaniu organizmu – metabolizm; reakcja kulturowa – zapewnienie organizmowi środków do metabolizmu; reprodukcja gatunków; bezpieczeństwo organizmu.
- Potrzeby II-go rzędu – potrzeby pochodne
- Potrzeby III-go rzędu – potrzeby integratywne
Potrzeby pochodne – społeczne (funkcjonowanie ludzi w grupie społecznej) – produkcja narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, reakcja kulturowa – system gospodarczy; potrzeba kodyfikacji i regulacji zachowań, reakcja kultury – system kontroli społecznej; transmisja kultury, reakcja kultury – socjalizacja (kulturowo uwarunkowany sposób wprowadzania człowieka w kulturę), organizacja zbiorowego działania, organizacja polityczna danej grupy.
Potrzeby integratywne – potrzeby intelektualne, które realizują następujące reakcje kulturowe: wiedza, religia, magia, etyka, moralność i sztuka – kultura symboliczna (ma realizować nasze potrzeby).
Te potrzeby są uniwersalne i wszystkie muszą być spełnione aby człowiek poprawnie rozwijał się.
W organizmie pojawia się określony warunek np. głód, w kulturze muszą być narzędzia jego zaspokojenia, a środowisko naturalne musi nim umożliwić jej zaspokojenie.
Najmniejszą częścią systemu kulturowego jest instytucja.
Poprzez instytucje zaspokajane są potrzeby ludzkie. Definicje instytucji:
1. jest to zorganizowany system działań ludzkich
2. są to ludzie realizujący te działania
Instytucje kulturowe mają charakter uniwersalny.
Karta czyli zespół wartości umożliwiających zorganizowanie się ludzi;
personel – grupa ludzi wraz z podziałem obowiązków i autorytetów;
normy – wymagane umiejętności od tych ludzi, zwyczaje, normy prawne obowiązujące członków instytucji; substrat materialny – narzędzia i urządzenia jakimi dysponuje grupa ludzi którzy wykonują zadania; działalność – konkretne i rzeczywiste objawy działalności instytucji;
funkcja instytucji – właściwy rezultat 0 zorganizowanej działalności (różny od karty).
W wyniku kontaktu kulturowego tworzą się nowe instytucje kulturowe lub modyfikacja istniejących lub odrzucenie dawnych instytucji.
Wyróżnił sekwencję zmiany wywołanej kontaktem :
1. kultura pierwotna poddana oddziaływaniu innej kultury
2. kompleks cywilizacji europejskiej, industrialnej
3. proces zmiany
Aspekty kontaktu kulturowego.
Przedmiotem badań nad kontaktem kulturowym – jest kultura pierwotna i jej stan przed kontaktem. Kontakt kulturowy polega na wytrąceniu systemu kulturowego ze stanu pierwotnej równowagi – konsekwencją jest zmiana potrzeb (a to oznacza zmianę instytucji).
W jego szkicach z teorii kultury – odpowiada na pytania – czym i z czego składa się kultura?
Jeden z jej składników to aspekty funkcjonalne (gospodarka, wychowanie, ustrój polityczny, ład społeczny, prawo, magia, religia, sztuka, wiedza, rekreacja). Są to reakcje kulturowe, które zaspokajają potrzeby. Wszystkie te aspekty są przeniknięte przez podstawowe czynniki kultury (substrat materialny, organizacja, język). Aspekty i czynniki kultury we wzajemnym powiązaniu tworzą zręby struktury systemu kulturowego. Strukturę tę można poznać poprzez scharakteryzowanie jakiejś społeczności pod względem: przebieg życia jednostki, życie zbiorowe w skali plemiennej całej społeczności, życie grupowe w skali domowej, lokalnej, zdjęcie demograficzne (mapa demograficzna) oraz analiza zewnętrznych czynników, potrzeby biologiczne człowieka, środowisko, rasa, historia, kontakty kulturowe. – model kultury (ten schemat) – jago zrealizowanie daje klasyczny, antropologiczny opis jakiejś kultury.
Systemowe i funkcjonalne ujęcie kultury – oryginalność Malinowskiego.
Zbudował koncepcję antropologii funkcjonalnej.
Kultura jest aparatem funkcjonalnym spełniającym ludzkie potrzeby.
Wykład VI
Antropologia amerykańska.
Podstawową kategorią badawczą stała się kultura, a przede wszystkim postawy, znaczenia, wartości.
Twórcą nowoczesnej antropologii amerykańskiej jest F. Boas. XIX wieku – badania empiryczne na południowym wybrzeżu USA (Indian). „Indianie Kwakiukiu”. Badał na Syberii.
Uważał, że podstawą dla antropologii powinny być badania empiryczne (badania w terenie).
Twierdził, że kultura powinna być badana w szerszym kontekście zjawisk przyrodniczych (czyli geograficznych), ekonomicznych, politycznych.
Wyznaczył 3 kierunki badań:
1. relacja człowiek – natura
2. człowiek – człowiek
3. świadomość człowieka (świadomościowy psychiczny aspekt kultury – indywidualne reakcje jednostek na zdarzenia kultury, ich indywidualna interpretacja – prawda psychologiczna – jak twórcy i uczestnicy kultury są postrzegani.
Ten nurt zaowocował powstanie nowej szkoły na gruncie antropologii – „Kultura i osobowość”
Boas – twórca zasady relatywizmu kulturowego – każda z kultur rozwija się na swój własny sposób, a nie wg jednolitych praw.
Zaprzeczył tezie ewolucjonistów (wszystkie kultury rozwijają się w ten sam sposób).
Każdą z kultur należy badać w relacji do niej samej (nie ma kultury stanowiącej wzór odniesienia).
Badane w USA tzw. małą historię, tzn. historię poszczególnych kultur a nie kultury ogólnoludzkiej.
Jego stanowisko było ateoretyczne, nie stworzył teorii antropologii, pisał monografie – nie chciał dokonywać uogólnień. Wyznaczył drogi rozwoju antropologii amerykańskiej i jej drogi rozwoju.
...
kasiabudzilek