Unia Zachodnioeuropejska
– obronę, wsparcie i pomoc w wypadku zagrożenia państw zachodioeuropejskich
– kontrolę przestrzegania przez RFN zakazów posiadania i produkcji okreslonych typów broni
– kotrolę produkcji broni ciężkiej w Europie Zachodniej
– rozwój relacji politycznych, ekonomicznych, kulturalnych państw Europy Zachodniej
Zakres odpowiedzialności wynikający z tego ostatniego postanowienia został z czasem przeniesiony do innych organizacji europejskich, przede wszystkim do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Prace w pozostanych dziedzinach zasotały podporządkowane priorytetom NATO co spowodowało, że UZE nie wypełniała nałożonych na nią zadań.
W latach 80. rozpoczęła się erozja układu Wschód - Zachód, a co za tym idzie, następowała zmiana stosunków pomiędzy ZSRR i USA. Miało to bezpośredni wpływ na podejście administracji amerykańskiej w kwestiach zapewnienia bezpieczeństwa Europie Zachodniej. Poczucie niepewności wśród krajów Europy Zachodniej potęgowane było faktem, że Traktat waszyngtoński (art. 5) nie gwarantował udzielenia automatycznej pomocy wojskowej sojusznikom. W związku z tym wśród krajów WE pojawił się pomysł utworzenia europejskiej tożsamości bezpieczeństwa i obrony. Miało to na celu uniezależnienie się od USA, odgrywających dominującą rolę w strukturach NATO. Kraje Europy Zachodniej uznały, że najlepszą do osiągnięcia tego celu instytucją będzie Unia Zachodnioeuropejska. Dlatego też 27 października 1984 r. Rada UZE przyjęła Deklarację rzymską, w której podkreślono potrzebę określenia europejskiej tożsamości bezpieczeństwa oraz dążenia do ujednolicenia polityki obronnej. Następnie 27 października 1987 r. w Hadze przyjęto tzw. „Platformę europejskich interesów w dziedzinie bezpieczeństwa”, która włączyła sprawy bezpieczeństwa i obrony do procesu integracji europejskiej - zakładając, że przyczyni się to również do wzmocnienia NATO. W czasie negocjacji nad Traktatem o Unii Europejskiej stwierdzono, że UZE stanowić będzie „zbrojne ramię” przyszłej Unii. Traktat z Maastricht ustanowił Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa (CFSP) jako II filar UE, mogący w przyszłości obejmować kwestie wspólnej obrony. Wzrastająca dynamika w procesie dążenia do spójnej koncepcji bezpieczeństwa dla Europy Zachodniej przyczyniła się do poszerzenia zadań UZE o misje wojskowe wykonywane poza obszarem państw członkowskich. Podstawę prawną stanowiła Deklaracja Petersberska UZE z czerwca 1992 r. Deklaracja ta przewidywała, że siły zbrojne UZE będą mogły być wykorzystane w trzech typach zadań:
klasyczne misje pokojowe,
operacje humanitarne i ratownicze,
misje przeprowadzane w celu przywracania pokoju lub opanowania kryzysów.
Ostatnie znane misje UZE miały miejsce między 1997 a 2001 rokiem na Bałkanach - polegały głownie na szkoleniu lokalnych instruktorów i pomocy w usuwaniu min. Po tym okresie nie są znane żadne inne działania, ostatnia aktualizacja oficjalnej strony UZE miała miejsce w 2002 roku. Co prawda w 1999 roku został uchwalony porządek prezydencji krajów członkowskich na lata 2001-2012, jednak nie wiadomo, czy jest on wciąż aktualny
• Rada Ministrów – zbierająca się w Brukseli dwa razy w roku (ministrowie spraw zagranicznych i obrony państw członkowskich, przewodnictwo zmienia się co pół roku) oraz
• Stała Rada – funkcjonująca w sposób ciągły;
• Sekretariat Generalny z siedzibą w Brukseli (obsługa działalności Rady UZE, sporządzanie sprawozdań)
• Zgromadzenie Parlamentarne z siedzibą w Paryżu (delegacje parlamentów państw członkowskich).
Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie - OBWE
Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie wywodzi się z Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie założonej na początku lat 70-ych. KBWE była forum dialogu i negocjacji między Wschodem a Zachodem. Dzięki spotkaniom w Helsinkach i Genewie doprowadzono do podpisania Aktu Końcowego z Helsinek w 1975. Akt Końcowy z Helsinek odegrał dużą rolę w procesie demokratyzacji kontynentu, przede wszystkim w krajach ówczesnego bloku wschodniego. Ten dokument ustanowił podstawowe zasady rządzące stosunkami państw-sygnatariuszy między sobą a także w relacjach z ich obywatelami. Na tą umowę powoływali się między innymi polscy i rosyjscy opozycjoniści w latach 70-ych i 80-ych.
Do 1990 roku KBWE funkcjonowało w formie nieregularnych spotkań i konferencji, w których uczestniczyli przywódcy lub przedstawiciele państw członkowskich. Na spotkaniu paryskim w 1990 roku zmieniono radykalnie kształt organizacji, w podpisanej wówczas Karcie Paryskiej KBWE nadano bardziej zinstycjonalizowany kształt, utworzono biura i struktury oragnizacyjne. W związku z gwałtownymi zmianami politycznymi w Europie organizacja stało się odpowiedzialna za powstrzymywanie konfliktów głównie na terenach byłego Związku Radzieckiego.
Istotnym osiagnięciem KBWE jest, negocjowany w ramach tej organizacji Traktat o Siłach Konwencjonalnych w Europie (Treaty on Conventional Armed Forces in Europe - CFE). W powyższej umowie ustanowiono limity uzbrojenia, które zobowiązały się przestrzegać państwa członkowskie. Aby te deklaracje nie pozostały jedynie na papierze powołano Wspólną Grupę Konsultacyjną uprawnioną do kontroli wykonania Traktatu. Konsekwencją traktatu CFE był Traktat o Otwartym Niebie podpisany w 1992 r. (Treaty on Open Skies). Na mocy tego traktatu samoloty wojskowe państw-sygnatariuszy mogą, po spełnieniu dodatkowych przesłanek, przelatywać nad terytorium innego państwa w celu obserwacji jego urządzeń o przeznaczeniu wojskowym.
Kolejnym ważnym wydarzeń było spotkanie w Budapeszcie w 1994 r. Przywódcy panstw członkowkich uznali, że KBWE nie jest już tylko "konferencją". Właśnie na tym szczycie podjęto decyzję o utworzeniu OBWE. Została ona ustanowiona 1 stycznia 1995 i stanowi kontynuację procesu KBWE( przemiana polegała na zmianie nazwy jak i charakterze działań organizacji, która stała się bardziej operatywna. W porównaniu z KBWE nastąpiła też zwiększona instytucjonalizacja tej organizacji.) OBWE uznawana jest za "porozumienie regionalne" w rozumieniu Karty Narodów Zjednoczonych. Organizację tę można określić jako system zorganizowanej współpracy wszystkich państw europejskich, USA i Kanady oraz azjatyckich państw postradzieckich, którego celem jest zapobieganie użycia siły w stosunkach między państwami i podejmowanie działań zmierzających do rozwiązywania konfliktów tak, aby bezpieczeństwo żadnego państwa nie było zagrożone przez inne. Chodzi o wytworzenie wzajemnego zaufania w stosunkach między państwami europejskimi drogą współpracy we wszystkich niemal dziedzinach (głównie w gospodarce i kulturze) oraz podejmowanie działań na rzecz umacniania instytucji demokratycznych i przestrzegania praw człowieka.
Obszary zainteresowania OBWE ujęte są w 3 tzw. koszyki: 1) bezpieczeństwo w Europie (zasady m.in. nienaruszalności granic, poszanowania praw człowieka, równouprawnienia oraz środki służące do budowy wzajemnego zaufania i kwestie dotyczące rozbrojenia), 2) współpraca w dziedzinie gospodarki, nauki, techniki i ochrony środowiska, 3) współpraca w kwestiach humanitarnych i innych (kultura, oświata, mniejszości narodowe, niedyskryminacja - ogólnie tzw. ludzki wymiar).Ustanowienia koszyków było efektem prac Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE), której uwieńczeniem było podpisanie 1 sierpnia 1975 Aktu Końcowego KBWE z Helsinek.
"...KBWE jest strukturą bezpieczeństwa obejmującą państwa od Vancouver aż po Władywostok. Jesteśmy zdecydowani dać KBWE nowy impuls polityczny, czyniąc ją tym samym zdolną do odegrania kluczowej roli w stawianiu czoła wyzwaniom dwudziestego pierwszego wieku. Dla odzwierciedlenia tej determinacji KBWE nosić będzie od dnia dzisiejszego nazwę Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE)...".
Organizacja liczy sobie obecnie 55 państw. Współpraca w ramach OBWE opiera się na dwóch zasadach równości państw i konsensu przy podejmowaniu decyzji dotyczących dwóch kluczowych koncepcji:
• koncepcji kooperatywnego bezpieczeństwa, (co-operative security), stawiającej sobie za cel wzajemne współdziałanie we wspierających się strukturach bezpieczeństwa;
• koncepcji niepodzielnego i wszechstronnego bezpieczeństwa (indivisible and comprehensive security), obejmującego aspekty polityczno wojskowe, gospodarcze i prawa człowieka.
Pomimo wysiłków podejmowanych od czasów spotkania w Paryżu OBWE nie stwarza pełnych gwarancji bezpieczeństwa dla wszystkich jej członków. Konflikty m.in. w regionie kaukaskim lub na Bałkanach (Kosowo) dowodzą, że OBWE nie jest w stanie sama ich rozwiązać i musi współpracować z innymi organizacjami regionalnymi. Mała skuteczność OBWE wynika m.in. stąd, że państwa mają różne koncepcje bezpieczeństwa europejskiego. Zbyt duża liczba państw uczestniczących w niej sprawia, że proces podejmowania decyzji jest rozciągnięty w czasie i bardzo trudno jest osiągnąć consensus. Najważniejsze jest jednak to, że OBWE nie dysponuje środkami przymusu w postaci sankcji ekonomicznych ani własnymi siłami zbrojnymi.
Budżet OBWE na rok 2010 wynosi 150,8 miliony Euro. Polska składka to około 1,4 % ogólnego budżetu OBWE. Dla organizacji pracuje ok. 3000 osób, w tym ok. 2300 w ramach 18 misji terenowych.
Struktury i instytucje OBWE.
Spotkania "na szczycie" i konferencje przeglądowe
Spotkania "na szczycie" szefów państw i rządów odbywają się zasadniczo co 2 lata. Określają one strategiczne priorytety OBWE i zapewniają konsultacje na najwyższym szczeblu politycznym."szczyty" odbyły się w Stambule (18-19 XI 1999 r.) i Lizbonie (2-3 XII 1996 r.). Spotkania takie poprzedzane są przez konferencje przeglądowe. Ich zadaniem jest ocena całego spektrum działalności OBWE, debata na temat implementacji postanowień przez kraje członkowskie oraz rozważanie ewentualnych propozycji dotyczących zmian w strukturach organizacji.
Rada Ministerialna
Rada ministrów spraw zagranicznych jest organem decyzyjnym i zarządzającym OBWE. Zajmuje się sprawami o długofalowym i kluczowym znaczeniu dla Organizacji, i podejmuje decyzje wytyczające kierunki jej działań. Przygotowuje również spotkania szefów państw i rządów oraz uczestniczy w implementacji zadań i decyzji, przez nie określonych. Rada spotyka się co najmniej raz w roku, w różnych państwach, z wyłączeniem tych lat, kiedy odbywają się spotkania "na szczycie".
Wysoka Rada
Organ odpowiedzialny za nadzorowanie, kierowanie i koordynację działań OBWE, który powinien formalnie zbierać się w Pradze co najmniej dwukrotnie w ciągu roku na szczeblu wyższych urzędników, przeważnie dyrektorów politycznych resortów spraw zagranicznych. W praktyce ostatnich dwóch lat funkcje Wysokiej Rady przejęła Stała Rada w Wiedniu. Wysoka Rada zbiera się raz do roku w Pradze, jako Forum Gospodarcze OBWE.
Stała Rada
Stała Rada jest odpowiedzialna za bieżącą działalność OBWE. Jej pracami kieruje ambasador kraju sprawującego przewodnictwo Organizacji w danym roku (w 1998 roku Polak, w 1999 roku Norweg, w 2000 r. Austriak). Członkowie Rady, szefowie delegacji wszystkich państw OBWE, spotykają się raz w tygodniu w centrum konferencyjnym Hofburg w Wiedniu. Rada prowadzi regularne, rozległe konsultacje oraz podejmuje decyzje we wszystkich kwestiach dotyczących działalności OBWE. Może być również zwołana w celu zajęcia się nagłymi wypadkami.
Forum Współpracy w dziedzinie Bezpieczeństwa
W skład Forum wchodzą przedstawiciele wszystkich państw OBWE. Jest to organ autonomiczny (tzn. nie podporządkowany Stałej Radzie). W trakcie cotygodniowych spotkań w wiedeńskim Hofburgu prowadzi negocjacje i konsultacje na temat konkretnych środków, mających na celu wzmocnienie bezpieczeństwa, zaufania i stabilności w Europie. Główne zadania Forum, to:
· negocjacje na temat kontroli zbrojeń, rozbrojenia oraz budowa zaufania i bezpieczeństwa;
· regularne konsultacje i intensywna współpraca w kwestiach bezpieczeństwa;
· zmniejszanie ryzyka konfliktów w aspektach wojskowych.
Forum jest także odpowiedzialne za implementację środków budowy zaufania i bezpieczeństwa (Dokumenty Wiedeńskie 1994 i 1999), przygotowywanie seminariów na temat doktryn wojskowych, dorocznych spotkań oceniających stopień implementacji. Pełni również funkcję forum dyskusji i wyjaśniania informacji wymienianych w ramach przyjętych CSBM.
Urzędujący Przewodniczący - Urzędującym Przewodniczącym OBWE jest minister spraw zagranicznych jednego z państw członkowskich, wybierany przy zachowaniu zasady consensusu na okres jednego roku. Przewodniczący i jego przedstawiciele odpowiedzialni są za koordynację i konsultacje prowadzone w ramach wielostronnych struktur Organizacji, w kwestiach związanych z jej bieżącą działalnością. Urzędujący Przewodniczący reprezentuje również OBWE w kontaktach z innymi organizacjami. W swoich działaniach jest wspierany przez:
· tzw. "trojkę", złożoną z poprzedniego, obecnego i przyszłego przewodniczącego (w 1999 roku są to ministrowie spraw zagranicznych Polski, Norwegii i Austrii);
· tzw. "osobistych przedstawicieli", którym udziela się odpowiedniego mandatu w określonych sprawach.
Sekretarz Generalny i Sekretariat
Sekretarza Generalnego powołuje Rada Ministerialna na 3-letnią kadencję. Jego biuro (Sekretariat OBWE) znajduje się w Wiedniu. Sekretarz Generalny wspiera Urzędującego Przewodniczącego w działalności związanej z wypełnianiem zadań OBWE. Do jego obowiązków należy m.in. administracyjne zarządzanie strukturami i operacjami Organizacji.
Struktura Sekretariatu obejmuje Centrum Zapobiegania Konfliktom, Departament ds. Ogólnych oraz Departament Administracji i Budżetu. Filia Sekretariatu w Pradze prowadzi archiwa OBWE oraz zajmuje się dystrybucją jej publicznie dostępnych dokumentów.
Wysoki Komisarz ds. Mniejszości Narodowych
Urząd ten, z siedzibą w Hadze, ma za zadanie reagowanie, w możliwie najwcześniejszym stadium, na napięcia etniczne mogące zagrażać rozwinięciem się w konflikt na obszarze działania Organizacji. Zadaniem Wysokiego Komisarza jest promowanie rozwiązań dla napięć na tym tle, mogących zagrażać stabilności wewnętrznej i stosunkom między państwami OBWE.
Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka
Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka (wcześniej: Biuro Wolnych Wyborów) ma siedzibę w Warszawie. Zajmuje się promowaniem praw człowieka, demokracji i rządów prawa. Realizuje w tym zakresie szereg projektów pomocy prawnej i edukacyjnej. Organizuje spotkania i seminaria ekspertów dotyczące implementacji zobowiązań przyjętych w ramach tzw. "ludzkiego wymiaru" OBWE. Pełni także funkcję "łącznika" w wymianie informacji na temat budowania instytucji demokratycznych, przestrzegania praw człowieka i przeprowadzania wyborów w państwach OBWE. Koordynuje też obserwację wyborów, zapewnia ekspertyzy i szkolenia dotyczące zagadnień konstytucyjnych i prawnych.
Przedstawiciel OBWE ds. Wolności Mediów
Jako najmłodsza (powołana w 1997 r.) instytucja OBWE, Przedstawiciel śledzi sprawy związane z przestrzeganiem standardów międzynarodowych w zakresie wolności środków masowego przekazu w państwach członkowskich. Jego zadaniem jest wskazywanie na nieprzestrzeganie odnośnych form i rekomendowanie działań.
Misje OBWE
Obecnie działają misje OBWE w Bośni i Hercegowinie, Chorwacji, Albanii, Macedonii i Kosowie, Białorusi, Mołdawii, Ukrainie, Gruzji, Armenii, na Łotwie i w Estonii, a także w Tadżykistanie, Kazachstanie, Kirgistanie, Turkmenistanie i Uzbekistanie. W zawieszeniu pozostaje działalność misji OBWE w Czeczenii (jej personel przebywa w Moskwie). Misje długoterminowe stanowią innowacyjny i rzutujący na specyfikę działania OBWE instrument zapobiegania konfliktom, przezwyciężania ich skutków, a także budowy instytucji demokratycznych.
Inne organy.
Zgromadzenie Parlamentarne
W kwietniu 1991 roku parlamentarzyści z państw OBWE uzgodnili powołanie Zgromadzenia Parlamentarnego. Spotyka się ono raz w roku. Wspierane jest przez Sekretariat w Kopenhadze. Urzędujący Przewodniczący pozostaje w stałym kontakcie ze Zgromadzeniem, relacjonując mu prace OBWE. Parlamentarzyści uzgadniają rekomendacje dotyczące działalności OBWE, które przekazywane są rządom państw członkowskich.
Trybunał Koncyliacji i Arbitrażu
Trybunał został powołany przez Konwencję o Koncyliacji i Arbitrażu, przyjętą w ramach OBWE w grudniu 1992 roku. Konwencja weszła w życie w 1994 roku i wiąże prawnie państwa - strony. Zadaniem Trybunału jest rozwiązywanie sporów pomiędzy państwami OBWE, które są stronami Konwencji, poprzez koncyliację i - kiedy jest to właściwe - arbitraż. Siedzibą Trybunału jest Genewa. W chwili obecnej Trybunał pozostaje nieaktywny z powodu braku woli państw członkowskich do przedkładania spraw do rozpatrzenia.
Grupa Mińska
Jest to forum konsultacyjne grupy dziesięciu państw, które zadeklarowały swój udział w procesie dochodzenia do politycznego uregulowania konfliktu azersko - ormiańskiego o Górski Karabach. Równolegle do prac Grupy Mińskiej prowadzone są przygotowania do ewentualnej operacji pokojowej OBWE w Górskim Karabachu jako gwarancji implementacji przyszłego porozumienia pokojowego.
Zieew