PRAWA NA RZECZY CUDZEJ (IURA IN RE ALIENA)
SŁUŻEBNOŚCI (SERVITUTES)
Służebności gruntowe (servitutes praediorum)
- związana z gruntem i przechodziła na każdoczesnego właściciela gruntu władnącego i służebnego
Służebność gruntów wiejskich (rusticorum)
Służebności gruntów miejskich (urbanorum)
przyczyniające się do polepszenia uprawy i nawadniania
związane z zabudową
- iter – prawo przechodu pieszo lub konno
- actus – prawo przepędzania bydła i przejazdu wozem
- via = iter i actus
- aquae ductus – prawo doprowadzenia wody przez cudzy grunt
- aquae haustus – prawo czerpania wody
- pecoris ad aquam adpulsus – dopuszczenia bydła do wody
- ius pascendi – prawo wypasu
- calcis coquendae – wypalania wapna
- harenae fodiendae – kopania piasku
- oneris ferendi – prawo oparcia budynku o ścianę sąsiada
- tigni immittendi – prawo wpuszczenia belki w budynek sąsiada
- stillicidi – prawo ścieków i okazu
- altius non tollendi – ograniczenie wysokości budynku sąsiada
Służebności osobiste (servitutes personarum)
- początkowo nie były służebnościami, tylko odrębnymi uprawnieniami. Dopiero Marcianus (II/III w n.e.) wprowadził takie rozróżnienie.
- przysługiwały indywidualnie oznaczonej osobie przez czas określony (maksymalnie dożywotnio), niezależnie od tego, kto był właścicielem rzeczy służebnej.
- Ususfructus (użytkowanie)
* prawo używania rzeczy z prawem do pobierania pożytków
* nie można było zbyć ani dziedziczyć, ale można było zrzec się na rzecz właściciela.
* można było przekazać np. w najem odpłatnie lub nieodpłatnie.
* rzeczy niezużywalne (nieruchomości i ruchomości, szczególnie niewolnicy)
* cautio usufructuaria – gwarancja oddania rzeczy w nienaruszonym stanie.
* quasi-ususfructus – od I w p.n.e. dopuszczono również by przedmiotem użytkowania był cały majątek → cautio gwarantująca zwrotu rzeczy tego samego rodzaju i ilości.
- Usus (używanie)
* uprawnienie do korzystania z cudzej rzeczy z prawem pobierania pożytków tylko na własne, codzienne potrzeby.
* nie mógł odstąpić wykonania ani przenieść na inną osobę.
- Habitatio (prawo mieszkania w cudzym budynku)
* zauważano różnice już w okresie klasycznym, choć wciąż odnoszono do tego uprawnienia przepisy dotyczące ususfructus lub usus, ale dopiero za Justyniana zostało wyodrębnione jako oddzielne prawo.
- Operae servorum et animalium (korzystanie z cudzego niewolnika lub zwierzęcia)
* wyodrębnione w prawie justyniańskim.
Ustanowienie służebności
- konstytutywny sposób przeniesienia prawa
- w okresie przed klasycznym posługiwano się in iure cessio (dla służebności gruntowych wiejskich – też mancipatio)
- można było w ustanowić w legacie windykacyjnym
- na gruntach prowincjonalnych ustanawiano poprzez nieformalne umowy z zastrzeżeniem kary w razie niemożności wykonania
- służebności można było zasiedzieć, ale lex Scribonia pod koniec republiki zakazała tego. Odżyło jednak w prawie poklasycznym i potwierdzone w prawie justyniańskim.
Wygaśnięcie służebności
- w wyniku zniszczenia rzeczy obciążonej
- przez zbieg z prawem własności
- przez zrzeczenie się
- długie nie wykonania (non usus)
Ochrona służebności
- Vindicatio servitutis lub actio confessoria → actio in rem, skuteczna erga omnes kierowana przeciwko osobie uniemożliwiającej wykonanie służebności (najczęściej przeciwko właścicielowi)
Zasady dotyczące służebności
- Służebność nie może polegać na działaniu → wyjątek – utrzymanie ściany, o którą opierał się budynek sąsiedni.
- Nie może istnieć służebność na służebności → przedmiotem tylko rzeczy materialne
- Służebność należy wykonywać oględnie
- Nie można mieć służebności na własnej rzeczy
- Powinna przynosić gruntowi władnącemu trwałe korzyści → np. nie można ustanowić służebności zbiornika wysychającego latem.
ZASTAW
- realne zabezpieczenie wierzytelności
Fiducia
- nie było prawem na rzeczy cudzej
- dłużnik za pomocą fiducia cum creditore contracta przenosił własność rzeczy na wierzyciela
- by zabezpieczyć dłużnika wprowadzono pastum fiduciae – nieformalne porozumienie, zobowiązujące zastawnika do remancypacji rzeczy, po wypełnieniu świadczenia. W razie niewypełnienia skarga o charakterze deliktowym. W końcu republiki powstało powództwo cywilne infamujące – actio fiduciae directa
- zanikła w okresie poklasycznym, a justyniańskim zastąpiona słowem pignus lub hipotheca.
Zastaw ręczny (pignus)
- powstał w okresie wczesnej republiki
- za skutek kontraktu realnego, zastawca przenosił na zastawnika detencję
- niewygodne dla obu stron
- wierzyciel nie mógł używać rzeczy (furtum usus), a jako detentor miał jedynie ochronę interdyktalną
- dłużnik był pozbawiony rzeczy (furtum rei suae)
Zastaw umowny (pignus conventum, hipotheca)
- powstała od II w p.n.e.
- początkowo miała zastosowanie w przypadku inwentarza, należącego do dzierżyciela ziemi.
- z biegiem czasu rozszerzono na inne stosunki obligacyjne
- hipoteka powstała w Grecji i przez Egipt została recypowana ze zmianami do systemu rzymskiego prawa:
* zastaw jawny w Grecji → zastaw niejawny – Rzym
* tylko nieruchomości w Grecji → też ruchomości – Rzym
- Pierwsza forma zastawu jako prawa na rzeczy cudzej.
- Był prawem akcesoryjnym (dodatkowym) – nie mógł istnieć bez wierzytelności, jaką zabezpieczał.
Ustanowienie zastawu
- nieformalna umowa, w przypadku zastawu ręcznego należało wydać rzecz.
- czasem ustanawiany milcząco – na podstawie zwyczaju lub przepisu prawa → np. wydzierżawiający na owocach dzierżawcy, wynajmujący na rzeczach wniesionych do mieszkania, pupil na majątku tutora, żona na majątku męża, oraz sądowy, ustanowiony przez sędziego.
Wygaśnięcie zastawu
- w chwili wygaśnięcia zobowiązania, które zabezpieczał → zaspokojenie musiało być całkowite
- 239 r n.e. – pignus Gordianum – nawet po zapłaceniu wierzytelności, wierzyciel mógł zostawić zastaw tytułem innych, niespłaconych zastawów.
- gdy wierzyciel zrealizował prawo zastawu (sprzedał rzecz zastawioną), zrzekł się go, nabył na własność lub gdy rzecz uległa zniszczeniu.
Przedmiot zastawu
- rzeczy materialne – ruchomości i nieruchomości
- w okresie cesarstwa – hipoteka generalna – na całym majątku → zaczęto ustanawiać na rzeczach niematerialnych, a nawet na samym zastawie – podzastaw.
Realizacja zastawu
- używanie i pobieranie pożytków możliwe tylko w drodze dodatkowej umowy – ...
lety123