UPRAWA ROLI I ROŚLIN
ROŚLINY PRZEMYSŁOWE OLEISTE:
- W swoich częściach (owocach, nasionach, pędach) zawierają więcej niż 15% tłuszczu, który da się z nich wydobyć np. rzepak, rzepik, gorczyca, mak, słonecznik, len, konopie, w owocach – Oliwka europejska, Palma olejowa, w bulwach pochodzenia pędowego – orzeszki arachaidowe.
Znaczenie gospodarcze roślin oleistych:
1 – Służą do otrzymywania tłuszczy jadalnych bądź technicznych.
- jadalne – do spożycia – wszystkie oprócz lnu, bo szybko się psuje
- techniczne – przemysł motoryzacyjny, przemysł chemiczny do produkcji lakierów, farb, środków ochrony roślin
- przemysł farmaceutyczny – olejek rycynowy, siemię lniane.
2 – Makuchy i śruty poekstrakcyjne – białko
3 – Produkty odpadowe – słoma, papier, płyty izolacyjne, budowlane, kompost
4 – Poplony ozime i ścierniskowe: gatunki ozime – rzepak, rzepik działają na glebę ochronnie, wzbogacają glebę w składniki odżywcze
5 – Uprawiane na nasiona – plon główny
6 – Gatunki jare – poplony letnie – gorczyca biała
7 – Dobre stanowisko dla roślin następczych – działają melioracyjnie na glebę
8 – Nasiona roślin wykorzystuje się do produkcji musztardy, przypraw, konserwacji, do produkcji wina i piwa.
Skład chemiczny nasion roślin oleistych:
- Tłuszcze – od 20 – 50. Najwięcej jest u rzepaka i rzepika, najmniej u gorczycy białej.
- Białko – jako pasza treściwa – ok. 30%
mak, słonecznik – 23 – 30%
- Związki niekorzystne występujące w roślinach:
glukozynolady – działają szkodliwie na układ rozrodczy zwierząt
alkanoidy – w soku mlecznym, wykorzystuje się do produkcji leków uśmierzających ból
Podział tłuszczów ze względu na wartość lb. jonowej:
- 1 - Nieschnące – lb. jonowa <85
- 2 - Półschnące – lb. jonowa 85 -130
- 3 – Schnące – lb. jonowa >130
Ze względu na produktywność tłuszczu rośliny oleiste dzielimy na 5 grup:
1 – o najwyższej produktywności – słonecznik
2 – o wysokiej produktywności –
3 – o średniej produktywności – rzepak, rzepik, len
4 – o niskiej produktywności – gorczyca, mak
5 – o bardzo niskiej produktywności – soja
Gatunki ozime plonują lepiej niż jare.
Wzrost i rozwój roślin oleistych:
I – kiełkowanie i wschody
II – formowanie rozety (skrócony pęd)
III – formowanie pędu
IV – kwitnienie – kwiaty obcopylne
V – dojrzewanie
Budowa morfologiczna:
- System korzeniowy – palowy, rozłogowy, najgłębiej sięga u rzepaka
- Łodyga – rozgałęziona pod szerokim kątem
- Liście – jasnozielone u rzepaka
Znaczenie gospodarcze:
Największe znaczenie gospodarcze ma rzepak.
Rzepak zawiera związki niekorzystne – kwas erukowy:
„O” – obniżona zawartość kwasu erukowego o 1 – 2%
„OO” – podwójne ulepszenie – zawartość kwasu i związków siarkowych obniżona o 10%
„OOO” – potrójne ulepszenie
SŁONECZNIK ZWYCZAJNY
Podział ze względu na sposób użytkowania:
1 – jadalny – duże koszyczki o średnicy ok. Ø50 cm, a owoce (niełupki) duże i nie zawsze wypełnione nasieniem
2 – oleisty – koszyczki o średnicy Ø20 -30 cm występujące licznie na roślinie, zawiera 20 -30% tłuszczu, niełupki małe wypełnione nasieniem.
3 – pastewny – koszyczki o średnicy Ø20 cm, zawiera 40 -63% tłuszczu w nasionach.
MAK UPRAWNY
Roślina jednoroczna jara.
- opiumowy
- bezopiumowy
- korzeń – palowy 150 cm
- łodyga – 100 – 150 cm, sztywna, rozgałęziona
- liście – dolne są okrągło-owalne, krótkoogonkowe, górne są siedzące ząbkowano-piłkowane
- kwiaty – pojedyncze, barwne, samopylne
- owoc – torebka
- nasiona – bardzo drobne, bielmowe
ROŚLINY OLEISTE I WLUKNOWE
LEN UPRAWNY
Ze względu na cechy morfologiczne i sposób użytkowania len dzielimy na:
1 – Drobnonasienny i lny włókniste
2 – Oleisto-włókniste (przejściowe)
3 – Grubonasienne lny oleiste
- korzeń – palowy system korzeniowy – dl. 65 cm
- łodyga – zależna od typu
- liście – lancetowate, małe, naprzemianległe
- kwiatostan – baldachogrono, kwiaty samopylne
- owoc – trzykomorowa torebka
- nasiona – zwane siemieniem lnianym
KONOPIE
Typ geograficzny konopi:
1 – północny
2 – południowy
3 - pośredni
Konopie dzielimy na:
- zwyczajne
- dzikie
- indyjskie
- korzeń – palowy system korzeniowy dł. 2 m
- łodyga – sztywna, prosta, nierozgałęziona
- kwiatostan – wiecha, roślina 2-pienna (lub 1-pienna), rozdzielnopłciowa – plaskanie(męskie) i głowacze (żeńskie)
- owoc – orzeszek
RÓZNICE MIĘDZY WŁÓKNAMI:
Konopie
Len
Nitki są cienkie
Lewoskrętne
Krótsze 20 cm
Wydobywa się na sucho
Odporne na wilgoć
Łodygi są wyższe
Mają przyrost wtórny
Nitki są grubsze
Prawoskrętne
Dłuższe niż 20 cm
Wydobywa się na mokro
Łodygi niższe
Brak przyrostu wtórnego
Wymagania klimatyczno-glebowe roślin oleistych i włóknistych:
Gatunek
Temp. kiełkowania
Odporność na niskie temp.
Wymagania wodne
Rzepak ozimy
Rzepik ozimy
Krzyżowe jare
10C
30C
10C (80C)
-150C (-250C)
-40C - -60C
Duże – faza tworzenia pąków, kwitnienia, dojrzewania.
Jare – bardziej odporne na suszę
Mak
Słonecznik
20C
4 – 60C
40C
-50C średnia
-40C duża
-3 - -80C mała
-50C duża
Nadmiar wody szkodzi
Dość odporne na suszę
Duże
Dość duże
Zimotrwałość: rzepak ozimy < rzepik ozimy
Glebowe:
Wymagania
Gleby odpowiednie
Gleby nieodpowiednie
Rzepik
Rzepak jary
Gorczyca biała
Gorczyca
Średnie
Czarnoziemy, lessy,
czarne ziemie
Jw. Cięższe
Jak rzepak ozimy + torfy niskie
Jak rzepak jary
Piaszczyste, żwirowate, kwaśne
Torfowe, murszowe, suche
Jak wyżej bez torfowych
Małe
Czarnoziemy, lessy, czarne ziemie + brunatne, torfy, bielice
Mniej żyzne różne gleby
Ciężkie, podmokłe, suche piaski
...
hinatka3991